Narodzenie Pańskie - Msza w nocy

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

NARODZENIE PAŃSKIE - MSZA W NOCY

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Syn został nam dany

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Naród kroczący w ciemnościach ujrzał światłość wielką; nad mieszkańcami kraju mroków światło zabłysło. Pomnożyłeś radość, zwiększyłeś wesele. Rozradowali się przed Tobą, jak się radują w żniwa, jak się weselą przy podziale łupu. Bo złamałeś jego ciężkie jarzmo i drążek na jego ramieniu, pręt jego ciemięzcy, jak w dniu porażki Madianitów.

Albowiem dziecię nam się narodziło, Syn został nam dany, na Jego barkach spoczęła władza. Nazwano Go imieniem: «Przedziwny doradca, Bóg Mocny, odwieczny ojciec, Książę Pokoju».

Wielkie będzie Jego panowanie w pokoju bez granic na tronie Dawida i nad jego królestwem, które on utwierdzi i umocni prawem i sprawiedliwością, odtąd i na wieki. Zazdrosna miłość Pana zastępów tego dokona.

Iz 9, 1-3. 5-6

2. zwiększyłeś wesele: Poprawka.

3. jarzmo... drążek... pręt: Symbole ucisku asyryjskiego.

w dniu porażki Madianitów: Aluzja do tradycji świętej wojny (7,4-5; Sdz 7,15-25), kiedy to zwycięstwo pochodzi od Jahwe (J. Olivier, JNSL [1981] 143-49)

5. Dziecię nam się narodziło: Prawdopodobnie mowa o Ezechiaszu (choć istnieją trudności chronologiczne; §3); nie sprostał on oczekiwaniom wyrażonym tutaj i w wyroczni o Emmanuelu (7,10-17), później Izajasz odnosi swoje nadzieje do bardziej odległej przyszłości (11,1-9). Zdaniem Alta wyrocznia ta dotyczy raczej koronacji niż narodzin (MS 2, 206-25; jeśli chodzi o argumenty przemawiające przeciw temu stanowisku zob. Wildberger, Jesaja 377).

Przedziwny Doradca: Nowy król nie będzie potrzebował doradców, jak ci, którzy sprowadzili na manowce Achaza (zob. komentarz do 11,2). Pod względem terminologii wypowiedź przypomina to, co zostało powiedziane o Jahwe w 2829 (hipli''esa).

Bóg Mocny: tak samo (określa się Jahwe w 10,21; tutaj termin 'el gibbor ma słabszą wymowę (por. 1 Sm 28,13; Ps 45,7)

Odwieczny Ojciec: „Ojciec” wskazuje na charakter jego władzy. (Na temat Izajaszowego użycia symbolicznych imion zob. także 7,3.1-71; 8,1-4.18).

6. pokoju: Pokój wynika z przymiotów króla (w. 5), obietnic danych Dawidowi (por. 2 Sm 7,16) oraz sądu i sprawiedliwości umacniających tron Dawida.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY
Ps 96 (95), 1-2a. 2b-3. 11-12. 13 (R.: por. Łk 2, 11)

Refren: Dziś się narodził Chrystus Pan, Zbawiciel.

Śpiewajcie Panu pieśń nową, *
śpiewaj Panu, ziemio cała.
Śpiewajcie Panu, *
sławcie Jego imię.

Refren.

Każdego dnia głoście Jego zbawienie. *
Głoście Jego chwałę wśród wszystkich narodów,
rozgłaszajcie Jego cuda *
pośród wszystkich ludów.

Refren.

Niech się radują niebiosa i ziemia weseli, *
niech szumi morze i wszystko, co je napełnia.
Niech się cieszą pola i wszystko, co na nich rośnie, *
niech wszystkie drzewa w lasach wykrzykują z radości.

Refren.

Przed obliczem Pana, który już się zbliża, *
który już się zbliża, by osądzić ziemię.
on będzie sądził świat sprawiedliwie, *
a ludy według swej prawdy.

Refren.

DRUGIE CZYTANIE
Ukazała się łaska Boga, która niesie zbawienie wszystkim ludziom

Czytanie z Listu Świętego Pawła Apostoła do Tytusa

Umiłowany:
Ukazała się łaska Boga, która niesie zbawienie wszystkim ludziom i poucza nas, abyśmy wyrzekłszy się bezbożności i żądz światowych, rozumnie i sprawiedliwie, i pobożnie żyli na tym świecie, oczekując błogosławionej nadziei i objawienia się chwały wielkiego Boga i Zbawiciela naszego, Jezusa Chrystusa, który wydał samego siebie za nas, aby odkupić nas od wszelkiej nieprawości i oczyścić lud wybrany sobie na własność, gorliwy w spełnianiu dobrych uczynków.

Oto słowo Boże.

Tt 2, 11-14

2,11-14 Motywacja: zbawcze działanie Boga. My chrześcijanie, mówi autor Listów pasterskich, zostaliśmy uzdolnieni do prowadzenia życia cnotliwego i patrzenia z nadzieją w przyszłość, a to dzięki zbawczej mocy Bożej okazanej w Chrystusie. Na słownictwo tej części tekstu wpłynęła zarówno popularna hellenistyczna filozofia (zob. ww. 11-12), jak i Biblia (w.14) (zob. S. Mott, Nov T 20 [1978] 22-48).

11. Wierzący musieli postępować przyzwoicie i przeciwstawiać się fałszywym oskarżeniom (Tt 2 8-10), by nie powodować uprzedzeń w stosunku do *Ewangelii, o której oni świadczyli swoim życiem. Na temat uprzedzeń do religijnych mniejszości, zob. wprowadzenie do Tt 2,1-14. Stwierdzenie, że łaska Boża przyniosła (chociaż nie w sposób automatyczny - por. np. Tt 1,10) zbawienie wszystkim ludziom, było sprzeczne z żydowskim ekskluzywizmem i powszechnym przeświadczeniem o kulturowych podziałach między ludźmi (chociaż judaizm dopuszczał zbawienie pobożnych pogan, zaś filozofowie i niektóre religie misteryjne poddawały w wątpliwość tradycyjne bariery kulturowe).

ukazała się bowiem łaska Boga, która niesie zbawienie wszystkim ludziom: Podobnie jak u Filona, tak i tu abstrakcyjny boski atrybut, Boża „przychylność" lub „łaska", został upersonifikowany. W innym miejscu Listów pasterskich to Chrystus jest zawsze tym, który „się ukazuje” (2,13; 1 Tm 6,14; 2 Tm 1,10; 4,1.8); On sam staje się historyczną aktualizacją „zbawczej łaski Bożej”. Ten zbawczy dar nie jest przeznaczony tylko dla niektórych, lecz dany „wszystkim ludziom" (zob. 3,2.8; 1 Tm 2,1.4; 4,10)

12. Kategorie etyczne, którymi Paweł się tutaj posługuje, były dla starożytnych greckich filozofów i moralistów najważniejszymi cnotami. Niemal identyczna lista pojawia się w jednym z pism *Filona, żydowskiego filozofa, który pragnął w sposób pozytywny przedstawić judaizm greckiej społeczności Aleksandrii, której czuł się obywatelem.

Judaizm przeciwstawiał obecny świat, zdominowany przez zło i cierpienie, przyszłemu światu, w którym Bóg będzie panował niepodzielnie i nagradzał swój lud. Chociaż w starożytności posługiwano się tą doktryną, by utrzymać w posłuchu uciemiężonych, pogląd ten znajdował swych pierwszych słuchaczy raczej w szeregach uciskanych. Palestyńscy Żydzi cierpieli z powodu rzymskich represji i braku niepodległości, która pozwoliłaby im praktykować *Prawo w sposób zgodny z ich wiarą. Żydzi i chrześcijanie mieszkający w *diasporze stanowili kroplę w morzu pogaństwa, narażoną na oszczerstwa i sporadyczne akty przemocy. Ich nadzieja na przyszłość oparta była na wierze w Bożą sprawiedliwość.

poucza nas: Bóg dokonuje wobec wierzącego tego, co świat grecko-rzymski wysoko cenił - prawdziwej edukacji (paideia). Autor zarówno demaskuje, jak i atakuje „bezbożność", przeciwstawia jej rozumność/sprawiedliwość/pobożność, a też zaleca cnotliwe życie (trzy podstawowe cnoty: umiarkowanie, sprawiedliwość i pobożność reprezentują zwykle cnoty w ogóle).

13. W judaizmie ostateczne „objawienie" lub „ukazanie się" Boga zapowiadało koniec obecnego świata i początek nowego (por. Tt 2,12). W judaizmie *diaspory często nazywano Boga „wielkim Bogiem" i postrzegano Go jako „*Zbawiciela” (w religii greckiej określenie to oznaczało często wybawcę lub dobroczyńcę). Zgodnie z najbardziej prawdopodobną gramatyczną interpretacją tekstu, Paweł stosuje ten boski tytuł do Jezusa.

wielkiego Boga i Zbawiciela naszego, Jezusa Chrystusa: Listy pasterskie postrzegają Chrystusa jako podporządkowanego Bogu, ale przyznają mu, jako znakowi Bożej obecności (przeszłej i przyszłej), te same tytuły, co Bogu. W tym miejscu wprost nazwany jest Bogiem.

14. Formuła wyznania wiary, do której autor dodał wzmiankę o konieczności etycznej odpowiedzi na odkupieńcze dzieło Chrystusa.

W *Starym Testamencie Bóg „odkupił" lud Izraela (tj. uwolnił go z niewoli w Egipcie), by uczynić go „szczególnym ludem” (Wj 19,5; Pwt 4,20; 7,6; 14,2; por. 1 Sm 12,22; 2 Sm 7,24; Ps 135,4); Paweł stosuje tutaj tę terminologie w odniesieniu do *Kościoła.

W judaizmie bardzo ceniono „gorliwość” ze względu na Boga. Chociaż w tym okresie gorliwość kojarzono zwykle z *zelotami, wydaje się wątpliwe, by Paweł czynił tutaj aluzję do tej grupy, która była przypuszczalnie nieznana Kreteńczykom. Prawdopodobnie ma na myśli niezachwianą gorliwość dla Prawa lub Boga w szerszym znaczeniu. (Niewykluczone, choć mało prawdopodobne, że w żydowskiej kolonii na Krecie ujawniły się te same napięcia, które pojawiły się w Cyrenie, położonej wzdłuż wybrzeża Afryki Północnej lecz pod tą samą rzymską administracją. Napięcia te doprowadziły w Cyrenie, po około dziesięciu latach od czasu gdy Paweł napisał te słowa, do aktów przemocy, zaś w czterdzieści lat później do otwartego buntu. Owe wywrotowe nastroje były podsycane przez zelotów, którzy ocaleli po powstaniu w Palestynie.

aby odkupić nas od wszelkiej nieprawości i oczyścić sobie lud wybrany na własność: Biblijne obietnice uczynione przez Boga (Ez 37,23; Ps 130,8; Wj 19,5), a wypełnione przez Chrystusa, który złożył siebie ofierze.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Por. Łk 2, 10-11

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Zwiastuję wam radość wielką,
dziś narodził się nam zbawiciel, którym jest Jezus Chrystus.

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

EWANGELIA
Dzisiaj narodził się nam Zbawiciel

Słowa Ewangelii według Świętego Łukasza

W owym czasie wyszło rozporządzenie Cezara Augusta, żeby przeprowadzić spis ludności w całym świecie. Pierwszy ten spis odbył się wówczas, gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz. Podążali więc wszyscy, aby się dać zapisać, każdy do swego miasta.

Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta Dawidowego zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, żeby się dać zapisać z poślubioną sobie Maryją, która była brzemienna.

Kiedy tam przebywali, nadszedł dla Maryi czas rozwiązania. Powiła swego pierworodnego Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie.

W tej samej okolicy przebywali w polu pasterze i trzymali straż nocną nad swoją trzodą. Wtem stanął przy nich anioł Pański i chwała Pańska zewsząd ich oświeciła, tak że bardzo się przestraszyli. i rzekł do nich anioł: «Nie bójcie się! Oto zwiastuję wam radość wielką, która będzie udziałem całego narodu: dziś bowiem w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan. A to będzie znakiem dla was: znajdziecie Niemowlę owinięte w pieluszki i leżące w żłobie».

I nagle przyłączyło się do anioła mnóstwo zastępów niebieskich, które wielbiły Boga słowami:

«Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom, w których sobie upodobał».

Łk 2, 1-14

1, 1-20 Okoliczności narodzin Jezusa

Fragment ten jest przykładem najwyższego artyzmu Łukasza. Łączy on przekazy głoszące, że Maria i Józef pochodzili z Nazaretu oraz że Jezus narodził się w Betlejem (zob. § 9-11 i 13), wprowadza postacie Heroda Wielkiego, Cezara Augusta i Kwiryniusza, za rządów których przeprowadzono spis ludności, następnie wykorzystuje tradycyjne podania oraz wymienione osoby, aby rozwinąć osiem głównych tematów (pokarm, łaska, radość, uniżenie, pokój, zbawienie, dzień dzisiejszy, uniwersalizm) tworząc wspaniały teologiczny gobelin.

Fragment ten ma budowę następującą: 2,1-7 (okoliczności i narodziny Jezusa); 2.8-14 (zwiastowanie aniołów o przyszłej roli Jezusa); 2,15-20 (reakcje na zwiastowanie aniołów). Kluczem do zrozumienia 2,1-20 jest fragment 2,11-14. W wersetach tych można usłyszeć Łukasza. W 1,51-53 i 1,69-71 cytował podania tradycyjne, przedstawiające Jezusa-wojownika - Mesjasza wywodzonego się z linii Dawida. W typowy dla siebie sposób, polegający na zestawianiu różnych poglądów, chciał dotrzeć do różnych opinii na temat Jezusa i Jego służby (zob. H. Flender, St. Luke [Phl, 1967], 8-35; E. Schweizer, Luke [Atlanta, 1982]). Łukasz ukazuje Jezusa jako Mesjasza z rodu Dawida, który przynosi ludziom eschatologiczny dar pokoju. Pod koniec swojej narracji o służbie pokoju Jezusa Łukasz, w 19,38 powtarza słowa, które chór aniołów wypowiedział podczas narodzin (2,14). Nawet będąc bezsilnym niemowlęciem Jezus był Zbawicielem i tym, który przyniesie pokój, w przeciwieństwie do potężnego rzymskiego władcy Cezara Augusta, który też czczony był w kulcie jako zaprowadzający pokój. Anielskie objawienie przyszłej roli Jezusa przyjęli prości pasterze. rozważała je też Maria, wskazując w ten sposób wiernym na konieczność rozmyślania o pokoju, jak i czynienia go. Zob. Schneider. Lucas 64-8.

Począwszy od 6 r. po Chr. wielkie spisy ludności przeprowadzano co 14 lat. Wcześniej okresowe spisy przeprowadzano w mniej regularnych odstępach czasu. Spis podatkowy z rozporządzenia otaczanego czcią cezara Augusta zapoczątkowuje kontrast pomiędzy ziemską chwałą cezara a niebieską chwalą Chrystusa w Łk 2,1-14.

1-3. Z ww. 1-3 łączą się pewne problemy natury historycznej: Kwiryniusz był wielkorządcą Syrii w latach 6-7 po Chr., nie zaś za panowania Heroda (zob. 1.5), który królował w okresie 37-4 r. przed Chr. Poza Łk nie ma wzmianek o spisie całej ludności państwa, który byłby przeprowadzony za panowania Cezara Augusta, ani że ludzie musieli udać się do miejsc, z których pochodzili. [Wiadomo jednak, że August przepro­wadził 3 spisy w całym państwie, w czasie których obliczono liczbę obywateli rzymskich, ostatni z nich zarządził w 8 r. przed Chr. - M.W]. Dz 5.37 dowodzi, ze Łukasz nie miał precyzyjnych informacji na temat tego spisu. W każdym razie wspomina o nim nic po to, by przedstawić wydarzenia w porządku historycznym, lecz by uszeregować je w porządku obietnicy i jej wypełnienia (zob. 1,1-4). Spis ludności pozwała Łukaszowi doprowadzić Marię i Józefa z Nazaretu do Betlejem, miasta Dawidowego, w którym miał się narodzić obiecany potomek Dawida (Mi 5,1). Zob. BBM. 547-56.

1. Spisy ludności były ważne ze względu na konieczność ustalenia wymiaru podatku. Spisy ludności były przeprowadzane na określonych obszarach, przypuszczalnie więc wszyscy namiestnicy prowincji niejednocześnie zrealizowali rozporządzenia cezara.

Cezar August: Łukasz przeprowadza subtelne porównanie między rzymskim władcą (27 r. przed Chr. - 14 r. po Chr.), znanym jako ten. który zaprowadził pokój, a Jezusem, Zbawicielem (2.11) i dawcą pokoju (2,14). Inskrypcja z Priene sławi Augusta jako „[Wybawiciela], który sprawił. iż ustały wojny i wszędzie zapanował pokój" (F.W. Danker, Benefactor [St. Louis, 1982], 217). Gdy Łukasz pisał te słowa, od śmierci Augusta upłynęło już ok. 70 lat, jednak żywy kult rzymskich cesarzy oraz kalendarz azjatycki. w którym nowy rok rozpoczynał się w dniu urodzin Cezara Augusta (23 września), sprawiały, że pamięć o Auguście jako powszechnym dobroczyńcy była nadal żywa. Zob. S.R.F. Price, Rituals and Power (Cambridge, 1984) 54-56.61.106.

2. Niektórzy uczeni mają wątpliwości czy Kwiryniusz był w tym czasie namiestnikiem Syrii. Kwiryniusz był z pewnością namiestnikiem w okresie pamiętnego spisu w 6 r. po Chr., gdy miasto Sefforis i niektórzy galilejscy patrioci zbuntowali się przeciwko spisowi podatkowemu zorganizowanemu w owym roku. Wydaje się, że fragment ten opisuje poprzedni spis, gdy Herod Wielki był jeszcze królem (przed 4 r. przed Chr.); stąd Łukasza „pierwszy ten spis (...) gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz".

Niektórzy komentatorzy sugerują, że Łukasz połączył ze sobą te dwa wydarzenia lub, że Kwiryniusz był wielkorządcą (namiestnikiem) Syrii we wcześniejszym okresie, który opisuje Łukasz, a także w 6 r. po Chr., na co wskazują pewne (chociaż niekompletne) dowody Historycy datowali wydarzenia podając imiona aktualnie rządzących, tak więc Kwiryniusz mógł w tym czasie znajdować się na urzędzie, niekoniecznie będąc łączonym z tym spisem. Wymieniono namiestnika Syrii, bowiem w tym czasie rzymska prowincja zwana Syrią obejmowała Palestynę.

3. Chociaż egipskie dokumenty ze spisów wskazują, że ludzie musieli wrócić do swych domów, gdy przeprowadzano spis podatkowy, to jednak dom, do którego powracali, był miejscem, w którym znajdował się ich majątek, nie zaś miejscem gdzie się urodzili (podczas spisu rejestrowano ludność według posiadanego przez nią majątku). Józef musiał więc nadal posiadać jakiś majątek w Betlejem. Gdyby wziąć pod uwagę spis z 6 r. po Chr., to nie musiałby się rejestrować z powodu posiadania jakiegoś majątku w Galilei.

4. W wersecie tym zostało podkreślone Dawidowe pochodzenie Jezusa; zob. 1,27.32-33.69-71.

Gliniane naczynia wskazują na migrację ludności z okolic Betlejem do Nazaretu w tym okresie. Najwyraźniej prawnym miejscem zamieszkania Józefa jest nadal Betlejem, gdzie się wychował.

5. Zaręczyny łączyły się z nabyciem większości praw małżeńskich, narzeczeni nic mogli jednak współżyć ze sobą. Józef był człowiekiem odważnym, zabierając ze sobą brzemienną narzeczoną, nawet jeśli (co jest całkiem możliwe) ona również była mieszkanką Betlejem i musiała powrócić do miasta. Chociaż prawo podatkowe obowiązujące na większości obszarów cesarstwa wymagało, by na spis stawiła się tylko głowa domu, w prowincji Syrii (wówczas obejmującej Palestynę) nakładano podatek także na kobiety. Józef mógł jednak zwyczajnie po prostu nie chcieć pozostawić jej bez opieki w okresie zaawansowanej ciąży, szczególnie jeśli okoliczności zajścia w ciążę pozbawiły ją przyjaciół.

6-7. „Pieluszki" (dosł. ,powijaki") były długimi kawałkami płótna, używanymi do owijania niemowlęcia, by jego członki wyprostowane rosły właściwie (por. Mdr 7,4). Podczas porodu matkom zazwyczaj asystowały położne; ponieważ było to pierworodne dziecko Maryi tym bardziej potrzebna była obecność położnej. Żydowskie prawo zezwalało położnym odbywać długie podróże nawet w szabat, by pomagać rodzącym przy porodzie.

Pod koniec II w. po Chr. nawet poganie znali tradycję powiadającą że Jezus narodził się w pieczarze wykorzystywanej jako obora dla bydła, na tyłach czyjegoś domu, i wskazali jej miejsce cesarzowi Hadrianowi. Żłób służył do karmienia zwierząt; czasami starożytne żłoby były wbudowane w podłogę. Słowo, które tłumaczy się tradycyjnie jako ,gospoda” oznacza przypuszczalnie „dom” lub „pokój gościnny". Zważywszy, że wszyscy członkowie rozproszonej rodziny Józefa jednocześnie wrócili do domu łatwiej było Maryi rodzić (lub opiekować się dzieckiem po porodzie) w pustej pieczarze z dala od domostw.

pierworodnego: Sugerowano, że (E. LaVerdiere, Emmanuel 89 [1983], 544-548), słowo prototokos lepiej pasowałoby do chrystologicznego kontekstu 1.5-2,52, gdyby zostało przetłumaczone jako „pierworodny Boga”. Zob. teksty paralelne w Kol 1,15.18: Hbr 1,6; Ap 1,5. Wydaje się to jednak nieco mniej subtelne od Łukaszowego rozumienia prototokos jako przygotowania do ofiarowania „pierworodnego” w 2,23.

pieluszki: Zob. Mdr 7,4: podobnie jak król Salomon, poprzednik Jezusa na tronie Dawida, i on był odziany w ten symbol człowieczeństwa.

żłobie: Zainteresowanie Łukasza tematem pokarmu (zob. Karris, Luke, 47-8) sugeruje, że żłób, który powraca w 2,12.16, należy traktować jako symbol Jezusa podtrzymującego świat przy życiu.

gospodzie: Wydaje się, że nie ma istotnej różnicy między gr. słowem użytym tutaj i w 22,11 (katalyma), a gr. wyrazem pandocheion, które pojawia się w 10,34. Przez "gospodę" rozumiano prawdopodobnie piętrowy zajazd o wymiarach około 12 x 20 m. Zwierzęta trzymano na dziedzińcu wewnętrznym, kuchnia i inne pomieszczenia gospodarcze znajdowały się na piętrze. Sypialnie, niekiedy bardzo przestronne, także umieszczone były na piętrze. Zob. L. Casson, Travell in the Ancient World (Toronto, 1974), 197-218. By wprowadzić i zaakcentować ważność oraz symboliczne znaczenie przypisywane trzykrotnie wzmiankowanemu żłobowi (2,7.12.16), Łukasz pisze, ze w gospodzie nie było miejsca. Chociaż Jezus narodził w skromnych warunkach i nie okazano mu gościnności, miał zostać gospodarzem goszczącym całą głodującą ludzkość. Jako w pełni dorosły, bliski złożenia swojego życia w darze sługa. Jezus pełni role gospodarza w gospodzie (22,11) podczas posiłku, który jego uczniowie będą spożywali na pamiątkę po nim.

8. Z powodu bliskości Jerozolimy niektórzy uczeni sugerowali, że trzodą były zwierzęta należące do Świątyni i hodowane na ofiarę. Narracja ta była trudna do przyjęcia dla wielu ludzi pobożnych, którzy gardzili pasterzami. Zajęcia pasterskie uniemożliwiały im uczestniczenie w życiu religijnym wspólnoty. Fakt,' że wypasali oni stada w nocy, wskazuje, że była cieplejsza pora, nie zima (wówczas wypasano zwierzęta we dnie). Chrześcijanie przyjęli później 25 grudnia za dzień narodzin Chrystusa jedynie w celu zastąpienia nim pogańskiego rzymskiego święta, które odbywało się w tym samym czasie.

pasterze: W opisie ludzi, których spotkał przywilej oglądania następcv Dawida. pobrzmiewa echo skromnego pochodzenia Dawida, będącego w młodości pasterzem (zob. l Sm 16,1-13). Ogólnie ujmując, zgodnie z Łukaszowym tematem ubóstwa. pasterze są ludzmi niskiego rodu. „Nędzni, wychudli, brudni pasterze są w swojej rytualnej nieczystości zachętą dla wszystkich, którym brak rangi religijnej" (Danker, Jesus and the New Age, 27). Zob. również Marshall. Gospel 96.

9. Pojawienie się aniołów, objawienie Bożej chwały i lęk zgromadzonych ludzi były w Starym Testamencie zjawiskiem powszechnym, gdy Bóg w sposób szczególny wkraczał w ludzką historię.

10-12. Na temat słów: „Nie bójcie się!" zob. komentarz do Łk 1,33.30. Określenie „radość wielka” może się odnosić do ogłoszenia Bożego zbawienia (Iz 52,7), poganie jednak stosowali je tez do obchodów kultu cesarza wśród wszystkich ludów ich, jak mniemali, światowego imperium. Szczególnie podczas obchodów narodzin (poganie organizowali wówczas publiczne uroczystości z okazji urodzin bóstw) cesarz był pozdrawiany jako „zbawiciel” i „pan". Jednak narodziny Jezusa w ubogim żłobie odróżniają prawdziwego Króla od rzymskiego cesarza — jego lojalni zwolennicy, żyjący w czasach Łukasza, oburzyliby się (lub zareagowali bardziej gwałtownie) na takie nawet pośrednie porównanie. "Znaki" są typowym elementem literatury prorockiej (np. Iz 7,14; Ez 1 2,11), który w równej mierze ma przedstawiać i wyjaśniać prawdę, co ją potwierdzać.

10. Ponownie pojawia się Łukaszowy temat radości w odpowiedzi na zbawcza ingerencję Boga w ludzkie dzieje (zob. 1.28.46.58).

11. dziś: Boże zbawienie nie nastąpi w jakiejś dalekiej przyszłości, lecz już się rozpoczęło. Temat ten wielokrotnie powraca w Łk: 4.21; 5.26; 12,28; 13,32-33; 19,5.9; 22,34.61; 23,43.

Zbawiciel: To Jezus, nie zaś zaprowadzający pokój Cezar August, jest Zbawicielem ludzkości. Ten Łukaszowy temat został wnikliwie przeanalizowany przez LH. Marshalla, Luke: Historian and Theologian (GR, 1971). Dla Łukasza zbawienie oznacza przywrócenie pełni. wybawienie od grzechu i wyobcowania w stosunku do Boga (zob. FGL 222). zawiera także wymiar immanentny: w Jezusie Bóg przebywa z grzesznikami (19,5.10; 23,43); Jezus zbawia (8,36) przed destrukcyjną samoizolacją, wiedzie do włączenia się w pełną troski ludzką wspólnotę. Zob. R.J. Karris. CurTM 12 (1985), 346-352.

12. Ponownie powraca znak żłobu.

13-14. Chór ten stanowi kontrast ziemskich chórów, śpiewających podczas obchodów związanych z kultem rzymskiego cesarza. Ówczesny cesarz rzymski, August, był sławiony za to, że rozpoczął czas pokoju w ówczesnym świecie. Zastosowanie odwróconego paralelizmu („Bogu” - „ludziom”, „na wysokościach” - „na ziemi” sugeruje, że słowa „na wysokościach” oznaczają „pośród zastępów niebieskich”.

14. Chwała: W Jezusie Bóg udzielił pokoju, daru czasów ostatecznych. Tarczę Jezusa-Króla zdobią uczynki pokoju, nie zaś ziemski oręż. Wjeżdżając do Jerozolimy Jezus będzie witany okrzykami ,pokój”(19,38).

ludziom Jego upodobania: Łukaszowy temat Bożej łaski okazanej ludziom stanowi kolejny wymiar narodzin potomka Dawida.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :