Siedmiokrotne "biada"

Trzecie "biada" - przeciw nadużyciom w składaniu przysiąg (23, 16-22)

¹⁶Biada wam przewodnicy ślepi, którzy mówicie:
Kto by przysiągł na świątynię, to nic.
Kto by zaś przysiągł na złoto świątyni, jest związany.
¹⁷Niemądrzy i ślepi! Cóż jest ważniejsze?
Złoto czy świątynia, która uświęca złoto?
¹⁸I znowu: Kto by przysiągł na ołtarz, to nic.
Kto by zaś przysiągł na ofiarę, która jest na nim, jest związany.
¹⁹Ślepi^a, cóż jest ważniejsze: ofiara czy ołtarz, który uświęca ofiarę?
²⁰Ten, kto przysięga na ołtarz, przysięga na niego i wszystko, co jest na nim.
²¹A kto przysięga na przybytek, przysięga na niego i na Tego, który w nim mieszka.
²²Kto przysięga na niebo, przysięga na tron Boży i Tego, kto na nim zasiada.

------------------------------------------------------------------------------------------

^a) Liczne rękopisy (B, C, W, f¹³, sy^{p. h}, co) dodają mōroi kai (niemądrzy i) przed tyfloi (ślepi) prawdopodobnie z powodu upodobnienia do w. 17. Nie widać natomiast powodu, dla którego lekcja dłuższa miałaby być skracana (por. TINT, 61).

I. Zagadnienia literacko-historyczne

Także trzecie „biada" nie posiada paraleli w Ewangelii Łukasza. Prawdopo­dobnie jest to konstrukcja Mateuszowa na podstawie otrzymanej tradycji. Trzeba zauważyć, że po r. 70 nie było już świątyni, złota świątyni ani ołtarza, aby można było przysięgać na te przedmioty.
Trzecie „biada" różni się także od poprzednich tym, że brak jest dotychcza­sowego zwrotu: Biada wam, uczeni w Piśmie i faryzeusze, obłudnicy. Zamiast tego pojawia się apostrofa: przewodnicy ślepi, a następnie chiastycznie zbudowany wy­kład na temat przysięgi (przysięga na świątynię: ww. 16-17; przysięga na ołtarz: 18-19; podsumowanie - przysięga na ołtarz i świątynię: ww. 20-21; przysięga na niebo: w. 22). Wykład składa się trzech części. Początkowe dwie (ww. 16-17; 18-19) tworzą doskonały paralelizm, w którym przytacza się słowa przeciwni­ków (ww. 16. 18), po czym retoryczne pytania ukazują absurdalność cytowanego twierdzenia (ww. 17. 19). Część trzecia (ww. 20-22) ma charakter triady, która wraz z pierwszymi dwiema częściami tworzy wyraźny chiazm (świątynia - ołtarz - ołtarz - świątynia). Werset 22 wprowadza nową parę: niebo jako tron Boga oraz Boga samego, który na nim zasiada. Ta nowość jest jednak zapowiedziana w w. 21, gdzie mowa o świątyni i Tym, kto ją zamieszkuje.

II. Egzegeza

16. Określenie przewodnicy ślepi (por. 15, 14) odnosi się do uczonych w Pi­śmie i faryzeuszy, wskazując na jakość ich nauczania. Jest to nauczanie kazuistyczne, czego przykłady pojawią się niebawem. Jako fałszywi nauczyciele przy­czyniają się do trzymania ludzi w błędzie i ślepocie, nazywając siebie i ogłaszając z niemałą dozą pychy przewodnikami ślepych (por. Rz 2, 19).
Stwierdzenia, które ewangelista wkłada w usta owych ślepych przewodni­ków, nawiązują do ówczesnych debat na temat dopuszczalności, godziwości i ważności przysięgi. A odbywała się ona w kontekście znacznej „inflacji" przy­siąg. Przysięgano wówczas na Jerozolimę, Świątynię i tym podobne. Począt­kowo przez taką przysięgę starano się nie dopuścić do zniewagi imienia Boga. Formuły takie można byłoby nawet uważać za pożyteczne, ponieważ oddala­ły konieczność wymawiania imienia Bożego dla poświadczenia prawdy. Póź­niej stały się bardzo częstym zwyczajem. Choć zdaniem rabinów nie zawsze poprawne, były często stosowane i przyjmowane jako formuły przysiąg.