Archeologia - datowanie

Fragment książki "Geografia i archeologia biblijna w zarysie", który zamieszczamy za zgodą Wydawnictwa TUM

Istnieje wiele sposobów datowania znalezisk. Nie­które z nich posiadają charakter bezwzględny (w bardzo rzadkich wypadkach - w przypadku monet, podpisanych wyrobów), inne względny (ustalenie jedynie wzajemnego starszeństwa poszczególnych znalezisk). Do klasycznych należy zaliczyć metody: stratygraficzną, ceramiczną, radiowęglową. Wśród innych znajdują się: palynologiczna, dendrologiczna i fluorowo-azotowa^[1].

Metoda stratygraficzna. Stratygrafia to nauka zajmu­jąca się badaniem poszczególnych warstw wykopalisk (łac. stratum - warstwa) i określaniem czasu ich powstania. Graficznie metoda ta prezentuje się w następujący sposób:

Wyróżniamy trzy podstawowe okresy działalności ludzkiej: kamień, brąz i żelazo. Dzielą się jeszcze na wie­le podokresów (zob. dalej s. 84n). Próbując określić czas pochodzenia danego znaleziska (np. naczynia) napotyka­my na wiele trudności. Mogło ono być wykonane z innego materiału, mieć inny kształt, inną wielkość niż naczynia charakterystyczne dla danego okresu. Szczególnie trud­ne jest to w przypadku pierwszych wykopalisk, bowiem nie można od razu powiedzieć z jakiego okresu dany przedmiot pochodzi. Stąd konieczność odwołania się do studium porównawczego w stosunku do innych kultur. Obecnie mamy do dyspozycji tablice, które pozwalają, nawet niewprawnemu archeologowi, porównać znalezisko z danymi zawartymi w tablicach, dotyczącymi kształ­tu, wielkości, kolorystyki przedmiotów i na tej podstawie ustalić czas jego pochodzenia^[2]. Zanim sporządzono takie tablice, niezwykle trudno było uporządkować chronolo­gicznie znaleziony materiał.
Na początku wykopalisk wykonuje się przekopy przez badany tell. Jeżeli wiadomo, gdzie była brama, zaczyna się od niej. Taki przekop określa się terminem „świadek" (l. mn. „świadki") (fot. 21 i 22). Początkowo popełniano błąd od­krywając jedną warstwę po drugiej i w ten sposób materiał ulegał przemieszaniu tak, że nie można było określić z ja­kiego okresu pochodzi. W późniejszym czasie archeolo­gowie zaczęli kopać w taki sposób, by po bokach przekopu widoczne były poszczególne warstwy^[3]. Charakter warstw wskazywał na zdarzenia, jakie miały miejsce w przeszłości (kolor czarny - pożar, grubość warstw wskazywała na in­tensywność działalności ludzkiej). Od głównego świadka przekopywano odnogi, gdy zauważano coś interesującego. Istniejące dziś tereny dawnych prac archeologicznych (np. Jerycho, Lakisz w Palestynie i inne w Egipcie) świadczą o tym, że nie zostały one odkopane i odsłonięte do końca, o czym zadecydowały głównie względy finansowe. Do­konano tam jedynie wielu przekopów, które poszerzono, odsłonięto niektóre części, inne uznając za mniej ważne pozostawiono zakryte, przypuszczając że nic interesu­jącego tam się nie znajduje. Zadaszono te najważniejsze miejsca, aby nie ulegały erozji. Tak np. wygląda Jerycho, (fot. 21 i 22), które jest najstarszym odkrytym miastem wraz z murami i zabudowaniami (VIII, a nawet przełom IX i VIII tysiąclecia przed Chr.). Podobnie jest w przypad­ku Sukkot i tellu, który uchodzi za biblijne Penuel, poło­żonych w Jordanii (na wysokości połowy drogi Jordanu z Jeziora Galilejskiego do Morza Martwego). Analogicznie postąpiono z późniejszymi miastami Dekapolu, pozosta­wiając w niektórych tylko jeden, dwa przekopy.

-------------------------------

[1] Przedstawione dalej metody (oraz wiele innych) zostały zaprezento­wane z dużą dokładnością w: S. Gądecki, dz. cyt., t. I, 54-65. Pozostałe metody omawiam na podstawie wykładów W. Rakocego pt. Archeologia
[2] Zob. np. tablice zawarte w: J. Śliwa, Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Warszawa-Kraków 1997.
[3] Tę metodę zastosowała K.M. Kenyon w badaniu wykopalisk w Jery­cho (1952-1958); por. W.G. Dever, Metody archeologiczne, EncBib, War­szawa 1999, 744.