Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Wprowadzam nieprzyjaźń pomiędzy potomstwo twoje i potomstwo niewiasty

Czytanie z Księgi Rodzaju

Gdy Adam zjadł owoc z drzewa zakazanego, Pan Bóg zawołał na niego i zapytał go: „Gdzie jesteś?”
On odpowiedział: „Usłyszałem Twój głos w ogrodzie, przestraszyłem się, bo jestem nagi, i ukryłem się”.
Rzekł Bóg: „Któż ci powiedział, że jesteś nagi? Czy może zjadłeś z drzewa, z którego ci zakazałem jeść?”
Mężczyzna odpowiedział: „Niewiasta, którą postawiłeś przy mnie, dała mi owoc z tego drzewa i zjadłem”.
Wtedy Pan Bóg rzekł do niewiasty: „Dlaczego to uczyniłaś?”
Niewiasta odpowiedziała: „Wąż mnie zwiódł i zjadłam”.

Wtedy Pan Bóg rzekł do węża: „Ponieważ to uczyniłeś, bądź przeklęty wśród wszystkich zwierząt domowych i polnych; na brzuchu będziesz się czołgał i proch będziesz jadł po wszystkie dni twego istnienia. Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie a niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę”.

Rdz 3,9-15

8-19. Bóg pojawia się w powiewie popołudniowego wiatru; ich grzech nie jest zakryty przed Bogiem, wobec którego muszą zdać sprawę. Mężczyzna obwinia kobietę (w ironicznym kontraście do 2,23), zaś kobieta oskarża węża - sprawiedliwa kara zostanie wymierzona stosownie do popełnionego grzechu.

14-15. Wąż zostaje przeklęty, skazany na pełzanie na brzuchu, jedzenie prochu ziemi; Pozostanie na wieki nieprzyjacielem niewiasty, którą zwiódł, i jej potomstwa. ono zmiażdży ci głowę: słowo „on" odnosi się do potomstwa (w języku hebrajskim rodzaj męski, „on"). Chrześcijańska tradycja łączy czasami jego postać z Chrystusem, jednak dosłownie chodzi o ludzkich potomków Ewy, którzy będą uważali węże za swoich wrogów. 

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Śpiewajcie Panu, bo uczynił cuda.

Śpiewajcie Panu pieśń nową,
albowiem uczynił cuda.
Zwycięstwo Mu zgotowała Jego prawica
i święte ramię Jego.

Pan okazał swoje zbawienie,
na oczach pogan objawił swoją sprawiedliwość.
Wspomniał na dobroć i na wierność swoją
dla domu Izraela.

Ujrzały wszystkie krańce ziemi
zbawienie Boga naszego.
Wołaj z radości na cześć Pana, cała ziemio,
cieszcie się, weselcie i grajcie.

Ps 98,1-4

DRUGIE CZYTANIE
Bóg wybrał nas w Chrystusie 

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Efezjan

Niech będzie błogosławiony Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa; który napełnił nas wszelkim błogosławieństwem duchowym na wyżynach niebieskich - w Chrystusie. W Nim bowiem wybrał nas przez założeniem świata, abyśmy byli święci i nieskalani przed Jego obliczem. Z miłości przeznaczył nas dla siebie jako przybranych synów przez Jezusa Chrystusa, według postanowienia swej woli, ku chwale majestatu swej łaski, którą obdarzył nas w Umiłowanym.

W Nim dostąpiliśmy udziału my również, z góry przeznaczeni zamiarem Tego, który dokonuje wszystkiego zgodnie z zamysłem swej woli po to, byśmy istnieli ku chwale Jego majestatu - my, którzyśmy już przedtem nadzieję złożyli w Chrystusie.

Oto słowo Boże

Ef 1,3-6.11-12

Błogosławieństwo (1,3-14).
Wielkie błogosławieństwo (por. 1 Kor 1,3-7) poprzedza dziękczynienie. Błogosławieństwo jest dziełem autora, powtarzającym frazy echem z Kol oraz zapowiadającym tematy, które zostaną rozwinięte w pierwszej części Ef. Próby odkrycia formalnego uporządkowania strof błogosławieństwa nie zostały uwieńczone sukcesem. Bardziej owocne było porównanie tekstu błogosławieństwa z qumrańskimi Hôdāyôt, które wykazało podobieństwa w języku, treści i strukturze. 

3. ”Niech będzie błogosławiony”: Błogosławieństwo rozpoczyna się formułą znaną ze ST i powszechnie stosowaną w żydowskich i wczesnochrześcijańskich modlitwach (por. Tob 13,1; 1QH 7,20; 10,14; 1 P 1,3).

”wszelkim błogosławieństwem duchowym”: Por. 1QSb 1,5.

”na wyżynach niebieskich”: Grecki zwrot en tois apouraniois można również tłumaczyć jako „wśród istot niebieskich"; przestrzenne znaczenie, które posiada on w innych fragmentach Ef (1,20; 2,6; 3,10; 6,12) sugeruje, że i tutaj wskazano na pewną lokalizację. Fraza ta jest charakterystyczna dla Ef, wprowadzając temat jedności dwóch światów: niebieskiego i ziemskiego,

”w Chrystusie”: Ta ważna fraza wielokrotnie powraca w liście (w różnych formach - en autō, en hō), w kontekstach odnoszących się do jedności Żydów i pogan (np. 2,15; 3,11). J.Allan argumentował, że w Ef wyrażenie en christō powinno być rozumiane instrumentalnie, nie zaś w typowo Pawiowym rozumieniu „włączenia w Chrystusa". 

4. ”wybrał nas”: Łącznik porównawczy kathōs został użyty w znaczeniu przyczynowym, na samym początku wyliczania powodów błogosławienia Boga. Motyw ludu wybranego przez Boga został zaczerpnięty ze ST (np. Pwt 14,2) i szeroko rozwinięty w przedchrześcijańskim judaizmie (1QH 13,10; 15,23; 1QS 1,4; 11,7; 1QSb 1,2; 1QM 10,9).

”święci i nieskalani”: Por. Kol 1,22. Ta sama fraza pojawia się w 5,27, w opisie nieskalanej Oblubienicy Chrystusa, Kościoła, oczyszczonej przez chrzest. Terminy użyte w Ef odnoszą się do cech moralnych - świętości i czystości - wymaganych od Bożych wybranych. We wspólnocie z Qumran wymaganie braku wszelkiej fizycznej skazy motywowano następująco: „z powodu obecności aniołów w zgromadzeniu" (1 QSa 2,8-9). Takie myślenie jest pokrewne myśli Ef, gdzie również podkreśla się zaangażowanie Kościoła w rzeczywistość niebieską (2,6; 3,10). 

4-5. ”Z miłości przeznaczył nas”: Zwrot en agapē można również odczytywać razem z „święci i nieskalani przed Jego obliczem" pod koniec w. 4. W połączeniu z „przeznaczył nas" odnosi się do miłości Bożej i tworzy formalną paralelę dla frazy „szczodrze ją na nas wylał w postaci wszelkiej mądrości i zrozumienia" z w. 8. Idea przeznaczenia nie jest obca myśli Pawiowej (zob. Rz 8,28-29 i komentarz), występuje również w Qumran (np. 1QH 15,14-17; por. 1QS 3,15-18, w którym pojawia się idea, że Boży nieodwołalny plan wyznacza los wszystkim ludziom),

”jako przybranych synów”: Poprzez swój związek z Chrystusem i Kościołem chrześcijanie stają się członkami Bożej rodziny (zob. Rz 8,14-17 i komentarz), 

6. ”w Umiłowanym”: Określenie Chrystusa jako Umiłowanego Bożego przypomina scenę chrztu przedstawioną w Ewangeliach, w której głos z nieba nazywa Jezusa ho agapētos (Mk 1,11 par.). Zwrócić należy uwagę na użycie słowa eudokeō („mam upodobanie") w scenie chrztu oraz jego pochodnej eudokia w w. 4.

11-14. Autor opisuje miejsce, jakie w Bożym planie zajmują odbiorcy listu, którzy stali się beneficjentami Bożego planu w Chrystusie. W kompozycji tego fragmentu zostały wykorzystane słowa i frazy zaczerpnięte z Kol 1,13-14: „udział", „nadzieja", „słowo prawdy", „Ewangelia", „wola", „chwała", „odkupienie". Pojawiający się w tych wersetach kontrast między „my" i „wy" odnoszono również do Żydów („my") i pogan („wy"). Jeśli tak rzeczywiście było, fraza hēmas... proēlpikotas en tō Christō (w. 12) powinna zostać przetłumaczona „my, którzyśmy złożyli nadzieję w Mesjaszu [zanim uczynili to poganie, lub przed powtórnym przyjściem Chrystusa]". Można również odnieść słowo „my" do wszystkich chrześcijan, a „wy" do odbiorców listu. W takim przypadku proēlpikotas można rozumieć jako „którzyśmy złożyli naszą nadzieję [na spełnienie] w Chrystusie". Tę ostatnią interpretację „my" i „wy" potwierdza pierwsza część hymnu, w której słowo hēmeis odnosi się do wszystkich chrześcijan. Co więcej, autor Ef z pewnością zalicza pogan do tych, którzy „zostali przeznaczeni i wybrani zgodnie z zamiarem". 

11. ”W nim dostąpiliśmy udziału my również, z góry przeznaczeni zamiarem tego”: Zob. komentarz do 1,5. Czasownik klērōō, tłumaczony tutaj jako „dostąpiliśmy udziału", przypomina wielokrotnie używane w pismach z Qumran określenie „dzieci światłości", oznaczające ludzi będących „działem Boga" (np. 1QS 2,2; 1QM 1,5; por. Ef 5,8). Bliską paralelą jest 1QH 3,22-23: „Wyznacza wieczny dział dla człowieka... by mógł on razem z innymi radośnie chwalić Twoje imię". 

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

Alleluja, alleluja, alleluja
Zdrowaś Maryjo, łaski pełna, Pan z Tobą,
błogosławionaś Ty między niewiastami.
Alleluja, alleluja, alleluja

Łk 1,28

EWANGELIA
Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Bóg posłał anioła Gabriela do miasta w Galilei, zwanego Nazaret, do Dziewicy poślubionej mężowi, imieniem Józef, z rodu Dawida; a Dziewicy było na imię Maryja. Anioł wszedł do Niej i rzekł: "Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą". Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co miałoby znaczyć to pozdrowienie. Lecz anioł rzekł do Niej: "Nie bój się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus. Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego ojca, Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca". Na to Maryja rzekła do anioła: "Jakże się to stanie, skoro nie znam męża?" Anioł Jej odpowiedział: "Duch Święty zstąpi na Ciebie a moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym. A oto również krewna Twoja, Elżbieta, poczęła w swej starości syna i jest już w szóstym miesiącu ta, która uchodzi za niepłodną. Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego". Na to rzekła Maryja: "Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa". Wtedy odszedł od Niej anioł.

Łk 1,26-38 

Zwiastowanie Maryi
Łukasz przedstawia tutaj kontrast pomiędzy prostą wiarą kilkunastoletniej dziewczyny, Maryi, a szczerą, lecz mniej głęboką wiarą sędziwego kapłana, Zachariasza (por. bardziej ostry kontrast pomiędzy Anną i Elim w 1 Sm 1-2; chociaż wątek jest całkiem inny, w obydwu przypadkach Bóg posługuje się pokornym i nieznanym sługą, by za jego pośrednictwem wprowadzić postać niosącą duchowe ożywienie następnemu pokoleniu). Fragment ten stanowi paralelę nie tylko zapowiedzi o narodzinach ze Starego Testamentu, lecz także starotestamentowych narracji powołania - Maryja została powołana do odpowiedzialnej roli Matki Jezusa.

Fakty historyczne, do których nawiązuje Łukasz, wskazują, że Maria poczęła, bez współżycia z Józefem. Ów historyczny opis był rozwijany na wiele sposobów.
(1) Wczesne wyznanie wiary sprzed 50 r. po Chr., cytowane w Rz 1,3-4, jest przykładem chrześcijańskiej refleksji nad Jezusem potomkiem Dawida, który w swoim zmartwychwstaniu został przez Ducha Świętego ustanowiony Synem Bożym. Chrystologiczna refleksja, którą implikuje 1,31-35 jest bardziej rozwinięta od tej związanej z Rz 1,3-4 – głosi ona, że Jezus, potomek Dawida, od chwili poczęcia jest Synem Bożym za sprawą Ducha Świętego –Jezus został poczęty z dziewicy za sprawą Ducha Świętego.

(2) Za po mocą schematu ZNIP zastosowanego w 1,5-25 i 1,26-38 Łukasz porównuje i przeciwstawia Jana i Jezusa, szczególnie w części P: Jan miał być wielki w oczach Pana (1,15), zaś Jezus jest Synem Najwyższego, dziedzicem tronu Dawida, który będzie panował na wieki (1,33). Narodziny Jana mogły się wydawać niezwykłe, ponieważ narodził się ze starych rodziców; narodziny Jezusa są jeszcze bardziej niezwykłe, ponieważ narodził się z dziewicy.

(3) Postać Gabriela łączy obydwa zwiastowania i zachęca do refleksji nad znaczeniem narodzin Jezusa, będących wypełnieniem Dn 9,24-27: wypełniło się 70 tygodni (490 dni) w jednym roku (po 180. dniu ciąży Elżbiety następuje trwająca 270 dni ciąża Maryi, zaś po dodatkowych 40 dniach Jezus zostaje przyniesiony do świątyni); rozpoczyna się okres panowania sprawiedliwości. Ostatecznie wiara Maryi jest godna najwyższego uznania – Łukasz, czerpiąc z tradycji 8,19-21, ukazuje Maryję jako wzór człowieka wierzącego. We fragmencie 1,26-38 Łukasz mocno podkreśla temat „tylko przez łaskę”. 

26-27.. Ponieważ Józef pochodził z linii Dawida, zaś Jezus był jego prawowitym potomkiem, można było zaliczyć Go do królewskiego rodu Dawida. W judaizmie mianem "dziewicy" określano zwykle młode dziewczęta, czternastoletnie lub młodsze. Słowo, którego Łukasz używa tutaj na oznaczenie "dziewicy", wskazuje, że nie miała kontaktów seksualnych z mężczyzną (Łk 1,34-35). W tym okresie Nazaret był niewielką wioską, liczącą od 1600 do 2000 mieszkańców. Na temat Gabriela zob. komentarz do Łk 1,19.

”Nazaret”: Nazwa tej mieściny (zob. J 1,45), liczącej wówczas może około 150 mieszkańców, dobrze harmonizuje z Łukaszowym tematem suwerennej Bożej łaski działającej w ludzkiej historii.

”Józef”: Imię to oznacza „Oby Jahwe przydał”.
”Maryja”: Imię to znaczy „Doskonałość”

28-29. Bóg często dodawał otuchy swoim sługom mówiąc, że jest "z" nimi (np. Jr 1,8). Pozdrowienia (np. "Bądź pozdrowiona") były oczywiste, lecz pozycja i status społeczny zajmowany przez człowieka w społeczeństwie wyznaczał, kto kogo powinien witać i jakich słów używać. Jako kobieta i młoda osoba (licząca być może dwanaście lub czternaście lat), która nie wyszła jeszcze za mąż, Maryja nie miała żadnej pozycji społecznej. Ani tytuł ("pełna łaski"), ani obietnica ("Pan z tobą") nie były elementarni tradycyjnej formuły pozdrowienia, nawet gdyby Maryja była osobą posiadającą wysoki status społeczny.

”pełna łaski”: Z czterech zwrotów pozdrowienia skierowanych do Marii najważniejsze jest właśnie kecharitōmenē. Skłania ono Marię do zadania pytania (w. 29), w jakim sensie znalazła łaskę i błogosławieństwo u Boga. Gabriel udziela odpowiedzi w ww.30-33.

30. Słowa "nie bój się" (por. Łk 1,13) pojawiają się też często w starotestamentowych objawieniach (np. Joz 1,9; Sdz 6,23; Jr 1,8; Dn 10,12; por. Rdz 15,1). Maryja zostaje włączona do grona tych postaci Biblii, które znalazły łaskę u Boga (Rdz 6,8; 19,16.19; Wj 33,13). 

31. Werset ten odpowiada swoją budową typowemu starotestamentalnemu zwiastowaniu narodzin, przypomina szczególnie Iz 7,14, gdzie pojawia się obietnica Emmanuela (zob. na ten temat Mt 1,23).

”Jezus”: Jego imię znaczy „Jahwe zbawia”.

32-33. Autor nawiązuje do słownictwa 2 Sm 7,12-16, łączy też przyszłego syna Maryi z "Bogiem Mocnym", Mesjaszem z Iz 9,5-6 ("Bóg Mocny" to wyraźnie tytuł Boży; por. Iz 10,21). Na temat wiecznego królestwa, por. też Dn 2,44; 4,3; 6,26; 7,14.

W dalszej części Ewangelii Łukasz wyjaśnia, jakim królem jest Jezus. Zob. szczególnie w jakim znaczeniu Jezus jest ucieleśnieniem królestwa, które przyszło do ludzi odrzuconych, oraz jak często jest nazywany królem (np. 23,3.37-38) w opisie jego męki, gdy jego władza była najbardziej znikoma 

34-35. W tradycji żydowskiej słowo "osłoni" (dosł. "okryje cieniem") oznacza Bożą obecność pośród Jego ludu.

”Jakże”: pytanie Maryi odpowiada pytaniu Zachariasza (1,18), stanowiąc Łukaszowi sposób przejścia do następnego aktu dramatu. 

36-37. Sens jest następujący: Skoro Bóg postąpił z Elżbietą podobnie jak z Sarą, to znaczy, że może wszystko uczynić. Na temat Łk 1,36, por. Rdz 18,14 (o zapowiedzi, że Sara będzie miała dziecko). Maryja miała więcej wiary od swojej poprzedniczki (Rdz 18,12-15).

”krewna”: Łukasz łączy dwa zwiastowania i tworzy dodatkowy pomost z wydarzeniami opisanymi w 1,39-56. Czyniąc wzmiankę na temat miesiąca ciąży Łukasz zachęca do refleksji nad wypełnieniem obietnicy z Dn 9,24.37. W wersecie tym pobrzmiewa aluzja do zwiastowania narodzin Izaaka (Rdz 18,14), powraca w nim też inny z Łukaszowych tematów – temat Boga stwarzającego coś z niczego. 

38. Maryja wyraża swoją uległość wobec woli Bożej w tradycyjnym starotestamentowym języku uległości lub milczącej zgody (np. 1 Sm 1,18; 25,41; 2 Sm 9,6.11; 2 Krl 4,2; por. Bel i smok 9; zob. szczególnie 2 Sm 7,25).

Maryja z Nazaretu jest wzorem wierzącego i poddaną, która całym sercem przyjmuje Boży plan; otwiera Łukaszowi galerię ludzi prostych, tj. kobiet, grzeszników, maluczkich, o których nikt nie pomyślałby, że przychylnie przyjmą Boże objawienie.