Katedry Św. Piotra Apostoła

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

Święto Katedry Św. Piotra Apostoła

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE

Starszy, a przy tym świadek cierpień Chrystusa

Czytanie z Pierwszego listu świętego Piotra Apostoła

Najmilsi:
Starszych, którzy są wśród was, proszę ja, również starszy, a przy tym świadek Chrystusowych cierpień oraz uczestnik tej chwały, która ma się objawić: paście stado Boże, które jest przy was, strzegąc go nie pod przymusem, ale z własnej woli, jak Bóg chce; nie ze względu na niegodziwe zyski, ale z oddaniem; i nie jak ci, którzy ciemiężą gminy, ale jako żywe przykłady dla stada. Kiedy zaś objawi się Najwyższy Pasterz, otrzymacie niewiędnący wieniec chwały.
1 P 5,1-4

1-5. Wierni pasterze trzody Bożej. Postępowanie przełożonych *Kościoła w czasie kryzysu mogło zachęcić lub zniechęcić wierzących. Przywódcy, jeśli byli znani, jako pierwsi byli poszukiwani, aresztowani, torturowani i traceni.

To uzupełnienie zakończenia części 2,13-3,7 (por. 1 Tm 3,13; 5,4-19) ukazuje stosunkowo słabo rozwiniętą organizację Kościoła.

1. W *Starym Testamencie starsi - bardziej posunięci w latach i mądrości mężczyźni, zdolni osądzać sprawy ludu - sprawowali władzę w większości izraelskich miast. W okresie *Nowego Testamentu „starsi" zajmowali szanowane miejsca w *synagodze, z której to chrześcijaństwo zaczerpnęło swój pierwszy model hierarchii. Piotr umieszcza samego siebie pośród innych starszych.

starszych: Urząd pasterskiego przełożeństwa został zaczerpnięty z ówczesnego judaizmu.

również starszy: Termin wymyślony przez autora dla ukazania solidarności między apostołem (zob. 1,1) a takimi starszymi, na podobieństwo „współpracowników" Pawła (Rz 16,3.9.21; Flp 2,25; 4,3; Flm 24; Kol 4,11; 2 Kor 8,23).

świadek: Ktoś, kto zaświadcza, niekoniecznie „świadek naoczny" (por. Łk 24,48; Dz 1,8; 22,15.20; Ap 2,13; 17,6).

2. Obraz „pasterza" to obraz pełnego troski przewodnika, nie zaś surowego władcy (chociaż porównanie to było też stosowane do władców w różnych częściach starożytnego Bliskiego Wschodu). Oskarżenie o czerpanie niegodziwego zysku było często wysuwane pod adresem nauczycieli moralności w starożytnym świecie; konieczne było też, by chrześcijanie unikali nawet pozorów nieodpowiedniego postępowania. (Podobnie jak odpowiedzialni wspólnoty żydowskiej, chrześcijańscy przełożeni rozdzielali środki ubogim.)

Przywódcy greckich szkół filozoficznych i żydowskich szkół prawa dawali swoje postępowanie za wzór dla uczniów, niektórzy też sprawowali nad nimi surową władzę. Bliższą paralelą tego tekstu mogą być starsi w synagogach *diaspory, którzy byli odpowiedzialni za posługę na rzecz współbraci i przewodzili żydowskiej wspólnocie, zwykle jednak nie posiadali oficjalnej władzy do rozstrzygania wewnętrznych sporów prawnych.

paście stado Boże: W 5,2-5 przedstawiono wzór idealnego pasterza (por. 21,15-17; Dz 20,28; Ef 4,11). Przełożeni Kościoła otrzymywali już wynagrodzenie (por. Dz 20,33-34; 1 Kor 9,7-14; 2 Kor 12,13-18; 1 Tm 5,17-18; Mt 10,10); stąd ostrzeżenie przed chciwością (por. Tt 1,7; 1 Tm 3,8). Niektóre rękopisy dodają episkopountes, „nadzorujący” (por. 2,25).

4. W starożytnych tekstach „najwyższy pasterz” wydaje się pełnić rolę tego, który nadzoruje pracę grupy innych pasterzy, chociaż sam zwykle nie był człowiekiem zamożnym. „Wieniec" wkładano zwycięzcom zawodów sportowych, dobroczyńcom lub innych bohaterom, z czasem ulegał on zniszczeniu. Ludzie, którzy pozostaną wierni Chrystusowi, otrzymają wieniec niewiędnący. Obraz ten był też używany w judaizmie.

Najwyższy Pasterz: Por. 2,25. Chrystus wzywa innych pasterzy, by uczestniczyli w jego posłudze i chwale.

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

PSALM RESPONSORYJNY
Ps 23, 1-2a.2b-3.4.5.6

Refren: Pan mym pasterzem, nie brak mi niczego.

Pan jest moim pasterzem,
niczego mi nie braknie.
Pozwala mi leżeć
na zielonych pastwiskach.

Prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć,
orzeźwia moją duszę.
Wiedzie mnie po właściwych ścieżkach
przez wzgląd na swoją chwałę.

Chociażbym przechodził przez ciemną dolinę,
zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną.
Kij Twój i laska pasterska
są moją pociechą.

Stół dla mnie zastawiasz
na oczach mych wrogów. Namaszczasz mi głowę olejkiem,
a kielich mój pełny po brzegi.

Dobroć i łaska pójdą w ślad za mną
przez wszystkie dni mego życia
i zamieszkam w domu Pana
po najdłuższe czasy.

Psalm 23 - Pieśń ufności, przypuszczalnie modlitwa królewska reinterpretowana po niewoli babilońskiej. Struktura: ww. 1-4 (Jahwe jako dobry pasterz); ww. 5-6 (Jahwe jako boski gospodarz). Utwór jest spójny, gdyż obrazy pasterza i gospodarza są ściśle powiązane w myśli starożytnego Bliskiego Wschodu.

1. „pasterzem”: Powszechny w starożytnym świecie obraz króla, podkreślający przywództwo i opatrzność wobec jego poddanych.

”Pozwala mi leżeć”: Czasownik używany głównie odnośnie do owiec i cieląt. Ap 7,17 odnosi słowa o "dobrym pasterzu" do Baranka (Chrystusa). 

4. „ciemną doliną”: Możliwe jest także tłum. "doliną śmierci". 

5. „stół”: Królowie na Bliskim Wschodzie wydawali wystawne przyjęcia przy specjalnych okazjach (por. l KrlS,65-66); obraz rozwija temat opatrznościowego pasterza-króla. 

6. ”dobroć i łaska pójdą w ślad za mną”: Psalmista modli się, by jedynie dobre skutki przymierza "szły" za nim przez życie. 

7. „zamieszkam”: Por. Ps 27,4. Czasownik może znaczyć "powrócę" lub "zamieszkam"; dwuznaczność jest prawdopodobnie zamierzona jako aluzja do nadziei powrotu wygnańców do domu.

”w domu Pańskim”: Ogólnie odnosi się to do świątyni, lecz termin ten może również oznaczać ziemię Izraela.

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

2. Potrzeby owcy. Owce na obszarze Lewantu pasły się na żyznych pastwiskach roślinami wyrastającymi po obfitych opadach deszczu. Latem i zimą jadły słomę i to, co pozostało na ściernisku. Podobnie jak wielbłąd, owca może się przez długi czas obywać bez wody, później zaś wypić nawet do dziewięciu litrów płynu. W przeciwieństwie do kóz, w dużym stopniu samodzielnych, owce uzależnione są od pasterza, który znajduje im pastwisko i wodę. Pasterze dostarczają również zwierzętom schronienia, leczą je i pomagają podczas wydawania na świat młodych. W sumie, owce pozbawione pasterza są zupełnie bezradne. W tekście starobabilońskim król Ammiditana twierdzi, że bóg Ea udzielił mu rady, by był pasterzem swojego ludu. Rozwija tę metaforę, powiadając, że dostarcza ludowi żyznych pastwisk i wody do picia, pozwala też, by odpoczywał na bezpiecznych pastwiskach.

4. Kij i laska. Kij pasterski był pałką noszoną u pasa, zaś laska - narzędziem ułatwiającym chodzenie, które w razie potrzeby mogło być wykorzystane jako broń (1 Sm 17,35) oraz do kierowania i kontrolowania owiec. Były to tradycyjne narzędzia pasterskie, wspomniane już na pieczęci cylindrycznej z III tysiąclecia przed Chr.

5. Namaszczasz mi głowę olejkiem. Goście uczestniczący w ucztach byli często hojnie obdarzani przez gospodarza drogocennym olejkiem, którym nacierali sobie czoła. Nadawało to nie tylko blasku ich obliczu, lecz również wypełniało pomieszczenie miłym zapachem. Na przykład w asyryjskim tekście z okresu panowania Assarhaddona czytamy, że władca "namaścił czoło" uczestników królewskiej uczty "wybornym olejkiem". W egipskiej Pieśni harfiarza i mezopotamskim Eposie o Gilgameszu opisano ludzi ubranych we wspaniałe lniane szaty, o obliczach namaszczonych mirrą.

6. Zamieszkam w domu Pańskim. Określenie "dom Pański" zawsze oznacza świątynię, nigdy niebiański pałac Boga (widać to wyraźnie w Ps 27,4). Tłumaczenie "na wieki" może być zatem mylące, jednak hebrajski zwrot znaczy "na długie dni" [BT: "po najdłuższe czasy"], tj. przez długi okres (zob. Lm 5,20). Jeśli tłumaczenie "zamieszkam" (idące za brzmieniem Septuaginty) jest poprawne, sugerowałoby to, że Psalmista piastował urząd kapłański, bowiem jedynie kapłani zamieszkiwali w przedsionkach świątyni. Jeżeli należy podążać za tekstem hebrajskim, wówczas uzyskalibyśmy brzmienie: "Powrócę do domu Pana", co oznaczałoby tutaj oczekiwanie wielu przyszłych okazji do sprawowania kultu Bożego w świątyni. Babiloński król Neriglissar oznajmia swojemu bogu, że pragnie być na wieki tam, gdzie on. W innym tekście pojawia się prośba: "Niech stoję przed tobą na wieki we czci i poświęceniu". Hymn na cześć Marduka wyraża pragnienie, by czciciel mógł na wieki znajdować się przed obliczem bóstwa, modląc się i zanosząc błagania. W III tysiącleciu przed Chr. sumeryjscy czciciele usiłowali zrealizować ten cel, umieszczając w świątyni własne posągi, przedstawiające ich pogrążonych w modlitwie. W ten sposób byli nieprzerwanie obecni w świątyni.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton, Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Ty jesteś Piotr – Opoka i na tej opoce zbuduję mój Kościół,
a bramy piekielne go nie przemogą.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
(Mt 16,18)

 

EWANGELIA
Tobie dam klucze królestwa niebieskiego 

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Gdy Jezus przyszedł w okolice Cezarei Filipowej, pytał swych uczniów: „Za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego?”.
A oni odpowiedzieli: „Jedni za Jana Chrzciciela, inni za Eliasza, jeszcze inni za Jeremiasza albo za jednego z proroków”.

Jezus zapytał ich: „A wy za kogo Mnie uważacie?”.
Odpowiedział Szymon Piotr: „Ty jesteś Mesjaszem, Synem Boga żywego”.

Na to Jezus mu rzekł: „Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem ciało i krew nie objawiły ci tego, lecz Ojciec mój, który jest w niebie. Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr – Opoka i na tej opoce zbuduję mój Kościół, a bramy piekielne go nie przemogą. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie”.

Wtedy przykazał uczniom, aby nikomu nie mówili, że On jest Mesjaszem.
Mt 16,13–20

13. Cezarea Filipowa (w Nowym Testamencie miasto inne niż Cezarea Nadmorska) leżała na ziemiach pogan, w pobliżu groty poświęconej kultowi greckiego boga Pana. Herod wzniósł tam również świątynię ku czci cezara. Z tego względu nie było to miejsce odpowiednie dla dokonania Bożego objawienia. Samo miasto leżało w odległości około 50 km na północ od Jeziora Galilejskiego, 500 m wyżej, stąd konieczność urządzenia postoju podczas drogi (Mt 15,21). Niedaleko znajdowało się źródło Jordanu, w starotestamentowym mieście Dan, stanowiącym północną granicę starożytnego Izraela.

”Syna Człowieczego”: W ten sposób Mateusz zastępuje Markowe „Mnie". Mateusz przejął dziedzictwo źródła Q, utożsamiające ziemskiego Jezusa z postacią Syna Człowieczego (por. Dn 7,13). 

14. Wszystkie odpowiedzi na pytanie, kim jest Jezus, umieszczają Go w kategorii „proroków". Chociaż większość żydowskich nauczycieli utrzymywała, że prorocy wymarli, powszechne oczekiwanie nadejścia proroków czasów ostatecznych pozostało żywe. Oczekiwano powrotu Eliasza (Ml 4,5), zaś wiele cudów dokonanych przez Jezusa przypominało cuda Eliasza. Jego wyrocznie dotyczące sądu (Mt 11,20-24) lub pomniejszanie znaczenia świątyni (zob. Mt 12,6; 24,1-2) nasuwały podobieństwo do Jeremiasza.

”Jeremiasza”: Mateusz wymienia proroka Jeremiasza, ponieważ doświadczył on odrzucenia i cierpienia, zapowiadając przyszłe odrzucenie i cierpienie Mesjasza. 

15-16. Piotr użył właściwego tytułu, chociaż miał błędne wyobrażenie na temat Mesjasza (Mt 16,22). Królewska linia Dawida została uznana przez Boga za Jego własną (2 Sm 7,14), było więc naturalne, że ostatni dziedzic tronu Dawida zostanie nazwany Bożym Synem (Ps 2,7; 89,27), na co zwróciła uwagę garstka żydowskich interpretatorów z tego okresu (np. we Florilegium z czwartej groty w Qumran, komentarzu esseńczyków do 2 Sm 7).

16. ”Syn Boga żywego”: Mateusz dodaje tę frazę (por. 14,33) do lapidarnego Markowego „Chrystusem", by powiązać je z wyjątkowym doświadczeniem synostwa przez Jezusa Bożego (11,27). Nawiązując do relacji Ojciec-Syn, Mateusz odwraca uwagę od militarno-politycznych konotacji zawartych w tytule „Mesjasz". 

17-19. Wersja Mk nie zawiera satysfakcjonującej odpowiedzi Jezusa na wyznanie Piotra, a jedynie polecenie zachowania milczenia. Mateusz podejmuje się uzupełnienia, czerpiąc je przypuszczalnie z wcześniejszego źródła. Z formalnego punktu widzenia w. 17 ma charakter błogosławieństwa, natomiast ww. 18,19 mogą stanowić etiologiczną legendę wyjaśniającą nadanie Szymonów imienia „Piotr". [Ale por. J 1,42],Wraz z ww. 17-19 wersety te tworzą podstawę opowiadania o władzy w Kościele po Wielkanocy oraz powołania do przywództwa. 

17. ”Błogosławiony jesteś” to tradycyjna formuła błogosławieństwa (zob. komentarz do Mt 5,1-12). „Ciało i krew" to typowe określenie używane przez Żydów na oznaczenie „istot ludzkich". Chociaż wszyscy Żydzi podkreślali znaczenie badania Pism, niektórzy uznawali również rolę Bożego oświecenia (np. w Zwojach znad Morza Martwego) lub objawienia (literatura apokaliptyczna; niektóre pisma rabinackiego mistycyzmu).

”nie objawiły ci tego”: Słowa te mogą stanowić przeciwwagę Pawłowego stwierdzenia w Ga 1,15.16 (J. Dupont, RSR 52 [1964] 411-420). 

18. W języku aramejskim „Piotr" i „skała" to jedno i to samo słowo. W grece (tutaj) są one terminami pokrewnymi. Na temat przedstawienia jakiejś osoby jako fundamentu, na którym wznosi się coś innego, zob. Iz 51,1-2; Ef 2,20. (Obietnica ta została dana Piotrowi, bowiem to on wyznał Jezusa - w. 16; Piotr jest skałą jako ten, który wyznaje Jezusa, inni zaś będą budowali na tym fundamencie, czyniąc to samo wyznanie.)

Stary Testament często mówi o tych, którzy „budują" lud Boży (np. Rt 4,11; Jr 1,10) i modlą się, by Bóg umocnił Izraela (Ps 51,18; 69,35; 147,2; Jr 24,6; 31,4.28). „Bramy piekielne" to w Starym Testamencie (Hi 38,17; Ps 9,13) i późniejszej tradycji żydowskiej sfera panowania śmierci - śmierć nie zdoła uciszyć głosu Kościoła. Wbrew tym, którzy twierdzą, że Jezus nie mógł zaplanować powstania Kościoła, chociaż wybrał dwunastu uczniów jako jądro reszty Izraela (porównaj symboliczne znaczenie dwunastu w Zwojach znad Morza Martwego), terminologia dotycząca „kościoła" była już stosowana na oznaczenie reszty wspólnoty przez Jego współczesnych (Zwoje znad Morza Martwego)

”Skale”: Gra słów oparta na podwójnym znaczeniu imienia „Piotr" (Petrus, „skała": petra); w aram. obydwu odpowiada kêpā' (por. Iz 28,14-22; 51,1.2; 1QH 3,13-18; 6,25-27; zob. J.A. Fitzmyer, TAG 112-24).

”Kościół”: We wszystkich Ewangeliach jedynie tutaj i w 18,17 występuje słowo ekklēsia, które odnosi się do zgromadzenia ludu Bożego,

”bramy piekielne”: Por. Iz 38,10; Hi 38,17; Ps 9,14; Mdr 16,13. 

19. Sprawowanie pieczy nad kluczami było najważniejszym obowiązkiem, jaki mógł zostać powierzony słudze pracującemu w domu (zob. Mk 13,32-34). Wysocy dostojnicy przechowywali klucze do królestwa (Iz 22,20-22) i Domu Bożego, świątyni. Klucze oznaczają tutaj władzę udzielania wstępu do królestwa (Mt 23,13) w oparciu o poznanie prawdy o Jezusie (Mt 16,16). Wspólnota z Qumran również posiadała przywódców, którzy decydowali kogo przyjąć w poczet członków; decyzja była uzależniona od przyjęcia przez kandydata zasad życia wyznawanych przez sektę.
Wielu Żydów uważało, że żydowski sąd najwyższy działał na mocy prawa udzielonego mu przez Boży sąd w niebie, ratyfikujący jego wyroki. „Związywanie" i „rozwiązywanie" (zob. też Mt 18,18) oznaczało także władzę sądowniczą sprawowaną przez rabinów podczas interpretowania Pisma („zakazywania" i „udzielania pozwolenia"), mogło się więc również odnosić do sytuacji o charakterze prawnym.

”klucze”: Iz 22,22.23; Hi 12,14; 1 Hen 1-16.

”królestwa”: Mateusz porównuje Kościół z królestwem: Kościół jest tymczasowym rozwiązaniem, pośrednikiem w zbawieniu w okresie między ziemską służbą Jezusa a przyszłym nastaniem jego królestwa,

”będzie związane”: Ten i odpowiadający mu zwrot „będzie rozwiązane" są teologicznymi wyrażeniami w stronie biernej; Bóg zwiąże i rozwiąże to, co zwiąże i rozwiąże Piotr. Związywanie i rozwiązywanie są rabinicznymi terminami określającymi, które mogą się odnosić do wypędzania demonów podczas egzorcyzmów, do prawnych czynności ekskomunikowania lub do władzy podejmowania ostatecznej decyzji (formy nauczania przez system legislacyjny i porządek polityczny). Władza związywania i rozwiązywania została udzielona uczniom w 18,18, jednak jedynie Piotr otrzymał objawienie swojej przyszłej roli jako skały stanowiącej fundament (Ef 2,20) i otrzymał też klucze. W Ewangelii Tomasza 12 główną rolę przypisuje się Jakubowi, przywódcy chrześcijan pochodzenia żydowskiego. Dla chrześcijan o pogańskim rodowodzie Paweł byłby lepszym kandydatem na przywódcę Kościoła. Piotr reprezentuje zatem kompromis pozwalający zachować jedność obydwu tendencji wczesnego Kościoła. Mateusz daje wyraz ekumenicznemu wyczuciu. Tekst zawiera również reminiscencję o charakterze historycznym: Piotr był rzecznikiem uczniów w okresie działalności Jezusa. Jako całość ww. 17-19 stanowią połączenie poetyckiej obrazowości ST i elementów instytucjonalnego prawodawstwa. Połączenie takie nie jest zjawiskiem niezwykłym w literaturze rabinicznej, tutaj jednak wydaje się być szczególnie nasilone. 

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.