Teologia biblijna

Metoda religijno - historyczna nie jest w stanie ująć nawet założeń wstępnych teologii biblijnej ST; może najwyżej stanowić swego rodzaju naturalne wprowadzenie do niej. Nie wystarcza również metoda historyczna zasadniczo przyjmująca objawienie Boże i dzieląca je na kolejne etapy: patriarchów, Mojżesza, okres monarchii, proroków, niewoli babilońskiej i judaizmu (por. G. Holscher, A. Lods i in.). Nie uwzględnia ona mianowicie wielu tematów teologicznych, pojęć i instytucji występujących w poszczególnych okresach w bardzo różnych proporcjach, rzadko zaś w prostej linii rozwojowej. Teologia biblijna we właściwym tego słowa znaczeniu musi dążyć do systematycznego przedstawienia treści objawienia w oparciu o tematy biblijne. W ich ujęciu i oznaczeniu zarysowują się największe różnice. Najprostszym, ale z pewnością nie najszczęśliwszym schematem teologii biblijnej ST jest 4-członowy jej podział: Bóg - człowiek - sąd - zbawienie, reprezentowany przez Imschoota, przed nim zaś zwłaszcza przez biblistów ewangelickich. Königa i L. Köhlera. Bardziej teocentryczny podział proponują Eichrodt i O. Procksch, różniący się zresztą znacznie w zasadach hermeneutycznych (Procksch akcentuje wiarę chrzęść, jako zasadę poznania świata duchowego, Eichrodt podkreśla decydujący charakter wypowiedzi teologicznych), oraz w metodzie (u Eichrodta bardziej historyczna). Nie brak wreszcie prób połączenia rozważań tematycznych z historycznymi, rozumianymi w świetle nowszych osiągnięć krytyki literackiej jako historia tradycji teologicznych ST. Ten kierunek reprezentuje przede wszystkim Theologie des AT (I-II, Mn 1957, B 1969⁴) G. von Rada, dzielącego systematyczne rozważania (poprzedzone historią religii jahwistycznej) na teologię historycznych i prorockich przekazów starotestamentalnych. Wprawdzie krytyka ostatnich lat sprzyja tego rodzaju metodzie i upatruje w niej czynnik jednoczący teologię biblijną ST (H. Gese), niemniej jednak pełna synteza będzie wymagała jeszcze wielu prac i dyskusji. Bada się także możliwości i granice przyszłej teologii biblijnej ST (R. de Vaux, P. Mamie), która obejmowałaby całokształt doktrynalny ST. Trudność polega na tym, że wypowiedzi ST obejmują głównie historię i życie; nawet gdy przekazują kerygmat czy parenezę, czynią to w formie niesystematycznej, bardziej „historycznej" niż doktrynalnej. Sama koncepcja historii jest zresztą w ST zupełnie różna i o wiele bogatsza niż jej współczesne ujęcie. Jest to nie tylko historia zbawienia, ale jednocześnie czynnik kształtujący postawę i teologię Ludu Bożego. Zbawczy plan Boży „urzeczywistnia się przez czyny i słowa wewnętrznie z sobą powiązane, tak że czyny dokonane przez Boga w historii zbawienia ilustrują i umacniają naukę oraz sprawy wyrażone słowami, słowa zaś obwieszczają czyny i odsłaniają tajemnicę w nich zawartą" (KO 2). Toteż rozważania teologiczne będą polegać metodycznie na ustaleniu właściwych proporcji i zależności między refleksjami tematycznymi a historycznymi. Będą nadto badały nie tylko wartości typologiczne, ale i egzystencjalne ST dla współczesnego chrześcijanina. W egzegezie katolickiej ostatnich lat przeważa ujęcie tematyczne, w ramach którego stosuje się metodę historyczno-tradycyjną. Egzegeza protestancka natomiast wysuwa na plan pierwszy rozważania historyczne, prowadzące do analizy tradycji i sakralnych instytucji ST (np. przymierze, Prawo, monarchia sakr. itd.). Obie metody znajdują się jeszcze w stadium rozwoju i dyskusji, najnowsze wypowiedzi wykazują znaczne zbliżenie obu stanowisk. Zasługują one na miano teologiczno-biblijnych jedynie wtedy, gdy dane ST rozumieją jako posłannictwo objawiającego się Boga, zdążającego ku pełnemu objawieniu NT: jako jeden dialog Boga ze światem w Jezusie Chrystusie.