Teologia biblijna

BIBLIJNA TEOLOGIA - syntetyczne i krytyczne przedstawienie i opracowanie wszystkich danych religijnych, teologicznych i etycznych objawienia Bożego, zawartego we wszystkich lub w poszczególnych księgach ST i NT.

I. CEL i STRUKTURA - Teologia biblijna różni się dość zasadniczo od systematycznej teologii spekulatywnej, która wypowiedzi biblijne uważa za jeden ze źródłowych argumentów dowodzenia; jakkolwiek zajmują one w teologii posoborowej coraz pocześniejsze miejsce, pozostają nadal w większym lub mniejszym stopniu podporządkowane założeniom systematycznym, pochodzącym z dziedzin obcych Biblii. Tym dobitniej podkreśla się obecnie rolę teologii biblijnej jako czynnika jednoczącego różne gałęzie refleksji teologicznej i przywracającego im czerpane z objawienia Bożego proporcje. Teologia biblijna stanowi zarazem punkt kulminacyjny i cel wszystkich prac biblijnych, historycznych i literackich; podkreślają to z naciskiem nowsze dokumenty kościelne omawiające rolę Pisma św. w teologii (Divino afflante Spiritu, Konstytucja dogmatyczna o objawieniu Bożym). Starotestamentalna część teologii biblijnej do części nowotestamentalnej pozostaje w podwójnej relacji: z jednej strony umożliwia ona historycznie i typologicznie pełne zrozumienie i ujęcie nowego objawienia w Chrystusie, z drugiej zaś właściwego, chrześcijańskiego sensu nabiera dopiero w świetle NT.
Metody poszukiwania rozwiązań w teologii biblijnej, zwłaszcza w ostatnich latach, są różne. Na ogół przeważa w nich zdanie, które podzielają egzegeci tak katoliccy, jak i protestanccy, że całość objawienia ST i NT dotyczy przede wszystkim jednego Boga w Jezusie Chrystusie. Objawienie to pojmują teologowie bardzo różnie. W żadnym wypadku nie może ono polegać na kolejnych fazach historycznych, rozważanych czysto genetycznie lub też w sensie rozwoju - od niedoskonałego do doskonałego. Egzegeta katolicka dopatruje się w kolejnych objawieniach Bożych realizacji nadprzyrodzonego planu Bożego, kierowanego ku zbawieniu ludzkości, szczególnie zaś Ludu Bożego. Dlatego historię myśli religijnej ST należy zawsze rozumieć jako historię zbawienia, obejmującą ST i NT; związek między nimi przekracza zresztą kategorie historyczne, jak wskazuje rozwinięta w NT typologia oraz nurtująca cały ST idea jego pełni w NT.

II. DZIEJE - Jeśli pominąć dość skromne próby syntezy biblijnej w ramach poszczególnych traktatów teologii dogmatycznej i moralnej, pierwsze prace z tej dziedziny pojawiły się w okresie odrodzenia. Pewne próby czynili przedstawiciele reformacji (por. Ph. Melanchton, Loci communes, Wittenberg 1521), realizując programową zasadę, że jedynym źródłem objawienia jest Pismo św. Prace te nie doprowadziły jednak do rozwoju właściwej teologii biblijnej; nie sprzyjał temu zwłaszcza racjonalizm. Najbardziej konstruktywna okazała się metoda historyczna, którą przeniesiono już w XVII i XVIII w. na biblijne studia ST. Sprowadziła ona wprawdzie początkowo rozważania biblijne do historii religii, w XIX w. uzupełnione obszernym materiałem porównawczym, w wyniku dalszych studiów jednak ułatwiła skierowanie ich na właściwe, bardziej teologiczne tory. Mimo przezwyciężenia historyzmu w biblistyce XX w. pozostaje on nadal tendencją wiodącą w teologii biblijnej protestanckiej. Także biblistyka katolicka zajmuje się historią zbawienia lub objawienia, odróżniając je jednak od właściwej teologii biblijnej. Określenie teologia biblijna wystąpiło po raz pierwszy u C. Zellera (1652), chociaż dopiero G.L. Bauer odróżniał jednoznacznie teologię bblijną ST i NT (1796). Kolejne prądy dominujące w filozofii i biblistyce (rewolucjonizm, racjonalizm) wpłynęły na próby syntezy teologiczno-biblijnej.