Teologia biblijna

III. STARY TESTAMENT

1. Dzieje W pocz. XX w., szczególnie po I wojnie światowej, zaczęły ukazywać się opracowania teologii biblijnej ST zawierające, obok części historycznej, syntezę doktrynalną (E. König, E. Sellin). W następnych latach teologia biblijna ST zaczęła stopniowo wyzwalać się z radykalnego historyzmu, mimo to prace z jej zakresu u niektórych współczesnych autorów mają charakter historii religii ST (np. W. Eichrodt, Religionsgeschichte Israels, Bn 1969; G. Fohrer, Geschichte der israelitischen Religion, B 1969); różnią się jednak zasadniczo od analogicznych prac XVIII i XIX w.: dominuje w nich historia tradycji i instytucji religijnych ST, materiał zaś porównawczy odgrywa ważną, ale drugorzędną rolę.
Historyczno-ewolucjonistyczne ujęcie myśli ST zakładało najczęściej racjonalistyczne spojrzenie na Biblię, odmawiając jej nadnaturalnego pochodzenia; nowsze zaś ujęcia zajmowały się co najwyżej fenomenologią religijnych przeżyć autorów biblijnych; egzegeza katolicka przyjmowała te próby z rezerwą. Dalszą trudność stanowiły utarte schematy innych gałęzi teologicznych, utrudniające lub wręcz uniemożliwiające prawdziwie biblijną syntezę. Dlatego też pierwsze próby katolickiej teologii biblijnej ST opierały się na tradycyjnych schematach, ujmując zadania tej gałęzi biblistyki jako zestaw argumentów ST, uporządkowany według postulatów teologii spekulatywnej (takie ujęcie reprezentuje Ceuppens). Na rozwoju katolickiej teologii biblijnej zaciążyła w pierwszych latach XX w. także powszechnie przyjęta w biblistyce metoda apologetyczna, na którą zwrócił uwagę A. Bea (SdZ 153 (1953) 101). Rozpoczęto zakrojone na szeroką skalę analityczne prace teologiczne, rozumiane coraz wyraźniej jako wstęp do przyszłej syntezy biblijno-teologicznej ST; wielkie zasługi położyły tu katolickie serie monograficzne (Biblische Zeilfragen, Biblische Beiträge, Alttestamentliche Abhandlungen, Lectio divina, Stuttgarter Bibel-Studien, w Polsce: Sprawy biblijne i in.), a także biblijne czasopisma. Coraz częściej znajduje w nich zastosowanie metoda historyczna, wolna od racjonalistycznych i ewolucjonistycznych założeń. Prace syntetyczne są jednak bardzo nieliczne: oprócz pionierskiej próby P. Scholza
Handbuch der Theologie des Alten Bundes (I-II, Rb 1861-62) można wymienić bardziej znaną pracę N. Petersa Die Religion des AT (Kö 1913) oraz, pisaną w dawnym duchu, P. Heinischa Theologie des AT (Bo 1940). Najbardziej kompletną teologią biblijną ST jest P. van Imschoota Theologie de l'AT (I-II, Tou 1954-56), jakkolwiek i ona nie odpowiada już przyjętym w egzegezie katolickiej postulatom. Syntezą dorobku teologii biblijnej ST są 2 katolickie słowniki Bibel-theologisches Worterbuch (praca zbiorowa, red. J.B. Bauer, I-II, Gr 1959,1967³) oraz Vocabulaire de theologie biblique (red. X. Leon-Dufour, P 1962, 1970²; Słownik teologii biblijnej, Pz 1973), nadto liczne artykuły z tej dziedziny w Bibel-Lexikon (red. H. Haag, Ei 1952, 1968², przedruk 1970). Podobny charakter ma 4-tomowy Theologisches Wörterbuch zum AT (międzywyznaniowa praca zbiorowa, St 1973-). Nie ustają również próby syntetycznych ujęć objawienia przez egzegetów katolickich w ramach ogólniejszych prac teologicznych posoborowych (np. w Mysterium salutis I-V, Ei 1964-75; Sacramentum mundi I-IV Fr 1967-69); stanowią one jednak jedynie zalążek przyszłej biblijno-teologicznej syntezy.

2. Metoda - Jedyną cechą teologii biblijnej ST, jaką przejęto we współczesnej biblistyce, jest historyczny jej charakter, rozumiany zresztą bardzo różnie. Dla jednych jest to historia zbawienia lub objawienia Bożego, dla innych historia przejawów myśli religijnej, dla współczesnych zaś egzegetów - historia tradycji teologicznych. Najważniejszym zagadnieniem teologii biblijnej jest jednak nie tyle metoda, ile idea nadrzędna, wokół której można skoncentrować całość myśli objawionej ST i która nadałaby wielorakim i bardzo zróżnicowanym wypowiedziom jedność teologiczną.