Stary Testament

(IV) Księga Jozuego i inne tradycje

W Pięcioksięgu postać Jozuego odgrywa rolę drugoplanową. W tradycji J po raz pierwszy pojawia się w Wj 17,9 – bez żadnego przedstawienia, tak jakby był on już znany – jako współpracownik Mojżesza, dowodzący wojskami Izraelitów w kampanii przeciwko Amalekitom. Później udaje się z Mojżeszem na górę (Wj 24,13; 32,17), gdzie prztbywa wraz z nim w obecności Jahwe (W) pełni też rolę młodego i pochopnego doradcy Mojżesza (Lb 11,28). Zarówno w tradycji J, jak i P Jozue pojawia się w epizodzie wysłania szpiegów (Lb 13-14) jest jednak najwyraźniej podporządkowany Kalebowi (por. Lb 14,24.30).

Drugoplanowy charakter postaci Jozuego szczególnie wyraźnie widać w tradycji P, gdzie dwukrotnie nazywa się go Ozeaszem (Lb 13,8; Pwt 32,44), zaś kapłan Eleazar zajmuje wyższą pozycję, dowodząc pokoleniami Zajordania (Lb 32,28) oraz uczestnicząc w podziale ziemi (Lb 34,17; por. Joz 14,1; 17,4; 19,51; 21,1). Nawet w Księdze Pwt rola Jozuego wydaje się drugorzędna; wspomina się o nim jedynie w ostatniej części, zapowiadającej wyznaczenie go przez Boga na następcę Mojżesza (Pwt3,28; 31,14.23), co wydaje się interpolacją dodaną do tekstu po ukończeniu cyklu deuteronomicznego w celu zharmonizowania Pwt z Joz (Pwt 1,38). W przeciwieństwie do innych ważnych bohaterów biblijnych imię „Jozue” – utworzone od rdzenia oznaczającego „zbawienie” (który często pojawia się w imionach biblijnych postaci) – nosił nie tylko syn Nuna, lecz także dwie inne osoby: właściciel pola, na którym zatrzymała się Arka Przymierza, gdy Filistyni odesłali ją Izraelitom (1 Sm 6,14), oraz namiestnik Jerozolimy w okresie panowania Jozjasza (2 Krl 23,8). Wskazuje to, że w tradycji Izraelitów postać Jozuego nie odgrywała pierwszoplanowej roli, dopóki nie nabrała nowego znaczenia w cyklu deuteronomicznym. Potwierdza to brak wzmianki o Jozuem w głównych homiletycznych i hymnicznych fragmentach nawiązujących do wczesnej historii Izraela: Jozue nie został wymieniony w 1Sm 12; Ne 9,6-31; Ps 78; 105; 106; 136.

To samo dotyczy wielu wydarzeń opisanych w Joz - wzmianki o upadku Jerycha, zdobyciu Aj, podziale Ziemi Obiecanej oraz przymierzu w Sychem nie pojawiają się w innych źródłach biblijnych poza Joz. Nawet w ramach samego cyklu deuteronomicznego Jozuego wymienia się jedynie w Sdz 1,1; 2,6-9 (zob. Joz 24,29-31) oraz w 1 Krl 16,34 (zob. Joz 6,26). W okresie powygnaniowym postać Jozuego nie skupiała na sobie uwagi - przywódca ten został wymieniony bez żadnego komentarza w genealogii Efraima (1 Krn 7,27) i jedynie wspomniany w Ne 8,17. Dopiero w późnym okresie biblijnym Jozue i wydarzenia opisane w Joz są częściej cytowane; zob. 4 Ezd7,10; 1 Mch 2,55; Syr 46,1-8; Dz 7,45; Hbr 4,8. W tekstach tych można zaobserwować kształtowanie się tradycji o Jozuem: był on sędzią (1 Mch 2,55) i prorokiem (Syr 46,1).

W późniejszej tradycji żydowskiej Jozue stanowił ważne ogniwo w procesie przekazywania Tory - od Mojżesza do następnych pokoleń. W tradycji chrześcijańskiej Jozue stał się pierwowzorem chrześcijańskiego wojownika; w różnych okresach historycznych nawiązywano do jego postaci, by usprawiedliwić skrajne działania militarne, np. krucjaty. W ideologii pielgrzymek Jozue pełnił rolę przykładu i zapewnienia o Bożej opiece: grupa Bożych ludzi ponownie uniknęła zagłady, pokonując wody w drodze do "opatrznościowego miejsca osiedlenia". Później jego imię przyczyniło się do zapisania ważnej karty amerykańskiej historii (m.in. do powstania przekonania o "jawnym przeznaczeniu") i wyraźnie inspiruje wiele biblijnych nazw miejscowych w Nowej Anglii i w całej Ameryce.

(V) Księga Jozuego a odkrycia archeologiczne

Relacja o całkowitym podboju Ziemi Obiecanej przez Izraelitów stanowi ujęcie wydarzeń z wczesnego okresu dziejów Izraela, poprzedzającego monarchię, z perspektywy sytuacji politycznej istniejącej w czasach monarchii. Wewnętrzne dowody biblijne pozostają często w sprzeczności z obrazem całkowitego tępienia mieszkańców Kanaanu; zob. Sdz 1-2 oraz szczegóły podane w samej Joz. Odkrycia archeologiczne potwierdzają wnioski płynące z literackiej analizy księgi: pojawiają się poważne trudności z wykazaniem historycznego charakteru głównych epizodów Joz. Np. Jerycho, Aj i Gibeon nie były zamieszkane w okresie pojawienia się Izraelitów w Kanaanie (ok 1200 r. przed Chr.). Chociaż niektóre miasta, uznane za zdobyte przez Jozuego, zostały w tym okresie rzeczywiście zniszczone, daty ich zburzenia znacznie od siebie odbiegają (np.Chasor zostało zburzone na sto lat przed Lakisz). Zasadniczo więc dane archeologiczne nie zgadzają się z narracją Joz. Podobne zjawisko dotyczy szczegółów: w Joz nie ma żadnych wzmianek o konkretnych zwyczajach, faktach geopolitycznych czy wytworach sztuki materialnej, które można by było datować konkretnie na schyłek drugiego milenium - większość z nich lepiej pasuje do pierwszego tysiąclecia. Z drugiej strony Joz odzwierciedla czasy, w których powstała. I tak lista miast lewitów, podana w rozdz. 21, nie mogła zostać sporządzona przed VIII w., bowiem dopiero wówczas większość z nich mogłaby istnieć.

(VI) Cel

Księga Jozuego jest swoistą fikcją historyczno-teologiczną, której głównym źródłem były wcześniejsze utwory opisujące dzieje Izraela. Inne materiały (szczególnie listy ziem granicznych w rozdz. 13-21) zostały dodane w celu przedstawienia idealnego obrazu państwa Izrael rządzonego przez idealnego przywódcę. Różne epizody pełnią rolę opowiadań, ukazujących konsekwencje nieprzestrzegania przykazań Prawa Mojżeszowego, oraz komentarza do sytuacji istniejącej w czasach współczesnych autorowi. U podstaw tej księgi, będącej owocem stałego rozwoju literackiego, leży głębokie przekonanie, że to Jahwe dał Izraelowi tę ziemię; i z tego powodu, by ją zachować, musi on przestrzegać Boże prawa.

Plan księgi

(I) Wprowadzenie (1,1-18)
(A) Powołanie Jozuego (1,1-9)
(B) Polecenie Jozuego wydane ludowi (1,10-11)
(C) Pouczenie dla pokoleń Zajordania (1,12-18)

(II) Podbój kraju (2,1-12,24)
(A) Rachab i wywiadowcy (2,1-24)
(B) Przejście przez Jordan (3,1-5,1)
(a) Przekroczenie rzeki (3,1-17)
(b) Kamienie pamiątkowe (4,1-24)
(c) Reakcja królów (5,1)
(C) Uroczystości w Gilgal (5,2-12)
(a) Obrzezanie (5,2-9)
(b) Pascha (5,10-12)
(D) Zniszczenie Jerycha (5,13-6,27)
(a) Preludium: teofania (5,13-15)
(b) Pouczenia (6,1-7)
(c) Okrążanie murów i ich runięcie (6,8-21)
(d) Epilog (6,22-26)
(1) Rodzina Rachab (6,22-25)
(2) Przeklęcie Jerycha (6,26)
(e) Zakończenie (6,27)
(E) Zburzenie Aj (7,1-8,29)
(a) Świętokradztwo Akana (7,1)
(b) Pierwszy atak: porażka (7,2-5)
(c) Odkrycie i ukaranie grzechu Akana (7,6-26)
(d) Drugi atak: zwycięstwo (8,1-29)
(F) Wzniesienie ołtarza i odczytanie Prawa na górze Ebal (8,30-35)
(G) Reakcja królów (9,1-2)
(H) Zawarcie przymierza z Gibeonitami (9,3-27)
(I) Południowa kampania (10,1-43)
(a) Pokonanie koalicji pięciu królów (10,1-27)
(b) Zdobycie głównych miast (10,28-39)
(c) Podsumowanie (10,40-43)
(J) Pokonanie królów ziem północnych (11,1-15)
(K) Podsumowania (11,16-12,24)
(a) Podsumowanie geograficzne (11,16-20) (b) Anakici (11,21-22)
(c) Podsumowanie końcowe (11,23)
(d) Lista pokonanych królów (12,1-24)
(1) Na wschód od Jordanu (12,1-6)
(2) Na zachód od Jordanu (12,7-24)

(III) Podział Ziemi Obiecanej (13,1-21,45)
(A) Wstęp (13,1-7)
(B) Na wschód od Jordanu (13,8-33)
(a) Wprowadzenie (13,8-14)
(b) Pokolenie Rubena (13,15-23)
(c) Pokolenie Gada (13,24-28)
(d) Wschodnie ziemie pokolenia Manassesa (13,29-31)
(e) Zakończenie (13,32-33)
(C) Na zachód od Jordanu (14,1-19,51)
(a) Wprowadzenie (14,1-5)
(b) Dział Kaleba - Hebron (14,6-15)
(c) Pokolenie ludy (15,1-63)
(1) Granice (15,1-12)
(2) Dział Kaleba (15,13-19)
(3) Listy miast (15,20-62)
(4) Jerozolima (15,63)
(d) Pokolenie Józefa (16,1-17,18)
(1) Wprowadzenie (16,1-4)
(2) Efraim (16,5-10)
(3) Zachodnia połowa pokolenia Manassesa (17,1-13)
(4) Zakończenie (17,14-18)
(e) Pozostałe pokolenia (18,1-19,51)
(1) Wprowadzenie (18,1-10)
(2) Pokolenie Beniamina (18,11-28)
(3) Pokolenie Symeona (19,1-9)
(4) Pokolenie Zabulona (19,10-16)
(5) Pokolenie Issachara (19,17-23)
(6) Pokolenie Asera (19,24-31)
(7) Pokolenie Neftalego (19,32-39)
(8) Pokolenie Dana (19,40-48)
(D) Zakończenie (19,49-51)
(a) Dział Jozuego (19,49-50)
(b) Podsumowanie (19,51)
(E) Miasta ucieczki (20,1-9)
(F) Miasta lewitów (21,1-42)
(G) Podsumowanie (21,43-45)

(IV) Dodatki (22,1-24,33)
(A) Pokolenia Zajordania (22,1-34)
(a) Odprawienie pokoleń Zajordania przez Jozuego (22,1-9)
(b) Ołtarz na zachodnim brzegu Jordanu (22,10-34)
(1) Wzniesienie ołtarza i spór o niego (22,10-12)
(2) Negocjacje (22,13-31)
(3) Rozstrzygnięcie sporu (22,32-34)
(B) Pożegnalna mowa Jozuego (23,1-16)
(C) Przymierze w Sychem (24,1-8)
(D) Uwagi końcowe (24,29-33)
(a) Śmierć i pogrzeb Jozuego (24,29-31)
(b) Pogrzebanie kości Józefa (24,32)
(c) Śmierć i pogrzeb Eleazara (24,33)

Katolicki Komentarz Biblijny :. praca zbiorowa, "Vocatio", Warszawa 1999
za zgodą Oficyny Wydawniczej „Vocatio” :.