Podbój Kanaanu – fakt historyczny czy legenda?

Aj, Betel i Gibeon

Nieco inaczej ma się sprawa z Aj. Nazwa miejscowości oznacza ruinę, a wyjaśnienie biblijne stwierdza, że nazwa pochodzi od obrócenia osady w ruinę przez Jozuego (Joz 8, 28). Niemniej archeologicznie rzecz ujmując, w epoce późnego brązu, czyli w czasach podboju Kanaanu była to ruina, i to dość stara, bo co najmniej 500-letnia.



Obecne et-Tell upadło w okresie wczesnego brązu II i jedynie znaleziona w światyni ceramika pozwala przypuszczać, że funkcjonowała ona do XVII w. p.n.e.. Kolejne ślady osadnictwa, to dopiero początek epoki żelaza (1200 r. p.n.e. --> ). Miasto (raczej osada) zostało wówczas zasiedlone, uległo zniszczeniu i zostało na krótki czas opuszczone, po czym ponownie je zasiedlono.

Istnieją hipotezy, że tę właśnie osadę zdobyli Izraelici. Encyklopedia archeologiczna stwierdza:

“Lud z Aj”, który Jozue pokonał w wadi na północ od tego miejsca (Joz 8, 1-29) to prawdopodobnie pierwsi mieszkańcy et-Tell z epoki żelaza. Byliby równieśnikami mieszkańców Gibeon z okresu żelaza I, z którymi Jozue wynegocjował traktat mający doprowadzić do wojny z Amorytami. [...] Określenie Gibeon, jako większego od Aj z księgi Jozuego (10,2) odnosi się do osiedli z okresu żelaza I, a nie wcześniejszych ruin. Potwierdzają to wykopaliska w Dibon i Arad, gdzie Izraelici znaleźli miejsce do osiedlenia, zanim wkroczyli do krainy wzgórz od wschodu. Ani Dibon, ani Arad nie było zasiedlone międzyokresem wczesnego brązu a epoką żelaza I [...]^[5]

Czy ta hipoteza obejmowałaby również wymieniany wcześniej Cheszbon, w którym wyraźne ślady osadnictwa rozpoczynają się w XII w. p.n.e.?

Po Jerychu i Aj – według Księgi Jozuego – zdobyto Betel. Tu znaleziska archeologiczne są zbieżne z obrazem biblijnym. W okresie późnego brązu była tu spora osada, znaleziono domy mieszkalne i sporo ceramiki, zarówno miejscowej, jak i sprowadzanej, co świadczy o kontaktach handlowych. Ostatnia warstwa z tego okresu zawiera ślady zniszczeń i pożarów, a w kolejnej na gruzach wyrasta osada z epoki żelaza. Zabudowa z tego okresu jest znacznie prostsza i uboga.

Kolejne wymienione (ale nie zniszczone) miasto to Gibeon, czyli obecne Tel el-Dżib. Z racji znalezionych materiałów epigraficznych tożsamość miasta jest potwierdzona. Jak już wspomniałam, wykopaliska odkryły tam osadę z okresu wczesnego żelaza, która w tamtym czasie musiała być ważnym ośrodkiem. Nie ma śladów zniszczeń.