RADYKALIZM POLITYCZNY I RELIGIJNY
narastał w czasach Nowego Testamentu. Nawet kolaborujący z Rzymianami żydowski historyk Józef Flawiusz pisał o korupcji i powtarzających się prowokacjach prokuratorów rzymskich. W ostatnich dekadach istnienia Drugiej Świątyni polityka i religia antagonizowały społeczeństwo żydowskie. Saduceusze oraz przedstawiciele możnych rodów w sanhedrynie współpracowali z Rzymianami. Faryzeusze cieszący się sympatią ludu zajmowali dwuznaczną postawę: w kwestiach religijnych występowali przeciwko kolaborującym elitom, interpretując drobiazgowo wymagania Prawa Mojżeszowego, natomiast w sprawach politycznych byli bardziej kompromisowi, nie unikając współpracy z Rzymianami.

Z pism Józefa Flawiusza można dowiedzieć się o najbardziej radykalnych politycznie ruchach zelotów i sykaryjczyków. Występując w obronie aresztowanych Apostołów, Gamaliel wspomina nieudane powstania Judasza Galilejczyka oraz Teudasa (Dz 5,36-37). O związku Barabasza z takimi ruchami może świadczyć niechęć Piłata wobec żądań uwolnienia więźnia oraz łatwość, z jaką arcykapłani zdobyli poparcie tłumu dla buntownika, aby doprowadzić do skazania Jezusa.

Od grup zaangażowanych politycznie odróżniali się esseńczycy. Historyk żydowski pisał z uznaniem o ich głębokiej wierze, wspólnym życiu, wspólnocie dóbr, celibacie, posłuszeństwie przełożonym, zachowaniu milczenia, pracy, modlitwie oraz rytualnych obmyciach. Kwestia związku między ich ruchem a odkrytymi w Qumran papirusami i resztkami budynków pozostaje nierozstrzygnięta. Położenie Qumran między Pustynią Judzką a Jordanem przywołuje jednak wielowymiarową działalność Jana Chrzciciela. Prekursor Jezusa nie tylko udzielał chrztu w rzece Jordan, lecz na pierwszym miejscu wzywał ludzi wychodzących na pustynię do radykalnej zmiany życia, nawet wskazując szczegółowo, co powinni uczynić konkretni ludzie i grupy społeczne. Motywacją tej zmiany życia miało być zbliżające się wyzwolenie: przyjście Mesjasza uwalniającego od niewoli duchowej.
(za: Gość Niedzielny Nr 50/2003)

RAKA
słowo pochodzenia aramejskiego (reqa), które znaczy: pusty, wydrążony, próżny. Raka, jako słowo obelżywe, za które powinno się odpowiadać przed Wysoką Radą, znaczy zapewne: "głupiec" (w sensie niezdolności do zawierania i tworzenia relacji międzyludzkich, dosł. "pusta głowa") lub w przenośni: "człowieku godny pogardy"! Ciekawe, że słowo to nie zostało przełożone na język grecki - jest to transkrypcja z aramejskiego. Prawdopodobnie było ono jeszcze rozumiane przez odbiorców Ewangelii. Jezus upomina swych uczniów, żeby nie używali tego rodzaju obelżywych słów (Mt 5,22).
(sx)

REINKARNACJA
Chrześcijaństwo odrzuca wiarę w reinkarnację, ponieważ życie ludzkie jest jedynym darem Bożym, którego nie otrzymuje się dwukrotnie, a ciało potrzebuje zbawienia tak samo jak dusza.
Mówi o tym Pismo Święte (Hbr 9,27; Syr 38,21; Ga 6,9n). Wyjątkowość zmartwychwstania, w które wierzymy jako chrześcijanie, polega na tym, że Chrystus, zmartwychwstając „jako pierwszy spośród tych, co umarli”, pokonał śmierć, grzech i szatana.
Odkupił człowieka, przywracając mu życie wieczne, utracone przez grzech pierworodny. Pewność naszego zmartwychwstania opiera się więc na zmartwychwstaniu naszego Zbawiciela. „Jak w Adamie wszyscy umierają, tak w Chrystusie wszyscy będą ożywieni” (1 Kor 15,22).
(za: Gość Niedzielny Nr 13/2002)

RODZICE JEZUSA
to wyrażenie sprawiało poważne trudności niektórym kopistom Ewangelii Łukasza oraz starożytnym tłumaczom oryginalnego tekstu greckiego na języki syryjski, łaciński, koptyjski i inne. Występuje ono trzy razy w najstarszych manuskryptach tej Ewangelii (Łk 2,27.41.43). Liczne rękopisy jednak nie posiadają tego wyrażenia. W pierwszym cytowanym miejscu niektóre z nich opuszczają je zupełnie. W drugim miejscu bardzo liczne manuskrypty zastępują kłopotliwe wyrażenie imionami „Józef i Maryja”. W trzecim miejscu pojawia się określenie „Józef i Matka”. Powód tych zmian jest oczywisty. Kopiści usiłowali zapobiec interpretacji rodzicielskiej relacji Józefa do Jezusa w rozumieniu relacji Maryi do Jej Syna. Wyłącznie macierzyństwo Maryi było naturalne, natomiast ojcostwo Józefa było tylko prawne. Z tego samego powodu w innym miejscu Ewangelii zmieniono brzmienie zdania: „Jego ojciec i matka dziwili się temu” na teologicznie łatwiejsze zdanie: „Józef i matka dziwili się temu” (Łk 2,33). To są tylko wybrane przykłady różnic w tekście biblijnym, które możemy znaleźć w kilku tysiącach starożytnych rękopisów greckiego tekstu Nowego Testamentu i jego tłumaczeń.
(za: Gość Niedzielny Nr 51/2003)

RZYM
wzmiankowany jest dość rzadko w Biblii, jeżeli porównujemy liczbę wyraźnych odniesień do tego miasta z jego politycznym i militarnym znaczeniem. W Starym Testamencie nazwa ta pojawia się tylko dwanaście razy w Pierwszej Księdze Machabejskiej, a w Nowym Testamencie zaledwie osiem razy. Należy jednak uwzględnić liczne aluzje w Apokalipsie św. Jana.

W ostatniej księdze Biblii nazwa „Babilon” - starotestamentalny symbol potęgi wrogiej Bogu Jahwe i zagrażającej Jego ludowi - oznacza stolicę kultów pogańskich oraz miejsce męczeństwa pierwszych pokoleń chrześcijan. Słowa Pierwszego Listu św. Piotra potwierdzają taką identyfikację: „Pozdrawia was ta, która jest w Babilonie razem z wami wybrana, oraz Marek, mój syn” (5,13).

Pomimo tych negatywnych skojarzeń Rzym pozostaje uprzywilejowanym miejscem działalności pierwotnego Kościoła. Wybór nie jest uzasadniony tylko politycznie. Chociaż Jezus powierzył misję głoszenia Dobrej Nowiny na całym świecie, to jednak tylko Rzym jest wyraźnie wymieniony w Jego zachęcie skierowanej do uwięzionego Pawła: „»Odwagi! Trzeba bowiem, żebyś i w Rzymie świadczył o Mnie, tak jak dawałeś o Mnie świadectwo w Jerozolimie«” (Dz 23,11).
(za: Gość Niedzielny Nr 26/2003)

RZYMIANIE
to termin w Biblii występujący znacznie częściej. W różnych jej księgach określa różne kategorie: w Księgach Machabejskich oznacza mieszkańców i funkcjonariuszy państwa rzymskiego; w Dziejach Apostolskich odnosi się do osób posiadających prawa obywateli rzymskich; w wykazie świadków Zesłania Ducha Świętego (Dz 2,10) określa Żydów pochodzących z Rzymu, a w nagłówku Listu do Rzymian chrześcijan mieszkających w Rzymie.

Dla współczesnych Rzym to duchowa stolica chrześcijaństwa. Dla wielu ciągle żywe wspomnienie obchodów Wielkiego Jubileuszu, kiedy przybywały tam pielgrzymki z całego świata: każdej soboty dziesiątki tysięcy pielgrzymów z włoskich diecezji, przedstawiciele różnych grup zawodowych, kategorii społecznych, setki tysięcy w pielgrzymkach narodowych oraz milionowe rzesze na sierpniowe spotkanie młodzieży.
(za: Gość Niedzielny Nr 26/2003)

RAMA
(hebr. „wysokość”)
Nazwa nadawana oddzielnie i w połączeniu z innymi określeniami różnym miejscom w Palestynie.

1. Rama w ziemi Beniamina identyfikowana ze współczesnym Ar-Ram, około 8 km na północ od Jerozolimy i na zachód od Geba i Mikmasz, na granicy między Izraelem a Judą. Nie prowadzono tu prac wykopaliskowych, lecz badania powierzchniowe wskazują na zamieszkiwanie tego miejsca od około XII w. przed Chr., co pozwala łączyć je z wieloma fragmentami ze ST.
Debora sprawowała sądy między Rama a Betel (Sdz 4,5), Basza, król Izraela (ok.902-886 przed Chr.), ufortyfikował Rama, lecz król Asa, sprzymierzony z Ben-Hadadem z Damaszku, sprawujący władzę w Judei (ok. 908-872 przed Chr.), zburzył miasto (1 Krl 15,17-22). Według Iz 10,29, Asyryjczycy, posuwając się w kierunku Jerozolimy, przeszli przez Rama. Ozeasz oskarżając Izrael, wymienia również Rama (Oz 5,8), natomiast Jeremiasz został uwolniony z Rama (Jr 40,1). Ramę wymienia się wśród miast, z których mieszkańcy powrócili z wygnania (Ezd 2,26; Ne 7,30). Z miastem tym łączono również Rachelę (Jr 31,15; Mt 2,18).

2. Rama w ziemi Efraima. Ramataim w 1Sm 1,1, później w historii o Samuelu nazywane Rama, jest prawdopodobnie inną miejscowością niż Rama w ziemi Beniamina, Samuel pochodził z Rama. Od czasu do czasu powracał do swego rodzinnego miasta, gdzie też został pochowany (1 Sm 7,17; 25,1). Dawid ratując się ucieczką przed Saulem, przybył do Samuela w Rama (1 Sm 19,18-24). Miasto to można zapewne utożsamiać z nowotestamentową Arymateą (Mt 27,57; J 19,38) i ze współczesnym Rentis, położonym około 29 km na wschód od Joppy.

3. Miasto graniczne w ziemi Asera (Joz 19,23); za jego prawdopodobną lokalizację przyjmuje się ziemie północne w sąsiedztwie Tyru. Zwykle kojarzy się je ze współczesnym Rama w pobliżu południowej granicy z Libanem.

4. Warowne miasto w ziemi Neftalego (Joz 19,36), prawdopodobnie na obszarze współczesnego Ar-Rama w dolinie Bet-Kerem, około 32 km na wschód od Akko.

5. Rama w Negebie (Joz 19,8), na ziemiach pokolenia Symeona. Między innymi do Rama Dawid wysłał część łupów, zdobytych na Amalekitach (1Sm 30,27). Rama w Negebie została wymieniona na skorupie glinianej odnalezionej w Arad (nr 24), a kontekst sugeruje, że miasto było przyczółkiem stawiającym czoło zagrożeniu idącemu z Edomu; dlatego utożsamiane jest ze współczesnym Chirbet Ghazza, na południowo-wschodnim skraju Narad, na południowo-wschodnim skraju Negebu

6. Kuszyta, ojciec Saby i Dedana (Rdz 10,7); stąd nazwa miejscowości arabskiej i ludu arabskiego. Miejscowość znana z handlu przyprawami (Ez 27,22); prawdopodobnie leżała, mimo pewnych wątpliwości, w południowo-zachodniej Arabii, w pobliżu współczesnemu Ma’in.
(EB)

RABBA
1. Miasto w Judzie (Joz 15,60), w okręgu Kiriat-Jearim, tymczasowo utożsamiane ze współczesnym Chirbet Hamida. W kilku starożytnych źródłach pozabiblijnych pojawia się jako Rubute; listy z Amarna (287,289, 290); tabliczka z Tanaak, nr 1; lista topograficzna Thotmesa IV, miasto nr 105; lista Szeszonka, miasto nr 13.

2. Jedyne miasto (Rabba Ammonitów albo Rabbat Synów Ammona, co znaczy „wielkie” lub „stolica” Ammonitów) wspomniane w Biblii jako właśnie miasto Ammonitów. Jest to współczesny Amman leżący około 44 km na wschód od rzeki Jordan i 37 km na północny wschód od Morza Martwego.
Ostatnie wykopaliska na Dżabal al-Kala, na obszarze twierdzy starożytnego miasta, wskazują na przynajmniej sporadyczne zasiedlenie w okresie brązu i dość dobrze ufortyfikowane miasto w latach 1750-1550 przed Chr. Wykopaliska w pobliżu dawnego lotniska cywilnego odsłoniły budowlę, która, jak się wydaje, była budynkiem pogrzebowym z XIII w. przed Chr. Wykopaliska na terenie i twierdzy ujawniły różne fazy budowy muru obronnego z X – IX w. przed Chr., być może z czasów oblężenia miasta przez Dawida i późniejszej odbudowy (2Sm 11,1; 12,26-31). Pozostałości z okresu żelaza II datuje się na VIII-VII w. przed Chr.; noszą one ślady zniszczenia, które przypominają wyrocznie Amosa (Am 1,14), Jeremiasza (Jr 49,2.3) i Ezechiela (Ez 25,5) skierowane przeciwko Rabba i Amonitom.
Po zdobyciu miasta przez Ptolemeusza Filadelfosa (III w. przed Chr.) zmieniono jego nazwę na Filadelfia. Jako miasto hellenistyczne żywiołowo się rozwijało, o czym świadczą mury obronne i pozostałości innych budowli. Pozostałości rzymskie są obecnie dominujące, zwłaszcza Nimfeum, ulice z kolumnadami i obszerny amfiteatr w dolnym Ammanie.
(EB)

RABBI, RABBUNI
(hebr., „mój wielki, mistrz”)
Tytuł, który nabrał znaczenia ogólnego szacunku wyrażanego wobec osoby adresowanej, „mój mistrz”, albo bardziej specyficznego znaczenia: „mój nauczyciel”. W ST samo raw, bez użycia zaimka dzierżawczego, używa się w konstrukcjach znaczących „główny" czy „dowodzący" (2 Krl 18,17; 25,8). W Misznie i Tosefcie (III w. po Chr.) słowo raw zaczęło oznaczać pana (w przeciwieństwie do niewolnik), a także nauczyciela uczniów, a zwłaszcza osobę, której została udzielona władza nauczania i osądzania spraw w dziedzinie prawa izraelskiego. Na inskrypcjach z II-IV w. słowa rabi używa się jako zaszczytnego tytułu dla wysoko postawionych osób. NT podaje dwie formy tego tytułu: rabi i rabuni (w najlepszych manuskryptach), które prawdopodobnie są zapisem jego hebrajskiego i aramejskiego brzmienia w I w. Późniejsze brzmienie, poświadczone przez Targumy (tłumaczenia hebrajskiego Pisma Świętego na aramejski) oraz inskrypcje, to rebi, ribi, rib oraz riboni. W NT słowa „Mistrz” używa się czasami jako odpowiednika „Rabbi".
W NT słowa Rabbi używa się najczęściej, gdy ktoś bezpośrednio zwraca się do Jezusa jako nauczyciela i osoby szanowanej. W Ewangelii Marka uczniowie Jezusa nazywają Go Rabbi (9,5; 11,21; 14,45), natomiast ślepiec zwraca się do Niego Rabbuni (10,51) - wszystkie te przypadki odnoszą się do kontekstów, w których Jezus działa, a nie naucza. W Ewangelii Jana zarówno Rabbi (1,38), jak i Rabbuni (20,16) wyraźnie znaczą „Nauczyciel”. Inne użycie tego słowa przez Jana odpowiada temu rozumieniu lub oznacza bardziej ogólny tytuł wyrażający szacunek (1,49; 3,2.26; 4,31; 6,25; 9,2; 11,8). Mateusz również łączy tytuł Rabbi zarówno z nauczaniem, jak i ze statusem społecznym i odnosi go jedynie do Jezusa, chociaż odrzuca stosowanie go we wspólnocie uczniów Jezusa (23,7-8). A zatem tylko Judasz nazywa Jezusa „Rabbi” w chwili zdrady (26,25.49), a inni uczniowie nie zwracają się do Niego ani przez „Rabbi”, ani przez „Nauczyciel” (termin używany tylko przez osoby z zewnątrz), lecz przez „Pan” (8,21.25; 14,28.30; 18,21). Poza Ewangeliami Mateusza, Marka i Jana żadne inne dokumenty NT nie używają słowa Rabbi.
(EB)