Tetragram JHWH a Qumran

Świadkowie Jehowy argumentują czasami w dyskusjach, że nawet teksty pisane przez pobożnych Qumrańczyków żyjących przed czasami Jezusa zawierają tetragram JHWH. Ma to ponoć oznaczać, że Qumrańczycy mieli do tetragramu takie samo podejście jak Świadkowie Jehowy, tzn. w tłumaczeniach Biblii wstawiali go zawsze tam, gdzie pierwotnie się on znajdował. (Świadkowie Jehowy w swej obsesji wstawili tetragram nawet do swego Przekładu Pism Nowego Testamentu, czyli tam, gdzie go w zachowanych oryginalnych tekstach NIE BYŁO).

Jednak ciekawa informacje na temat stosunku Qumrańczykow do tetragramu znajduje się w książce 101 pytań o Qumran autorstwa Josepha A. Fitzmayera (edycja polska: The Enigma Press, Kraków 1997). Autor tej książki jest naukowcem. Jak podaje biograficzna nota w powyższej książce (Słowo wstępne, s. xi), Fitzmayer zrobił doktorat na Johns Hopkins University, a ponadto jest profesorem języków i cywilizacji Bliskiego Wschodu w Instytucie Orientalistycznym w Chicago. Jest księdzem katolickim (jezuitą). Z tego, co czytamy w jego książce, wynika, że żyjący niedługo przed Jezusem pobożni Qumrańczycy, będący spadkobiercami czcigodnej tradycji żydowskiej swego okresu, nie podzielali w żadnym wypadku obsesyjnego stosunku Świadków Jehowy do tetragramu, który polega na skrupulatnym wstawianiu go wszędzie tam, gdzie jest w tekście oryginalnym.

W przeciwieństwie do Świadków Jehowy, którzy wstawili tetragram nawet tam, gdzie go nie było, Qumrańczycy traktowali go dość swobodnie, nie zawsze widzieli potrzebę, aby tetragram przekładać w swych Pismach świętych. Praktyka takiego traktowania tetragramu pokazuje, że to wcale nie „odstępczy” chrześcijanie w III i IV wieku wprowadzili praktykę usuwania tetragramu, jak to twierdzą Świadkowie Jehowy (por. Imię Boże, które pozostanie na zawsze, str. 25), ale praktyka ta była znana już przed chrześcijaństwem w pobożnych wspólnotach żydowskich.

Fitzmayer pisze, że wśród pism qumrańskich tetragram zachował się w wielu pismach (Fitzmayer, str. 59), ale w przypadku tłumaczeń Pism ST był też zastępowany przez nich takimi tytułami, jak na przykład „Pan” – Adonaj.

Takiego zastępstwa dokonano w qumrańskim 1 QH 7,28, który jest swobodnym przekładem Wj 15,11 (por. Fitzmayer, str. 59). Tetragram JHWH jest też wymiennie używany z Adonaj w 1 Q Is a (np. 3,20-25; Fitzmayer, tamże). Inna informacja, jaką Fitzmayer podaje (tamże, str. 59-60), dotyczy zastępowania przez Qumrańczyków tetragramu kropkami w ich pismach. Tak jest w tłumaczeniu Iz 40,3, gdzie w hebrajskim tekście jest JHWH. Qumrański 1 Q S 8,14 wstawia zamiast tetragramu kropki w tym miejscu.

W innych tekstach qumrańskich stosuje się podobną praktykę (za: Fitzmayer, str. 59-60) w następujących fragmentach:

• Zwój A Izajasza z groty I (33,7 w dodatku powyżej linii Iz 40,7)
• 4 Q Sam 1,3 (odpowiednik 1 Sm 25,31)
• 4 Q Sam 3,7 (odpowiednik 2 Sm 15,8)
• 4 Q Testim (4 Q 175) 1,19 (odp. Wj 20,21b w odmianie samarytańskiej i Pwt 33,11)
• 4 Q Tanh (4 Q 176) 1-2 i 6.7.9. (odp. Iz 40,1-5)
• 4 Q Tanh 1-2 ii 3 - (odp. Iz 49:14).
• 4 Q Tanh 8-11, 6.8.10 (odp. Iz 54,5.6.8, z zastąpieniem, czyli dodaniem tetragramu tam, gdzie nie występuje on w TM).

Inne teksty qumrańskie zastępowały tetragram JHWH na jeszcze inne sposoby, np. przez substytut HW’H (Fitzmayer, str. 60).

Ale to nie wszystkie sposoby, jakimi zastępowano tetragram w pismach qumrańskich, będących tłumaczeniem Pism Starego Testamentu. Niektóre qumrańskie greckie odpisy Biblii, miały w miejsce tetragramu Kyrios. Są to:

• 4 Q LXX Lev a
• 4 Q LXX Num
• 4 Q LXX Deut
Również Greek papirus z II wieku przed Chr. ma w miejsce tetragramu Kyrios. Jeszcze inny qumrański tekst grecki Księgi Kapłańskiej z groty IV zawiera tetragram oddany po prostu przez IAO (4 Q LXX Lev b). Jest to forma imienia Boga. Fitzmayer konkluduje, że w pismach Qumrańczyków istniał szacunek dla imienia Bożego, ale jednocześnie istniała, jak się wyraził: „tendencja do tego, by nie czytać tetragramu jako Jahweh, lecz jako Adonay” (Fitzmayer, str. 60).

Fitzmayer pisze też (tamże), że jeszcze w czasach przedchrześcijańskich zaczęła przeważać tendencja ku temu, aby zacząć w greckich kopiach ST zastępować imię Boga JHWH słowem Kyrios. To świadczy wyraźnie przeciw tezie Świadków Jehowy wyrażonej w ich cytowanej już broszurze Imię Boże…, która podaje ironicznie, że kościołowi „pseudochrzescijańskiemu – w pierwszych wiekach – udało się całkowicie usunąć [imię Boże, czyli tetragram JHWH – przyp. JL] z greckich kopii obu części Biblii” (str. 25). Świadkowie piszą też w tejże broszurze, że w czasach przedchrześcijańskich, a szczególnie po czasach Hieronima, opuszczano imię Boże w Septuagincie. Jest to próba obwinienia chrześcijaństwa za rzekome zapędy do „rugowania” imienia Bożego z LXX. Jest to – rzecz jasna – nieprawda.

Jak widać z powyższych przytoczeń z Fitzmayera, zwyczaj zastępowania tetragramu słowem „Pan” (Adonaj, Kyrios) był znany już dwa wieki przed chrześcijaństwem u kopistów Septuaginty i również Qumrańczyków. Istnieją nawet takie zachowane do dziś fragmenty Septuaginty z czasów przedchrześcijańskich (również z II wieku przed Chr.), które również mają w miejsce tetragramu Kyrios.

Tym samym widać, w jakich niedomówieniach trzyma „Strażnica” swe owce. Teza broszury Świadków Imię Boże… oraz teza ich Chrześcijańskich Pism greckich z 1994 (zob. Dodatek, str. 408, 411) mówiąca o tym, że dopiero za czasów chrześcijan zaczęto usuwać imię Boże z rękopisów Septuaginty, jest mitem.

Zgromadzone przykłady świadczą o tym, tradycja zastępowania tetragramu jest dużo wcześniejsza niż chrześcijaństwo. Była to tradycja tak powszechna w czasach przedchrześcijańskich, że ogarnęła nawet wspólnotę z Qumran.

Jan Lewandowski