III Niedziela Wielkiego Postu - Rok B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

III Niedziela Wielkiego Postu – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Ogłoszenie przykazań Bożych

Czytanie z Księgi Wyjścia

W owych dniach mówił Bóg wszystkie te słowa:
„Ja jestem Pan, twój Bóg, którym cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.
Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie.
Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią.
Nie będziesz oddawał im pokłonu i nie będziesz im służył, ponieważ Ja, Pan, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karze występek ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia względem tych, którzy Mnie nienawidzą. Okazuję zaś łaskę aż do tysiącznego pokolenia tym, którzy Mnie miłują i strzegą moich przykazań.
Nie będziesz wzywał imienia Boga twego, Pana, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy.
Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Sześć dni będziesz pracować i wykonywać wszystkie twe zajęcia. Dzień zaś siódmy jest szabatem ku czci twego Boga, Pana. Nie możesz przeto w dniu tym wykonywać żadnej pracy ani ty sam, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło, ani cudzoziemiec, który mieszka pośród twych bram. Bo w sześciu dniach uczynił Pan niebo, ziemię, morze oraz wszystko, co jest na nich, w siódmym zaś dniu odpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu i uznał go za święty.
Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą twój Bóg, Pan, da tobie.
Nie będziesz zabijał.
Nie będziesz cudzołożył.
Nie będziesz kradł.
Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek.
Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego”.
Wj 20,1-17

Dziesięć przykazań (20,1-21 [E]).
Dekalog, z niewielkimi tylko zmianami, można znaleźć również w Pwt 5,6-12; Księga Powtórzonego Prawa podaje inny powód przestrzegania szabatu, zaś w ostatnim przykazaniu umieszcza żonę bliźniego przed należącym do niego domem. Sposób numerowania przykazań odbiega nieco w różnych chrześcijańskich tradycjach; tradycja anglikańska, grecka i reformowana dzieli zakaz czczenia fałszywych bogów na dwa, zaś tradycja luterańska i rzymskokatolicka liczy go jako jeden, a ostatnie przykazanie dzieli na dwie części.

2-6. Dobitne stwierdzenie, że dla Izraela Jahwe jest jedynym Bogiem. Ponieważ pokonał ich poprzedniego pana i władcę, to On, nie zaś jakieś inne bóstwo, jest ich Bogiem. Najlepszy przekład stanowi: „Ja, Jahwe, jestem twoim Bogiem” [BT: Ja jestem Pan, twój Bóg]. Wersety 3-5a zabraniają czynienia wizerunków, które na obszarze starożytnego Bliskiego Wschodu były typowym sposobem spotkania boga z jego czcicielem. Werset 3 odnosi się do posągów bogów umieszczanych w świątyniach: prace wykopaliskowa pozwoliły odkryć świątynie z wizerunkami kilku bóstw. Tradycja antyikoniczna była od dawna obecna w starożytnym Izraelu; do tej pory nie odnaleziono żadnych pewnych wizerunków Jahwe w miejscach zasiedlonych przez Izraelitów, chociaż prymitywny obraz boga i jego królewskiej małżonki znaleziony w Kuntillat Ajrud może przedstawiać Jahwe i Aszerę. Werset 5b powraca i szerzej rozwija w. 2a. „Zapalczywym” jest lepszym przekładem niż „zazdrosnym”. Jahwe jest namiętnie oddany Izraelowi; dopilnuje, by grzechy zostały ukarane, nawet jeśli kara miałaby dotknąć dzieci rodziców, którzy je popełnili; lud to więcej niż jedno pokolenie. W Biblii „grzech” oznacza zwykle jednocześnie czyn i jego konsekwencje. Konsekwencje (lub ciężkie położenie, w jakim ktoś się znajduje z powodu popełnionych grzechów) są czasami opisywane jako zesłane bezpośrednio przez Boga, czasami zaś są naturalnym rezultatem działań człowieka. W niniejszym fragmencie silnie podkreślono Bożą inicjatywę. Ci, „którzy Mnie odrzucają” (lepsze tłumaczenie od tradycyjnego „którzy Mnie nienawidzą”) – po zakończeniu właśnie opisanej ceremonii – popełniają grzech, który nie ujdzie bezkarnie. Werset 6 zawiera stronę pozytywną: ci, którzy miłują Boga i przestrzegają Jego przykazań, doświadczą Jego łaski (heses) – towarzyszącej przymierzu miłości Jahwe; jest ona namiętnym oddaniem Jego ludowi, zakotwiczonym w noblesse oblige Wielkiego Suzerena.

7. Wydaje się, że zakaz dotyczy składania fałszywych przysiąg podczas procedury prawnej, nie zaś ogólnego braku szacunku dla mienia Bożego.

8-11. Szabat jest typowo izraelską instytucją; przynajmniej do tej pory nie odnaleziono jej odpowiedników w innych kulturach. „Uznać za święty” znaczy oddzielić od innych, by uniknąć wykonywania w nim pracy dnia powszedniego. Wersety 8-10 stanowią paralelę w. 11; cykliczny rytm czasu został stworzony wraz z innymi rzeczami podczas pierwszego tygodnia (Rdz 1,1-2,3)

12. W tradycyjnym społeczeństwie, opierającym się głównie na przekazie ustnym, starsi byli szanowani jako depozytariusze tradycji. Także rodzice byli uzależnieni od dzieci, które miały się o nich troszczyć w starości.

13. Tylko niezgodne z prawem zabijanie było zakazane; w Izraelu istniała kara śmierci.

15. Porwania były zakazane; zwykła kradzież została zabroniona w ostatnim przykazaniu.

17. Z analizy podobnych inskrypcji wynika, że hāmad oznacza plan dokonania kradzieży (nie zaś jedynie „pożądanie”).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

WIĘCEJ :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Słowa Twe, Panie, dają życie wieczne.

Prawo Pańskie jest doskonałe i pokrzepia duszę,
świadectwo Pana niezawodne, uczy prostaczka mądrości.
Jego słuszne nakazy radują serce,
jaśnieje przykazanie Pana i olśniewa oczy.
Refren.
Bojaźń Pana jest szczera i trwa na wieki,
sądy Pana prawdziwe, a wszystkie razem słuszne.
Cenniejsze nad złoto, nad złoto najczystsze,
słodsze od miodu płynącego z plastra.
Refren.
Ps 19,8.9.10.11

Ps 19. Psalm dzieli się na trzy odrębne części: ww. 2-7 (hymn o stworzeniu) i ww. 8-15 (hymn mądrościowy). Drugą część można podzielić na ww. 8-11 (hymn na cześć Tory) i ww. 11-15 (wyznanie grzechów i modlitwa o przebaczenie). Chociaż wielu komentatorów twierdzi, że Ps 19 składa się z dwóch pierwotnie odrębnych poematów, sprzeciwia się temu poglądowi połączenie tematyczne. Połączenie teologii stworzenia i teologii mądrości jest dobrze znane.

2. Przypisywanie chwały El („Bogu”), zob. Ps 24,7.10 („król chwały”) i 29,3 („ Bóg [El] majestatu”). „Chwała” sugeruje zarówno aureolę światła otaczającą bóstwo, jak i obłok (Wj 40,34; Ps 18,12-13).

3. Przypuszczalne tłumaczenie: „Dzień po dniu, one [niebiosa] wydają Jego słowo; noc za nocą [firmament] przekazuje Jego wiedzę”.

5-7. Uwaga kieruje się teraz na słońce, boga prawa i sprawiedliwości tutaj demitologizowanego: słońce jest jednym z dzieł Bożych.

8. Perspektywa psalmu przechodzi od Bożego dzieła stworzenia do daru prawa Jahwe (Tora) dla Izraela (odzwierciedlone w zmianie Bożego imienia). O mądrości i Torze, zob. Ps 1,2.

9. ”oświeca oczy”: Por. Ps 4,7.

14. Inkluzja, zaczynająca się od hymnu o Torze w w. 8. Doskonałość czy niewinność Prawa jest wyrażona w modlitwie psalmisty o pozostanie bez skazy

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
WIĘCEJ :.

DRUGIE CZYTANIE
Chrystus ukrzyżowany jest mądrością Bożą

Czytanie z Pierwszego listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Bracia:
Gdy Żydzi żądają, znaków, a Grecy szukają mądrości, my głosimy Chrystusa ukrzyżowanego, który jest zgorszeniem dla Żydów, a głupstwem dla pogan, dla tych zaś, którzy są powołani, tak spośród Żydów, jak i spośród Greków, Chrystusem, mocą i mądrością Bożą. To bowiem, co jest głupstwem u Boga, przewyższa mądrością ludzi, a co jest słabe u Boga, przewyższa mocą ludzi.
1 Kor 1,22-25

22-23. Starożytni Grecy znani byli ze swego umiłowania nauki. Zarówno Grecy, jak i Żydzi mogli pragnąć dowodów w postaci cudów, lecz Paweł oddziela tutaj jednych od drugich w celu wywołania efektu retorycznego. Na temat „głupstwa krzyża” dla jednych i dla drugich, zob. komentarz do 1 Kor 1,18.

22. ”żądają znaków”: Domaganie się znaków było odmową zaufania Bogu i kamuflażem, skrywającym ich zadowolenie ze status quo.

”Grecy: Ponieważ w następnym wersecie pojawia się słowo ethnoi, tutaj chodziło Pawłowi o pogan (Ga 3,28).

”szukają mądrości”: Starają się stworzyć system religijny, którego wymagania byliby w stanie zaakceptować.

23.. Głupstwem Bożym jest ukrzyżowany Chrystus, który został odrzucony przez Żydów z powodu mesjańskich oczekiwań, zaś przez pogan z powodu racjonalizmu.

24-25. W starożytności Bożą moc przypisywano zwykle cudotwórcom. Paweł używa wyrażeń „głupstwo u Boga” i „słabe u Boga” w sensie ironicznym: odrobina mądrości Bożej przewyższa największe l osiągnięcia ludzkiej mądrości. Ironia była powszechnie stosowanym środkiem retorycznym.

24. ”dla tych zaś, którzy są powołani”: Chociaż Ewangelia jest skierowana do wszystkich, Paweł ogranicza słowo klētoi do tych, którzy ją przyjęli (zob. komentarz do 1,9).

”Chrystusem”: Prawdziwe człowieczeństwo Jezusa czyni widzialnymi Boże zamiary wobec ludzkości i dostarcza człowiekowi siły do udzielenia na nie odpowiedzi.

25. Paweł doprowadza paradoks do skrajności, by podkreślić, że Boże drogi nie są drogami ludzkimi (Rz 11,33).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków
Tak Bóg umiłował świat, że dał swojego Syna Jednorodzonego;
każdy, kto w Niego wierzy, ma życie wieczne.
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków
J 3,16

EWANGELIA
Zapowiedź męki i zmartwychwstania

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Zbliżała się pora Paschy żydowskiej i Jezus udał się do Jerozolimy. W świątyni napotkał tych, którzy sprzedawali woły, baranki i gołębie oraz siedzących za stołami bankierów. Wówczas sporządziwszy sobie bicz ze sznurków, powyrzucał wszystkich ze świątyni, także baranki i woły, porozrzucał monety bankierów, a stoły powywracał. Do tych zaś, którzy sprzedawali gołębie, rzekł: „Weźcie to stąd, a nie róbcie z domu Ojca mego targowiska”. Uczniowie Jego przypomnieli sobie, że napisano: „Gorliwość o dom Twój pożera Mnie”.
W odpowiedzi zaś na to Żydzi rzekli do Niego: „Jakim znakiem wykażesz się wobec nas, skoro takie rzeczy czynisz?” Jezus dał im taką odpowiedź: „Zburzcie tę świątynię, a Ja w trzech dniach wzniosę ją na nowo”.
Powiedzieli do Niego Żydzi: „Czterdzieści sześć lat budowano tę świątynię, a Ty ją wzniesiesz w przeciągu trzech dni?”
On zaś mówił o świątyni swego ciała. Gdy więc zmartwychwstał, przypomnieli sobie uczniowie Jego, że to powiedział, i uwierzyli Pismu i słowu, które wyrzekł Jezus.
Kiedy zaś przebywał w Jerozolimie w czasie Paschy, w dniu świątecznym, wielu uwierzyło w imię Jego, widząc znaki, które czynił. Jezus natomiast nie zwierzał się im, bo dobrze wszystkich znał i nie potrzebował niczyjego świadectwa o człowieku. Sam bowiem wiedział, co się kryje w człowieku.
J 2,13-25

Znak zmartwychwstania (2,13-22)

Wydaje się, że ewangelista zmienił miejsce epizodu o oczyszczeniu świątyni, by móc ukazać cud wskrzeszenia Łazarza jako bezpośrednią przyczynę śmierci Jezusa. Brak szerszych paraleli słownych między J a Ewangeliami synoptycznymi wskazuje, że jego wersja opowiadania została zaczerpnięta z niezależnej tradycji: Jan wspomina o „wołach”, „barankach” i „gołębiach”; ukazuje Jezusa przygotowującego sobie bicz ze sznurków, a następnie zwracającego się oddzielnie do sprzedawców gołębi (w Ewangeliach synoptycznych przewraca również ich stoły). W odróżnieniu od relacji synoptycznych usprawiedliwieniem czynu Jezusa nie jest cytat zaczerpnięty z Pisma (por. Iz 56,7; Jr 7,11), lecz bezpośrednia wypowiedź Pana.

12-13. Wszyscy Żydzi, którzy mogli uczestniczyć w Święcie Paschy, zgodnie ze zwyczajem przybywali wtedy do Jerozolimy W przeciwieństwie do Żydów mieszkających daleko, Galilejczycy mogli regularnie odbywać pielgrzymki.

14. Baranki i gołębie (w mniejszym stopniu także cielce; por. Kpł 1,3-9; 4,2-21; 8,2; 22,21) były konieczne jako ofiary składane przez lud. Wymieniający pieniądze (bankierzy) byli potrzebni w celu zamiany o obcego lub galilejskiego pieniądza na monetę używaną przez sprzedających zwierzęta ofiarne.

15-16. Jezus nalega, by czynności wykonywane w Świątyni były podporządkowane innej hierarchii ważności; por. Ml 3,1-6

17. Uczniowie przypomnieli sobie Ps 69,9 - modlitwę cierpiącego sprawiedliwego. Ps 69,21 powiada o occie, jaki dano mu do picia (por. J 19,29). W kontekście Ewangelii Jana, Jezusa „pochłania” gorliwość, by oddać własne życie za świat (por. J 6,51)

”Uczniowie Jego przypomnieli sobie, że napisano”: Wyrażenie „przypomnieli sobie” to w J zwrot oznaczający proces, w rezultacie którego wspólnota po zmartwychwstaniu odkryła w Jezusie wypełnienie Pisma. Uczniowie przytaczają starotestamentowy cytat (Ps 69,10), chociaż ewangelista zastąpił czas teraźniejszy czasem przyszłym, mając przypuszczalnie na uwadze wielką wrogość, jaka miała zapanować między Jezusem a „Żydami” (J 5,16.18).

18-20. Wiele odłamów judaizmu oczekiwało na nową lub przemienioną Świątynię. Jednak dawna Świątynia była jedną z najwspanialszych budowli starożytności, symbolem, w który wpatrywali się wszyscy wyznawcy judaizmu. Dla większości Żydów, a szczególnie arystokracji sprawującej władzę w Świątyni Jerozolimskiej, słowa Jezusa brzmiały jak bluźnierstwo. Herod Wielki rozpoczął budowę Świątyni w latach 20-19 przed Chr., prace trwały aż do r. 64 po Chr. Wzmianka o czterdziestu sześciu latach jej budowania umieszcza słowa Jezusa w 27 r. po Chr.

Domaganie się „znaku” podczas publicznej działalności Jezusa pojawia się zarówno w J 6,30, jak i w Ewangeliach synoptycznych (Mk 8,11-12; Mt 12,38-39; 16,11; Łk 11,16.29-30). Odpowiedź Jezusa ma postać zagadkowej wypowiedzi objawiającej, która nie mogła zostać zrozumiana w sytuacji, którą opisuje opowiadanie. W sposób charakterystyczny dla „Janowych” nieporozumień, przywódcy domniemają, że Jezus grozi zniszczeniem ich wspaniałej świątyni, której budowę Herod rozpoczął ok. 20 r. przed Chr, i która zakończyła się na krótko przed wybuchem powstania żydowskiego (ok. 62 r. po Chr.; por. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela 15,11,1). Rozumiane dosłownie słowa Jezusa są absurdalne

21-22. Słowa prorocze stawały się zwykłe zrozumiałe dopiero później (np. 2 Krl 9,36-37). Wielu żydowskich komentatorów (co jest poświadczone szczególnie wyraźnie w Zwojach znad Morza Martwego) interpretowało Pismo w taki właśnie sposób.

Ewangelista wyjaśnia czytelnikom symboliczne znaczenie słów Jezusa: nową świątynią będzie jego zmartwychwstałe ciało. Zwoje znad Morza Martwego mówią o wspólnocie jako prawdziwej „świątyni” Bożego Ducha (zob. 1QS 5,5-6; 8,7-10; 1QH 6,25-28; 4QpPsa 2,16) – obraz ten pojawi się również w pismach Pawła (np. 1 Kor 6,19-20). Nieco inne nawiązanie do zmartwychwstania – aluzja do proroka Jonasza – pojawia się w odpowiedzi na prośbę o znak w Mt 12,38-40. Jednak Jan za nową świątynię uważa Jezusa, nie wspólnotę. Schemat ten dominuje w symbolice J. Czytaliśmy już, że Jezus jest „światłością”. Jeden raz tylko pojawi się bardziej demokratyczne określenie wspólnoty jako „synów światłości” (J 12,36). W J Jezus jest rzeczywistością kryjącą się za wszystkimi wielkimi symbolami religijnymi Izraela. W w. 22 słowa Jezusa są równoważne słowom Pisma. J 20,9 ukazuje uczniów, którzy przed uwierzeniem w zmartwychwstanie „nie rozumieli jeszcze Pisma, [które mówi], że On ma powstać z martwych”.

Komentarz: Wiara odrzucona (2,23 -25).

Ewangelista napisał te wersety, by stworzyć pomost łączący opowiadanie z epizodem o Nikodemie, zawartym w następnym rozdziale. Niektórzy komentatorzy sugerowali, że pełen rezerwy stosunek do wiary opierającej się na cudach (tutaj określanych mianem „znaków”) miał stanowić ostrzeżenie przed rodzajem wiary, która rodziła się ze „źródła cudów”. (Mogła się ona okazać niegodna zaufania, gdy wspólnota Janowa musiała stawić czoło prześladowaniom). Podobne odrzucenie wiary opartej na cudach pojawią się w J 6,14-15, kiedy tłum, w odpowiedzi na cud rozmnożenia chleba, chce obwołać Jezusa królem. Dialog, który wkrótce po nim nastąpił, ujawnił słabość ich wiary

23-25. Uważano, że cudotwórcy w pewnym stopniu posiadali znajomość ukrytych myśli serca, lecz jedynie Bóg, zwany „Badającym serca”, miał znać zamysły wszystkich ludzi.

25. ”Sam bowiem wiedział, co w człowieku się kryje”: Wiedza o tym, co kryje się w sercu człowieka, stanowi jeden z Boskich atrybutów (por. 1QS 1,7; 4,25). Jezus w pozytywny sposób ukazał swój związek z Bogiem, określając Szymona i Natanaela (J 1,42.47).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :