XVII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XVII NIEDZIELA ZWYKŁA – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Elizeusz rozmnaża chleb

Czytanie z Drugiej Księgi Królewskiej

Pewien człowiek przyszedł z Baal-Szalisza, przynosząc mężowi Bożemu, Elizeuszowi, chleba z pierwocin, dziesięć chlebów jęczmiennych i świeżego zboża w worku. On zaś rozkazał: „Podaj ludziom i niech jedzą”. Lecz sługa jego odrzekł: „Jakże to rozdzielę między stu ludzi?”
A on odpowiedział: „Podaj ludziom i niech jedzą, bo tak mówi Pan: «Nasycą się i pozostawią resztki»”. Położył więc to przed nimi, a ci jedli i pozostawili resztki, według słowa Pańskiego.
2 Krl 4,42-44

Tekst jest niewątpliwą inspiracją dla cudów rozmnożenia w NT (por. Mk 6,34-44; 8,1-10).

42. ”Baal-Szalisza”: leży ponad 15 km na płd. zachód od Samarii. Przyniesione dary świadczą o uznaniu, jakim lud otaczał Elizeusza.

43. Zauważmy kontrast między zrzędliwym i niechętnym pytaniem służącego a spokojną pewnością proroka.
 

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

4,42. Baal-Szalisza. Baal-Szalisza utożsamiano tra­dycyjnie z Berhsarisa znajdującym się na równinie Szaronu, w odległości ok. 24 km na północny za­chód od Joppy. Niektórzy badacze opowiadają się jednak za miejscem położonymi bliżej Gilgal, np. Ain Samija we wschodniej części górzystej krainy Efraima, w odległości ok. 9 km na północny zachód od Betel.

Dar dla Elizeusza. Dar składał się z pierwo­cin, które przekazywano zwykle jako ofiarę na rzecz przybytku, przeznaczoną do użytku kapła­nów. Jako mąż Boży, Elizeusz najwyraźniej kwalifi­kował się do przyjęcia tych darów.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Otwierasz rękę, karmisz nas do syta.

Niech Cię wielbią, Panie, wszystkie Twoje dzieła
i niech Cię błogosławią Twoi święci.
Niech mówią o chwale Twojego królestwa
i niech głoszą Twoją potęgę.
Refren.
Oczy wszystkich zwracają się ku Tobie,
a Ty karmisz ich we właściwym czasie.
Ty otwierasz swą rękę
i karmisz do syta wszystko, co żyje.
Refren.
Pan jest sprawiedliwy na wszystkich swych drogach
i łaskawy we wszystkich swoich dziełach.
Pan jest blisko wszystkich, którzy Go wzywają,
wszystkich wzywających Go szczerze.
Refren.
Ps 145,10-11.15-16.17-18

Akrostych z licznymi odniesieniami do Ps 111; por. Ps 111,2-4 i 145,5-8.

Struktura:
ww. 1-10 (wielbienie Bożej wielkości i mocy);
ww. 11-13 (wieczne królowanie Boga);
ww. 14-21 (uniwersalna dobroć Boga).

W ww. 1-10 przeważają czasowniki wypowiadane przez psalmistę, do którego dołączają inni; ww. 14-21 skoncentrowane są na czynach Jahwe. Początek i koniec utworu łączą liczne inkluzje w ww. 1-2 i 21. Według wielu komentatorów późny język sugeruje powstanie utworu po okresie niewoli.

8. Aluzja do Wj 34,6, jak w Ps 86,15; 103,8.

11-13. W środku utworu pada główne twierdzenie, zapowiedziane w w. l („Królu!"): królowanie Boga. Werset zaczynał się od nun, które zostało pominięte w tekście hebr., a które można dodać na podstawie wersji i materiałów z Qumran (Jahwe jest wierny we wszystkich swoich słowach i we wszystkich swoich dziełach), co zostało przyjęte we wszystkich współczesnych tłumaczeniach. Por. także w. 17.

20. Odnośnie do podobnego zakończenia por. Ps 1,6.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Usiłujcie zachować jedność

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Efezjan

Bracia:
Zachęcam was ja, więzień w Panu, abyście postępowali w sposób godny powołania, jakim zostaliście wezwani, z całą pokorą i cichością, z cierpliwością, znosząc siebie nawzajem w miłości. Usiłujcie zachować jedność Ducha dzięki więzi, jaką jest pokój.
Jedno jest Ciało i jeden Duch, bo też zostaliście wezwani w jednej nadziei, jaką daje wasze powołanie. Jeden jest Pan, jedna wiara, jeden chrzest. Jeden jest Bóg i Ojciec wszystkich, który jest i działa ponad wszystkimi, przez wszystkich i we wszystkich.
Ef 4,1-6

Starożytne mowy i listy perswazyjne (których celem było przekonanie adresata) często wdawały się w szczegółowe rozważania, do tego jednak miejsca Paweł posługiwał się głównie „epideiktyczną" („chwalącą") retoryką. Wysławiał Kościół i wzywał, by stał się takim, jakim Bóg go zaplanował. Teraz apostoł sięga jednak po tradycyjną metodę retoryki perswazyjnej, jaką jest napomnienie (exhortatio). Ten rodzaj argumentacji ciągnie się niemal do końca listu, aż do kończącego peroratio (wyciągnięcia wniosku końcowego, Ef 6,10-20).

1-6. Na początku części zawierającej wskazówki postępowania, autor listu ponownie przywołuje obraz Pawła, więźnia w Panu, by poprzeć nauczanie jego autorytetem. Zjednoczenie nowej ludzkości, stworzonej w Chrystusie (2,14-16), zostało ukazane na przykładzie jedności panującej w Kościele - podtrzymywanej przez cnoty, dzięki którym wspólne życie staje się możliwe: pokorę, wrażliwość, cierpliwość i wytrwałość. Inspiracją dla tego fragmentu jest Kol 3,12-15.

1-2.Chociaż „cichość" („łagodność") uważano za cnotę, większość pisarzy greckich postrzegała „pokorę" jako cechę negatywną, chyba że była uzasadniona społecznie, w przypadku uniżenia się przed człowiekiem zajmującym wyższą pozycję. Na temat Pawłowego uwięzienia (przypuszczalnie w Rzymie), zob. komentarz do Ef 6,20.

4-6. ”Jedno jest Ciało”: Stwierdzenie, że wierzący zostali powołani do tego, by stanowić jedno Ciało (Kol 3,15), stanowi wprowadzenie do siedmioczęściowego zdania, opisującego charakter jedności, jaka ma cechować życie chrześcijańskie.

Niektóre teksty żydowskie (szczególnie utwory Filona i 2 Księga Barucha) kojarzy jedność Izraela z jednością Boga. W tekstach tych nigdy jednak nie było mowy o połączeniu Żydów i pogan w jeden lud, chociaż wszystkie narody tworzyły wspólnie ludzkość. Język Pawłowy bardziej przypomina filozoficzny język stoików, głoszących jedność stworzenia. Nawet jednak popularny grecki temat retoryczny zgody (jedności, pokoju) nic może się równać Pawłowej idei jedności, w jakiej uczestniczą i którą muszą zachowywać wierzący w Jezusa.

5. ”Jeden jest Pan”: Por. 1 Kor 8,6. To stwierdzenie jest szczególnie ważne z powodu pogańskiego pochodzenia czytelników oraz akcentowania przez autora listu poddania wszystkich Władz i Zwierzchności niebieskich Chrystusowi (1,20-22).

”jedna wiara, jeden chrzest”: W Ef jedność wiary można utożsamiać z jednością przedmiotu wiary - nauczania przyjętego przez wszystkich członków Kościoła. Po okresie apostolskim, gdy zaczęło się kształtować zinstytucjonalizowane chrześcijaństwo, wiara stała się równoznaczna z przyjęciem autorytatywnej tradycji apostolskiej (zob. 2,20), którą odróżniano od fałszywej nauki (4,14). Wzmianka o jedności wyrażonej w chrzcie harmonizuje z eklezjologiczną perspektywą Ef. Droga do nowego życia, do którego chrześcijanie zostali powołani w Kościele (4,1), prowadzi przez chrzest, będący formalnym aktem inicjacji, włączenia w Ciało Chrystusa (por. Kol 2,9-12).

6. ”ponad wszystkimi, przez wszystkich i we wszystkich”: Deklaracja monoteizmu (por. Pwt 6,4; Rz 3,30; 1 Kor 8,5-6) stanowi kulminację serii stwierdzeń. Transcendencja i zawarcie wszystkiego w Bogu zostały tutaj wyrażone za pomocą czterokrotnego użycia słowa panta, „wszystko".

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Wielki prorok powstał między nami
i Bóg nawiedził lud swój.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Łk 7,16

EWANGELIA
Jezus rozmnaża chleb

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Jezus udał się za Jezioro Galilejskie, czyli Tyberiadzkie. Szedł za Nim wielki tłum, bo widziano znaki, jakie czynił na tych, którzy chorowali. Jezus wszedł na wzgórze i usiadł tam ze swoimi uczniami. A zbliżało się święto żydowskie, Pascha.
Kiedy więc Jezus podniósł oczy i ujrzał, że liczne tłumy schodzą się do Niego, rzekł do Filipa: „Skąd kupimy chleba, aby oni się posilili?” A mówił to wystawiając go na próbę. Wiedział bowiem, co miał czynić.
Odpowiedział Mu Filip: „Za dwieście denarów nie wystarczy chleba, aby każdy z nich mógł choć trochę otrzymać”.
Jeden z uczniów Jego, Andrzej, brat Szymona Piotra, rzekł do Niego: „Jest tu jeden chłopiec, który ma pięć chlebów jęczmiennych i dwie ryby, lecz cóż to jest dla tak wielu?”
Jezus zatem rzekł: „Każcie ludziom usiąść”. A w miejscu tym było wiele trawy. Usiedli więc mężczyźni, a liczba ich dochodziła do pięciu tysięcy.
Jezus więc wziął chleby i odmówiwszy dziękczynienie, rozdał siedzącym; podobnie uczynił i z rybami rozdając tyle, ile kto chciał. A gdy się nasycili, rzekł do uczniów: „Zbierzcie pozostałe ułomki, aby nic nie zginęło”. Zebrali więc i ułomkami z pięciu chlebów jęczmiennych, które zostały po spożywających, napełnili dwanaście koszów.
A kiedy ci ludzie spostrzegli, jaki cud uczynił Jezus, mówili: „Ten prawdziwie jest prorokiem, który miał przyjść na świat”.
Gdy więc Jezus poznał, że mieli przyjść i porwać Go, aby Go obwołać królem, sam usunął się znów na górę.
J 6,1-15

Po wypowiedzi na temat Mojżesza (J 5,45-47) Jezus dokonuje znaku, którego można było oczekiwać od nowego proroka podobnego do Mojżesza (Pwt 18,15): obdarza nową manna (cudowne rozmnożenie chleba).

1-4. Ewangelista rozwinął wprowadzenie, dodając:
(1) niejasną uwagę o charakterze chronologicznym, „potem";
(2) określając miejsce akcji - Jezioro Tyberiadzkie, chociaż mogło być ono rezultatem dodania do Ewangelii 21,1 w którym jezioro to było miejscem pojawienia się zmartwychwstałego Pana;
(3) motywów tłumu - byli świadkami uzdrowień Jezusa (znaki);
(4) uwagi, że nadchodziło „święto żydowskie, Pascha".

1-2. W świecie starożytnym ludzie uważani za cudotwórców gromadzili wokół siebie wielkie tłumy, jednak większość cudotwórców z tego okresu nie przedkładała nauczania ponad cuda, w przeciwieństwie do Jezusa (J 6,26-27).

3-4. Jeśli wydarzenia opisane w rozdziale 5 miały miejsce podczas Święta Namiotów (zob. komentarz do J 5,1), zaś przedstawione tutaj - podczas Święta Paschy, i jeśli ta część Ewangelii Jana została tutaj umieszczona zgodnie z porządkiem chronologicznym, rozdziały te oddziela od siebie okres pół roku.

5-6. Nauczyciele nieraz stawiali zagadkowe pytania swoim uczniom oraz sprawdzali ich pojętność, każąc rozwiązywać trudne problemy.

”Skąd kupimy chleba?”: Podobnie jak w innych Janowych opowieściach o cudach, inicjatywa leży po stronie Jezusa. W J nie ma wzmianki o późnej porze i utrudzeniu ludu (Mk 6,35; [8,2-3]). Jezus zadaje Filipowi pytanie, wystawiając go na próbę. Filip nie pojął, że pytanie to odwołuje się do jego wiary, i wymienia kwotę potrzebną do zakupienia żywności.

7. Chleb potrzebny do nakarmienia tak wielkiego tłumu kosztowałby dwieście dniówek wieśniaka lub niewykwalifikowanego robotnika. Chociaż rybacy mogli szybciej zarobić taką kwotę, nadal przecież oznaczała wielką ofiarę dla wspólnej kiesy uczniów (J 12,6; 13,29).

8-9. Chleby „jęczmienne” nawiązują do 2 Krl 4,42--44, gdzie Elizeusz dzieli podobne bochenki. Sceptycyzm Filipa i Andrzeja odzwierciedla postawę uczniów Elizeusza (2 Krl 4,43). (Niektórzy uczeni wskazują też na obecność pomocników Elizeusza w 2 Krl 4,38.41; w tekście LXX użyto tego samego słowa na oznaczenie „chłopca”, jakim posłużył się tutaj Andrzej.) Ryby i chleb były podstawowymi składnikami jadłospisu; niewielu ludzi stać było na mięso.

10. Trawa zieleniła się szczególnie w okolicach Święta Paschy (por. J 6,4). Powodowało to, że wygodniej było siedzieć na ziemi. Jan podaje liczbę pięciu tysięcy „mężczyzn" (greckie słowo, które zostało tutaj użyte ma rodzaj męski, zwykłe liczono jedynie mężczyzn). Cały tłum, wraz z kobietami i dziećmi, mógł liczyć nawet cztery razy więcej osób. Jezus zwraca się więc do rzeszy niemal tak licznej jak ta, którą mógł pomieścić teatr (przeznaczony na zgromadzenia obywatelskie) w ważnym mieście Efezie (niemal cztery razy większej od tłumu, jaki mógł pomieści teatr w Sefforis, głównym mieście Galilei). Przemawianie do tak wielkiego tłumu nie było łatwym zadaniem.

11. Głowa żydowskiego domu, zgodnie ze zwyczajem, składała dziękczynienie przed posiłkiem (zwykle także i po). Cudowne rozmnożenie pokarmu pojawia się też w Starym Testamencie (por. np. 1 Krl 17,16; 19,8) oraz w tradycji żydowskiej (por. oliwa w późniejszych tradycjach dotyczących Machabeuszy) oraz w tekstach grecko-rzymskich. Tłem jest tutaj 2 Krl 4 (zob. komentarz do J 6,8-9) a szczególnie manna z Wj 16 (zob. komentarz do J 6,31-33).

”odmówiwszy dziękczynienie”: Janowe słowo eucharistein (podobnie jak w podsumowaniu czynów Jezusa w J 6,23) ma podteksty eucharystyczne, chociaż samo wyrażenie nawiązuje do żydowskiego zwyczaju wypowiadania błogosławieństwa przed spożyciem posiłku,

”rozdał siedzącym”: Uwaga, że Jezus rozdawał chleb, zapowiada mowę o Jezusie jako chlebie życia,

12. Grecko-rzymscy moraliści i nauczyciele żydowscy potępiali marnotrawstwo. Chociaż dodatkowa ilość chleba musiała zostać dostarczona w sposób cudowny, jego udzielenia nie można było brać za coś oczywistego i marnotrawić.

”aby nic nie zginęło”: Symboliczne znaczenie dodanej frazy stanie się oczywiste w J 6,27: „Troszczcie się nie o ten pokarm, który ginie". Uwaga o dużej ilości ułomków została zaczerpnięta z tradycji.

13. Ułomków było znacznie więcej niż bochenków, od których rozpoczęto. Rzymskim zwyczajem było pozostawianie czegoś po posiłku, by w ten sposób dać do zrozumienia, iż dano więcej jedzenia niż potrzeba. Jezus jawi się jako gospodarz posiłku.

14. Słowo „prorok" zawiera w sobie niuans znaczeniowy wskazujący na to, że chodzi o proroka podobnego do Mojżesza z Pwt 18,15-18. W czasach Mojżesza Bóg w cudowny sposób zesłał chleb z nieba, mannę. W okresie Święta Paschy (J 6,4) wzrastały nadzieje na odkupienie, ponieważ Żydzi wspominali, jak Bóg wyzwolił ich ręką Mojżesza od egipskich ciemięzców.

”Ten prawdziwie jest prorokiem”: Tłum reaguje właściwie, uznając Jezusa za mesjańskiego proroka, nie rozumie jednak sensu tego określenia. Prawdziwa natura królewskiego panowania Jezusa, który nie miał być wyzwolicielem narodu, ujawni się dopiero w czasie jego sądu (J 18,33-37; 19,12-15).

15. Niektórzy żydowscy przywódcy z I w. po Chr. gromadzili wielkie rzesze zwolenników na pustyni, wierząc, iż dokonają podobnych znaków jak Mojżesz lub Jozue i zrzucą jarzmo Rzymian; zob. komentarz do J 6,14. Tłumy wyglądały kogoś, kto dokona cudów i będzie przywódcą w wymiarze doczesnym jak Mojżesz (niektóre tradycje żydowskie - Filon, rabini itd. - ukazywały Mojżesza jako króla; por. Pwt 33,4-5). Nie taka była jednak misja Jezusa (J 6,63). Być może zagrożeni roszczeniami do władzy doczesnej rzymskich cesarzy, czytelnicy Jana mogli wziąć sobie do serca ostrzeżenie zawarte w tym fragmencie.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :