NAJŚWIĘTSZEJ TRÓJCY - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

UROCZYSTOŚĆ NAJŚWIĘTSZEJ TRÓJCY – Rok C

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Mądrość zrodzona przed stworzeniem świata

Czytanie z Księgi Przysłów

To mówi Mądrość Boża:
”Pan mnie stworzył, swe arcydzieło, przed swymi czynami, od dawna. Od wieków jestem stworzona, od początku, zanim ziemia powstała. Jestem zrodzona, gdy jeszcze bezmiar wód nie istniał ani źródła, co wodą tryskają, i zanim góry stanęły. Poczęta jestem przed pagórkami, nim ziemię i pola uczynił, początek pyłu na ziemi.

Gdy niebo umacniał, z Nim byłam, gdy kreślił sklepienie nad bezmiarem wód, gdy w górze utwierdzał obłoki, gdy źródła wielkiej otchłani umacniał, gdy morzu stawiał granice, by wody z brzegów nie wyszły, gdy kreślił fundamenty pod ziemię. Ja byłam przy Nim mistrzynią, rozkoszą Jego dzień po dniu, cały czas igrając przed Nim, igrając na okręgu ziemi, znajdując radość przy synach ludzkich”.

Prz 8,22-31

22-31. Wyższość Mądrości nad wszystkimi rzeczami wynika z jej powstania przed nimi.

22. qānānî: LXX, Syr. i Targ. tłumaczą „(Pan) stworzył mnie". Inne wersje mają: „zrodził", „wywiódł" czy „ukształtował" jako paralelizm z czasownikami z ww. 24-25. Oznacza to, że Mądrość byłaby pierwszym dziełem stworzenia. Hebr. qnh znaczy dokładnie „dostać", „posiadać" (por. B. Yawter, JRL 99 [ 1980] 205-216), i tak zostało przetłumaczone przez Aq, Sym, Th i Wlg. Następnie Pan zastosował Mądrość w stworzeniu; nie podano żadnej wskazówki co do jej pochodzenia. Rē'šît darkô oznacza „pierwszy owoc", „pierworodny", „na początku jego drogi" czy „zasada", „model", zależnie od znaczenia czasownika qnh

23. ”jestem stworzona”: Obraz narodzenia, por. Hi 10,10.27-30. Mądrość była świadkiem stworzenia i poznała jego tajemnice.

30. 'āmôn: Albo „rzemieślnik" (lekcja 'ommāari), albo „małe dziecko", „wychowanka" ('āmûn). Ten ostatni pasuje do narodzin z ww. 24-25. Znaczenie „rzemieślnik" występuje w głównych wersjach starożytnych i w Mdr 7,22-8,1.
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

8,22-29. Mądrość poprzedzająca powstanie kosmosu. Podobnie jak Ewangelia św. Jana, która rozpoczyna się słowami "Na początku było Słowo", autor Księgi Przysłów powiada, że mądrość była pierwszym z Bożych stworzeń, istniejącym wraz z Bogiem u zarania czasu. Mądrość była obecna podczas stwarzania wszystkich innych bytów we wszechświecie. Podobnie jak egipska Maat, która ukazana została jako towarzyszka boga słońca, stwórczego Re, mądrość wydaje się posłańcem Jahwe, najstarszym z bytów stworzonych. Możliwe, że można by się tutaj również dopatrzyć jakichś związków z babilońskim mitem o stworzeniu oraz ugaryckim opisem Ela, nie jest to jednak pewne.

8,30. Mądrość jako ręczny rzemieślnik [BT: "mistrzyni"]. R. Murphy słusznie połączył ten werset z użyciem "Ja jestem" w Rdz 3,14, odczytując go jako aluzję do Boga-Stwórcy. Jeśli mądrość jest "mistrzowskim rzemieślnikiem" Boga lub duchem stwórczym, byłaby to trafna paralela do obrazu pojawiającego się w Prz 3,19. Jeśli, z drugiej strony, mądrość jest "małym dzieckiem" (niektóre przekłady preferują takie znaczenie) bawiącym się u stóp Boga, nadal przecież obecny jest element "radości" z powodu przebywania w obecności Bożej i doświadczania dreszczyku emocji, towarzyszącego wyłanianiu się stworzenia w okresie, gdy nie było innych trosk. W tekstach egipskich Maat nazywana jest również "dziecięciem bogów", które raduje się igraniem z nimi. Istnieją także liczne przykłady motywu dzieł mistrzowskiego rzemieślnika, np. ukształtowanie ludzi przez Marduka w babilońskim eposie Enuma Elisz oraz rywalizacja pomiędzy Nintu-Mami a Ea-Enki o stworzenie ludzi z gliny w babilońskim eposie Atrachasis. W egipskich tekstach o stworzeniu pochodzących z Memfis, Ptah przedstawiany jest jako mistrzowski rzemieślnik zajęty dziełem tworzenia. Oprócz tego literatura akadyjska mówi o siedmiu wielkich "rzemieślnikach", starożytnych mędrcach, którzy żyli po potopie i przekazali mądrość pierwszym królom.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Jak jest przedziwne imię Twoje, Panie.

Gdy patrzę na Twoje niebo,
dzieło palców Twoich,
na księżyc i gwiazdy, któreś Ty utwierdził:
czym jest człowiek, że o nim pamiętasz,
czym syn człowieczy, że troszczysz się o niego?
Refren.
Uczyniłeś go niewiele mniejszym od aniołów,
uwieńczyłeś go czcią i chwałą.
Obdarzyłeś go władzą nad
dziełami rąk Twoich,
wszystko złożyłeś pod jego stopy:
Refren.
Owce i bydło wszelakie,
i dzikie zwierzęta,
ptaki niebieskie i ryby morskie,
wszystko, co szlaki mórz przemierza.
Refren.

Ps 8,4-5.6-7.8-9

Ps 8. Hymn pochwalny na cześć Jahwe jako Stwórcy, mający powiązania z Rdz 1.

Struktura:
ww. 2-3 (chwała Jahwe);
ww. 4-9 (ludzkość jako władca stworzenia).

2a. Hymn został skomponowany w formie inkluzji (w. 10). „Imię" Boga ma w sobie sakramentalną, Bożą rzeczywistość.

2b-3. Wysiłki uczonych, zmierzających do odczytania tych trudnych wersetów, nie powiodły się.

5. Poeta przeciwstawia boski majestat ludzkiej znikomości (Ps 90,1-3).

”czym jest człowiek?”: Por. Ps 144,3 i Hi 7,17, gdzie to pytanie ma inne znaczenie.

6. ”niewiele mniejszym od istot niebieskich [bogów]”: Odniesienie do Bożej „rady przybocznej"; por. Rdz 1,26.

”chwałą i czcią”: Dwa terminy przywołują na myśl Bożą chwałę i majestat z ww. 2-3. Ich powiązanie z człowiekiem, który jest nimi „ukoronowany", może wskazywać na króla; uwieńczony tymi boskimi atrybutami człowiek jest prawie bogiem. Hbr 2,5-9 odnosi ten fragment do Jezusa.

7-9. Władza człowieka nad stworzeniem następuje bezpośrednio po nawiązaniu do istot niebieskich, jak w Rdz 1,26. 28

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

8,4. Niebo, dzieło Twych palców. W literaturze akadyjskiej różne sfery nieba wykonane są z różnego rodzaju kamieni. Najniższe niebiosa zostały uczynione z jaspisu, zaś Marduk, główne bóstwo Babilonu, miał wykreślić (wyryć) na nim konstelacje gwiazd. Ten hebrajski czasownik używany jest na oznaczenie wykonania i obrazu, i reliefu. W Enuma Elisz Marduk wykreśla linie graniczne lat w niebiosach. Odnosi się to do wytyczania toru gwiazd. W drugiej części wersetu trzeciego pojawia się potwierdzenie, że i tutaj chodziło o ciała niebieskie. Bóg pisze gdzie indziej swoim palcem (Wj 31,18; Pwt 9,10), lecz palce mogą być używane w znaczeniu paralelnym do rąk w odniesieniu do czegoś, co jest ich dziełem (Iz 2,8).

8,5-7. Godność człowieka. Pozycja rodzaju ludzkiego w myśli Izraelitów była bardzo wysoka w porównaniu z miejscem, które przypisywano człowiekowi w światopoglądzie wyznawanym na obszarze Mezopotamii (np. w babilońskim opisie o stworzeniu). W myśli mezopotamskiej bogowie nie mieli w planie stworzenia człowieka jako elementu świata, który sobie zbudowali. Ludzie zostali stworzeni dopiero wówczas, gdy bóstwa zmęczyły się ciężką pracą dla zapewnienia sobie bytu. Mieli być sługami bogów. W tym sposobie myślenia, godność ludzi wynikała z faktu, że bogowie ich potrzebowali. W przeciwieństwie do tego, w Księdze Psalmów ludzie panują nad całym stworzeniem.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Pokój z Bogiem przez Chrystusa w Duchu Świętym

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:
Dostąpiwszy usprawiedliwienia przez wiarę, zachowajmy pokój z Bogiem przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, dzięki któremu uzyskaliśmy przez wiarę dostęp do tej łaski, w której trwamy i chlubimy się nadzieją chwały Bożej.

Ale nie tylko to, lecz chlubimy się także z ucisków, wiedząc, że ucisk wyrabia wytrwałość, a wytrwałość wypróbowaną cnotę, wypróbowana cnota zaś nadzieję. A nadzieja zawieść nie może, ponieważ miłość Boża rozlana jest w sercach naszych przez Ducha Świętego, który został nam dany.

Rz 5,1-5

1. „Pokój” znacznie częściej oznaczał nacechowany zgodą związek między dwiema osobami niż spokój ducha. Paweł twierdzi tutaj, że wierząc) opowiada się za Bogiem.

”Dostąpiwszy więc usprawiedliwienia przez wiarę”: Podsumowanie części A (-» § 13) stanowi jednocześnie przejście do nowego tematu,

”zachowajmy pokój z Bogiem”: Pierwszym skutkiem usprawiedliwienia, którego doświadcza chrześcijanin, jest pokój; pojednanie zastępuje obcość. Słowo echomen, „my mamy (pokój)", należy odczytywać w czasie teraźniejszym i trybie oznajmującym; tryb łączący słowa echōmen, „miejmy, zachowajmy", wariant lepiej poświadczony przez rękopisy, jest oczywistą poprawką dokonaną przez kopistę. Użycie trybu oznajmującego potwierdza osiągnięty skutek, natomiast tryb łączący oznaczałby: „Dajmy teraz dowód owego usprawiedliwienia przez życie w pokoju z Bogiem".

”przez Pana naszego Jezusa Chrystusa”: W takiej lub innej formie Paweł często posługuje się tą frazą w rozdz. 5 (ww. 2, 9, 11, 17, 21; por. 1,5; 2,16). Zwrot przyimkowy dia Christou wyraża pośredniczącą rolę Chrystusa w zbawczym planie Ojca; potwierdza Jego obecny wpływ na ludzi jako zmartwychwstałego Kyriosa.

2. Nadzieja chwały Bożej może dotyczyć przywrócenia utraconej chwały Adama (Rz 3,23). Sformułowanie to nawiązuje przypuszczalnie do proroctw ze Starego Testamentu, zgodnie z którymi Bóg zostanie otoczony chwałą pośród swojego ludu (np. Iz 40,3; 60.19; 61,3; 62,2).

”uzyskaliśmy przez wiarę dostęp”: Pokój, którego doświadczają chrześcijanie, wypływa z uzyskania dostępu do sfery Bożej przychylności przez Chrystusa, który pojednał chrześcijan z Bogiem, wprowadzając ich do królewskiej sali audiencyjnej, przed Boże oblicze. Słowa „przez wiarę" nie występują we wszystkich rękopisach, gdyż takie brzmienie tekstu nie ma solidnego poparcia,

”chlubimy się nadzieją chwały Bożej”: Drugim rezultatem usprawiedliwienia jest niezachwiana nadzieja. Stwierdzenie to jest typowym Pawłowym paradoksem: chrześcijanin, który się chlubi, pokłada swą chlubę w czymś, co znajduje się poza zasięgiem naturalnych ludzkich sił - w nadziei. Mimo to nadzieja jest w istocie całkowicie darem oferowanym darmo, tak jak wiara; w dłuższej perspektywie chluba odwołuje się do Boga. Chrześcijanin ma nadzieję na uzyskanie objawionej chwały Bożej, która ma mu zostać dopiero udzielona, mimo że znalazł się już w sferze łaski. Należy zwrócić tutaj uwagę na związek między Chris a doxa, nie powinien być on jednak zbyt łatwo łączony z później wykształconą kategorią teologiczną gratia i gloria.

3-4. Progresja przedstawiona tutaj (ucisk, wytrwałość, cnota, nadzieja) odpowiada szczególnej formie literackiej i retorycznej zwanej konkatenacją, którą znaleźć można również w innych tekstach starożytnych. Paweł ponownie dowodzi swej wielkiej umiejętności przedstawiania własnych poglądów w sposób odpowiadający określonej kulturze. Filozofowie podkreślali, że znoszenie trudów dowodziło cnoty mędrca, którego wytrwałość wynikała z jego wiedzy. Człowiek naprawdę mądry powinien zachowywać spokój ducha w przeciwnościach. Stary Testament i tradycja żydowska ukazują Bożych mężczyzn i kobiety, którzy dzięki doświadczeniom stają się wypróbowani i dojrzali duchowo (chociaż Stary Testament opisuje również wewnętrzne zmagania swoich bohaterów, takich jak Dawid czy Jeremiasz).

”także z ucisków”: Boża przychylność, będąca podstawą chrześcijańskiej nadziei, jest wystarczająco potężna, by dać poczucie pewności nawet w obliczu thlipseis, „ucisków", które mogłyby odłączyć ludzi od miłości Chrystusa (zob. 8,35; 1 Kor 4,11-13; 7,26-32). Paweł nie opowiada się za jakąś formą pelagianizmu, powiadając, że uciski wyrabiają wytrwałość, wytrwałość cnotę, zaś cnota nadzieję, bowiem podstawą tego wszystkiego jest Boża łaska.

5. Żydzi uważali Ducha Świętego za Ducha, który pobudzał proroków, by słuchali i przemawiali w imię Boga. W tym kontekście Pawłowi chodzi o to, że Duch Święty wskazuje na krzyż (Rz 5,6-8), otwiera więc uszy chrześcijan, by usłyszeli o Bożej miłości do nich. W wielu tradycjach żydowskich Duch Święty dostępny był jedynie dla tych, którzy okazali się najbardziej godni - tutaj jest udzielany jako dar. Na temat .wylania" Ducha, zob. Jl 2,28.

”nadzieja zawieść nie może”: Aluzja do Ps 22,6 i 25,20 podkreśla, że nadzieja uzyskania chwały Bożej nie jest iluzoryczna; ugruntowana jest w Bożej miłości do ludzi. Dlatego też chrześcijanie nigdy nie będą zakłopotani z powodu nie spełnionej nadziei; pośrednio dostrzec można w tym aluzję do typowo ludzkiej nadziei, która może zawieść,

”miłość Boża”: Nie „nasza miłość do Boga", jak sądziło wielu dawniejszych komentatorów, lecz „Boża miłość do nas" (dopełniacz podmiotowy), co czynią jasnym następne wersety. W ST „wylanie" jakiegoś Bożego atrybutu było częstym zjawiskiem: „miłosierdzia" (Syr 18,11); „mądrości" (Syr 1,9); „łaski" (Ps 45,3); „gniewu" (Oz 5,10; Ps 79,6); zob. szczególnie Jl 3,1-2, gdzie mowa o wylaniu Ducha,

”przez Ducha Św.”: Dar Ducha jest nie tylko dowodem, lecz także środkiem wylania miłości Bożej (8,15-17; Ga 4,6). Oznacza ona par excellence obecność Boga w usprawiedliwionych.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu,
Bogu, który jest i który był, i który przychodzi.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja

EWANGELIA
Wszystko, co ma Ojciec, jest moje. Duch z mojego weźmie i wam oznajmi

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Jezus powiedział swoim uczniom:

”Jeszcze wiele mam wam do powiedzenia, ale teraz jeszcze znieść nie możecie. Gdy zaś przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do całej prawdy. Bo nie będzie mówił od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek słyszy, i oznajmi wam rzeczy przyszłe. On Mnie otoczy chwałą, ponieważ z mojego weźmie i wam oznajmi. Wszystko, co ma Ojciec, jest moje. Dlatego powiedziałem, że z mojego bierze i wam objawi”.

J 16,12-15

Pocieszyciel doprowadzi uczniów do całej prawdy (16,12-15).

Podobnie jak w J 14,25--26 Pocieszyciel odgrywa ważną rolę wewnątrz chrześcijańskiej wspólnoty. Musi on pouczać uczniów w przyszłości, bowiem Jezus nie może im powiedzieć wszystkiego, o czym powinni wiedzieć. Uczniowie nie są też zdolni zrozumieć znaczenia Jego słów i czynów przed uwielbieniem (J 2,22; 12,16; 13,7).

12-13. Psalmy ukazują Boga, który prowadzi swój lud w prawdzie drogą wierności (Ps 25,5; 43,3; por. 5,8). U Jana oznacza to pełniejsze objawienie prawdy o Jezusie (J 14,6). "Duch będzie pozostawał wobec "uczniów w takim samym związku jak Jezus (J 15,15), dlatego więź chrześcijan z Jezusem za dni Jana (i w następnych pokoleniach) nie powinna być mniej zażyła niż związek, w jakim uczniowie pozo stawali z Nim przed ukrzyżowaniem.

”oznajmi wam rzeczy przyszłe”: Czasownik anangellein, „oznajmić", pojawia się w utworach apokaliptycznych na oznaczenie objawienia tajemnic „czasów ostatecznych". W J 4,25 Samarytanka w podobny sposób mówi o proroku, który miał przyjść. Widzieliśmy, że jednym z przejawów działalności Pocieszyciela jest uczynienie tego, co Jezus zrobił i powiedział zrozumiałym, zwykle przez powiązanie z Pismem. Podobne wyrażenie, związane z mesjańską interpretacją tekstów prorockich, pojawia się w 1 QpHab 7,1-3, który powiada o prorokach: „Bóg polecił im spisać rzeczy, które mają nadejść', nie powiedział jednak, w jakim czasie się to stanie". Możliwe, że objawienie „rzeczy przyszłych" stało się utartym zwrotem we wczesnej fazie historii Janowej wspólnoty. Nie oznaczało to, że Pocieszyciel może dokonywać jakichś proroczych objawień na temat przyszłości, lecz że będzie prowadził wspólnotę ku zrozumieniu Jezusa jako tego, który wypełnił wszystko, co zostało obiecane w Piśmie. Autor tej części księgi mówi jasno, że Pocieszyciel nie jest źródłem nowego czy odmiennego objawienia przez podkreślenie, że nie przemawia on „od siebie" (J 7,17-18; 8,28; 14,10). Jego rola polega na uwielbianiu Jezusa i na przekazywaniu uczniom tego, co Ojciec udzielił Jezusów.

14-15. Owa bliskość (w. 13) wyraża się w dzieleniu się dobytkiem, co charakteryzowało idealny związek przyjaźni w starożytności (zob. komentarz do J 15,15). W tym jednak kontekście Jan pragnie wykazać, że Bóg dzieli się zamysłami swojego serca z całym swoim ludem, tak jak niegdyś dzielił się ze swymi prorokami (Rdz 18,17; Am 3,7).
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.