XIII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XIII NIEDZIELA ZWYKŁA – Rok C

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Powołanie Elizeusza

Czytanie z Pierwszej Księgi Królewskiej

Pan rzekł do Eliasza: ”Elizeusza, syna Szafata z Abel-Mechola, namaścisz na proroka po tobie”.
Poszedł wkrótce stamtąd Eliasz i odnalazł Elizeusza, syna Szafata, orzącego wołami: dwanaście par wołów przed nim, a on przy dwunastej. Wtedy Eliasz, podszedłszy do niego, zarzucił na niego swój płaszcz. Wówczas Elizeusz zostawił woły i pobiegłszy za Eliaszem, powiedział: ”Pozwól mi ucałować mego ojca i moją matkę, abym potem poszedł za tobą”. On mu odpowiedział: ”Idź i wracaj, bo po co to ci uczyniłem?”.
Wtedy powrócił do niego i zaraz wziął parę wołów, złożył ją na ofiarę, a na jarzmie wołów ugotował ich mięso oraz dał ludziom, aby zjedli. Następnie wybrał się i poszedłszy za Eliaszem, stał się jego sługą.
1 Krl 19,16b.19-21

Eliasz zaczyna swą podróż powrotną i wkrótce napotyka następcę, którego wskazał Jahwe. Wyznaczenie Elizeusza przez Eliasza przypomina postępowanie Jahwe wobec Eliasza: „przeszedł obok" Elizeusza (w. 19; por. w. 11) i rozkazał mu „Idź i wracaj..." (w. 20; por. w. 15). Powrót Eliasza do normalnego świata z pokarmem i towarzystwem zbiega się porzuceniem przez Elizeusza rodziny i poprzedniego życia -w celu pójścia za Eliaszem. Sam Eliasz zaczyna więc być celem pielgrzymowania, manifestacją świętej mocy, z której Elizeusz zaczerpnął i która stanie się dla niego punktem wyjścia, jak Horeb dla Eliasza, by z mocą wypełniać swą misję (2 Krl 2).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

19,16. Abel-Mechola. Abel-Mechola leżało na zachodnim brzegu rzeki Jordan, na południe od Bet-Szean. Najbardziej prawdopodobnym miejscem jego lokalizacji jest Tell Abu Sus, oddalone 17,5 km na południe od Bet-Szean (w południowym końcu doliny Bet-Szean), w miejscu, gdzie rzeka Jabis wpływa od zachodu do Jordanu.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan mym dziedzictwem, moim przeznaczeniem.

Zachowaj mnie, Boże, bo chronię się do Ciebie,
mówię do Pana: ”Tyś jest Panem moim”.
Pan moim dziedzictwem i przeznaczeniem,
to On mój los zabezpiecza.
Refren.
Błogosławię Pana, który dał mi rozsądek,
bo serce napomina mnie nawet nocą.
Zawsze stawiam sobie Pana przed oczy,
On jest po mojej prawicy, nic mną
nie zachwieje.
Refren.
Dlatego cieszy się moje serce i dusza raduje,
a ciało moje będzie spoczywać bezpiecznie,
bo w kraju zmarłych duszy mej nie zostawisz
i nie dopuścisz, bym pozostał w grobie.
Refren.
Ty ścieżkę życia mi ukażesz,
pełnię Twojej radości
i wieczną rozkosz
po Twojej prawicy.
Refren.

Ps 16,1-2a i 5.7-8.9-10.11

Ps 16. Pieśń ufności.
Struktura:
ww. 1-6 (wyznanie wary w jedynego Boga Jahwe);
ww. 7--11 (wyrażenie ufności).

Każda część kończy się opisem Bożej opatrzności, obecnej (ww. 5-6) i przyszłej (ww. 10-11).

1-2. Idea całego psalmu.

”chronię się”: Odniesienie do ww. 7-11; „Tyś jest Panem moim" pasuje doskonale do ww. 3-6.

3. ”świętym”: Tekst nadal trudny; przypuszczalnie odnosi się do pogańskich bożków, a nie do pobożnych Izraelitów. Psalmista przysięga, że nie chce mieć nic wspólnego z pogańskimi bożkami.

5. ”częścią dziedzictwa i kielicha mego”: Por. Ps 142,6.

6. Odniesienie do podziału Ziemi Obiecanej między Izraelitów (por. Joz 18,8.10; Ps 78,55). „Częścią" lewitów nie było terytorium, lecz sam Bóg (Lb 18,20).

8. ”nie zachwieję się”: Por. Ps 15. 5.

10. ”grobu”: Hebr. šahat znaczy „jama” (tj. grób lub podziemie). LXX (cytowany w Dz 2,25-31; 13,35) tłumaczy to słowo jako ..zepsucie".

11. Prawdopodobnie motyw doświadczenia Bożej obecności w świątyni (por. Ps 36,9: 63,6).

”ścieżkę życia”: W literaturze mądrościowej ST to wyrażenie odnosi się do właściwego sposobu życia (Prz 2,19; 5,6; 6,23; 15.24). Jednak tutaj może być aluzją do pełni „życia" doświadczanego w Bożej obecności w świątyni.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

16,8. "On jest po mojej prawicy". W pełni uzbrojony wojownik trzymał oręż w prawej dłoni, zaś tarczę w lewej. Osoba stojąca po prawej stronie króla miała przywilej chronienia go. Umieszczenie kogoś po prawej stronie wyrażało zaufanie, było więc wyróżnieniem. Gdy Pan staje po czyjejś prawicy, jak to ma miejsce tutaj, może bronić go swoją tarczą (zob. Ps 109,31). Metafora płynnie przesuwa się z pola walki do sali sądowej. W języku akadyjskim w tekstach paralelnych często zamiennie używa się prawicy i lewicy, są jednak również fragmenty, w których bóstwo staje po czyjejś prawicy podczas bitwy.

16,10. "Nie dozwolisz, by wierny Tobie zaznał grobu." Z kontekstu wynika, że chodzi o niedopuszczenie, by ktoś poległ z ręki żywiących złe zamiary nieprzyjaciół. Psalmista nie zostanie pozostawiony w Szeolu; jego ciało nie doświadczy też śmierci, bowiem zostanie on ocalony (zob. Ps 30,2-3). W starożytnym tekście sumeryjskim zapisano opowieść o człowieku, który może zostać skazany za zbrodnie, ponieważ o ich popełnienie właśnie go oskarżono. Wymyka się jednak ze szponów prawa i wielbi boginię Nungal za ocalenie.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Postępowanie według ducha daje wolność

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Galatów

Bracia:
Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. A zatem trwajcie w niej i nie poddawajcie się na nowo pod jarzmo niewoli.
Wy zatem, bracia, powołani zostaliście do wolności. Tylko nie bierzcie tej wolności za zachętę do hołdowania ciału, wręcz przeciwnie, miłością ożywieni służcie sobie wzajemnie. Bo całe Prawo wypełnia się w tym jednym nakazie: ”Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego”. A jeśli u was jeden drugiego kąsa i pożera, baczcie, byście się wzajemnie nie zjedli.
Oto, czego uczę: postępujcie według ducha, a nie spełnicie pożądania ciała. Ciało bowiem do czego innego dąży niż duch, a duch do czego innego niż ciało, i stąd nie ma między nimi zgody, tak że nie czynicie tego, co chcecie. Jeśli jednak pozwolicie się prowadzić duchowi, nie znajdziecie się w niewoli Prawa.
Ga 5,1.13-18

1. ”Ku wolności wyswobodził nas Chrystus”: Emfatyczne zaakcentowanie użytego w celowniku eleutheriā stanowi podsumowanie doktrynalnej części listu: nie chodzi o pobłażliwość, lecz o wolność od Prawa i jego przepisów.

13-14. Także inni nauczyciele żydowscy streszczali przykazania dotyczące relacji z bliźnimi za pomocą Kpł 19,18. Paweł woli jednak to podsumowanie od innych, ponieważ podał je sam Jezus (Mk 12,31).

13. ”zachęty do hołdowania ciału”: Poieite, „nie czyńcie z wolności zachęty". Mimo że Prawo przestało obowiązywać, chrześcijanie nie mogą pogrążyć się w ziemskim, materialnym, bezbożnym postępowaniu. Ich wolność musi być raczej nacechowana służbą miłości i dzielenia się wolnością z innymi.

14. ”całe Prawo”: Zob. Kpł 19,18. Czy Paweł miał na myśli fragment Kpł będący dobrze znanym żydowskim jego podsumowaniem, czy też słowa Jezusa (Mt 7,12)? Jakakolwiek byłaby odpowiedź, tutaj i w Rz 13,8-10, Paweł wskazuje na miłość Boga. W Kpł „bliźnim" jest inny Izraelita; dla Pawła „nie ma już różnicy między Żydem a Grekiem" (Rz 10,12).

15. Starożytni (szczególnie Stary Testament i źródła żydowskie, np. Prz 30,14) posługiwali się metaforą pożarcia przez innych w celu opisu okropnego losu lub niewyobrażalnej nikczemności (dosłowny kanibalizm przerażał starożytnych silniej niż ludzi współczesnych).

16. Stary Testament i judaizm mówiły o „chodzeniu" drogą Pańską, w sprawiedliwości, w prawie itd. (np. Kpł 26,3). Wyrażenie to oznaczało właściwe „postępowanie". Nauczyciele żydowscy określali swoje prawa moralne zaczerpnięte z prawa Starego Testamentu mianem halakah (dosłownie „chodzenie"). Chociaż wyrażenie to nie było powszechnie stosowane w języku greckim, czytelnicy Pawłowi (zwłaszcza ci, którzy lepiej znali Stary Testament i judaizm) zrozumieli zapewne jego myśl. Apostoł może tutaj nawiązywać do Ez 36,27: gdy w czasach ostatecznych Bóg obdarzy ludzi swoim Duchem, będą przestrzegać wszystkich Jego przykazań, nawet gdyby o własnych siłach nie potrafili tego uczynić.

”postępujcie według ducha”: Dosłownie „chodźcie w duchu", w znaczeniu semickim „zachowujcie się". Duch, będący podstawą chrześcijańskiego synostwa, jest również podstawą chrześcijańskiego postępowania (5,18; por. Rz 8,14).

17. „Ciało" oznacza ludzką słabość i śmiertelność (nie chodzi tutaj jedynie o „grzeszną naturę", lecz w ogóle o „naturę ludzką"), a także najlepsze (lub najgorsze) co człowiek może uczynić o własnych siłach. Ponieważ ciało nie ma nic wspólnego z Bożą mocą, można być albo człowiekiem duchowym (chrześcijaninem), albo człowiekiem cielesnym (który sam prowadzi własne życie, nie polegając na Bogu) - nie można być jednocześnie jednym i drugim (Ga 5,16.18).

”nie czynicie tego, co chcecie”: Chrześcijanin zjednoczony z Chrystusem i obdarzony Duchem nadal toczy walkę z „ciałem", będącym symbolem ludzkiej wrogości wobec Boga. Zob. Rz 7,15-23.

18. Starożytni filozofowie często głosili, że ludzie mądrzy nie potrzebują praw, czynią bowiem to, co słuszne, ponieważ prawo zapisane jest w ich sercu. Również Stary Testament mówi o prawie zapisanym w ludzkim sercu, stanowi ono szczególny dar nowego przymierza (Jr 31,31-34). Stary Testament często przedstawiał Izraela jako „prowadzonego" przez Boga, szczególnie podczas wędrówki na pustyni, po wybawieniu z niewoli egipskiej.

”pozwolicie się prowadzić duchowi”: Pozostając pod kierownictwem zamieszkującego w nim Ducha, chrześcijanin posiada wewnętrzną moc pozwalającą mu przeciwstawić się „ciału", nie jest więc dłużej zdany na łaskę przepisów Prawa.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Mów, Panie, bo sługa Twój słucha;
Ty masz słowa życia wiecznego.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja

1 Sm 3,9; J 6,68b

EWANGELIA
Trzeba porzucić wszystko, aby iść za Jezusem

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Gdy dopełniał się czas wzięcia Jezusa z tego świata, postanowił udać się do Jerozolimy i wysłał przed sobą posłańców. Ci wybrali się w drogę i przyszli do pewnego miasteczka samarytańskiego, by Mu przygotować pobyt. Nie przyjęto Go jednak, ponieważ zmierzał do Jerozolimy. Widząc to, uczniowie Jakub i Jan rzekli: ”Panie, czy chcesz, a powiemy, żeby ogień spadł z nieba i zniszczył ich?”. Lecz On odwróciwszy się zabronił im. I udali się do innego miasteczka. A gdy szli drogą, ktoś powiedział do Niego: ”Pójdę za Tobą, dokądkolwiek się udasz”. Jezus mu odpowiedział: ”Lisy mają nory i ptaki powietrzne gniazda, lecz Syn Człowieczy nie ma miejsca, gdzie by głowę mógł wesprzeć”.
Do innego rzekł: ”Pójdź za Mną”. Ten zaś odpowiedział: ”Panie, pozwól mi najpierw pójść i pogrzebać mojego ojca”. Odparł mu: ”Zostaw umarłym grzebanie ich umarłych, a ty idź i głoś królestwo Boże”.
Jeszcze inny rzekł: ”Panie, chcę pójść za Tobą, ale pozwól mi najpierw pożegnać się z moimi w domu”. Jezus mu odpowiedział: ”Ktokolwiek przykłada rękę do pługa, a wstecz się ogląda, nie nadaje się do królestwa Bożego”.
Łk 9,51-62

51. Ten fragment obfituje w ważne pojęcia teologiczne. Jest to punkt zwrotny wątku narracyjnego, podobnie jak tekst Dz 19,21. Podobnie jak współcześni pisarze, starożytni autorzy wyraźnie zaznaczali kluczowe momenty w rozwoju akcji. Słowa „postanowił" (dosł. „uczynił niewzruszoną swoją twarz") oznaczają zwykle silne postanowienie godne postaci proroka (por. Ez 21,2).

”dopełniał się czas”: To Bóg sprawił, że dopełnił się czas (symplērousthai) i plan zbawienia był się coraz bliższy ostatecznego spełnienia,

”wzięcia”: Użyta tutaj forma czasownikowa rzeczownika analēmpsis występuje również w Dz 1,2.11.22. Słowo to dotyczy wszystkich etapów drogi Jezusa do Boga: jego śmierci, pogrzebu, wniebowstąpienia i zesłania Ducha Świętego,

”postanowił udać się”: Wyrażenie to wskazuje na determinację Jezusa, by mimo przeciwieństw wypełnić Boży plan.

52-53. Pielgrzymi podążający z Galilei do Jerozolimy na Święto Paschy wybierali zwykle krótszą drogę prowadzącą przez Samarię, chociaż niektórzy obchodzili ją, idąc dłuższym szlakiem. Sugestia, jakoby Jezus zamierzał zabawić tam dłużej, mogłaby urazić wielu pobożnych 'faryzeuszów i większość żydowskich nacjonalistów.
Nawet przed Janem Hirkanem (żydowskim królem, który zniszczył samarytańską świątynię w II w. przed Chr.) Samarytanie i Żydzi mieli we wzajemnej pogardzie swoje miejsca święte. Samarytanie starali się później zbezcześcić świątynię w Jerozolimie. Znani też byli z tego, że napastowali pielgrzymów idących do Jerozolimy, co czasami prowadziło do aktów przemocy.

”samarytańskiego”: Samarytanie nie byli przyjacielsko nastawieni do Żydów (zob. J 4,9), szczególnie do tych, którzy przechodzili przez ich ziemie, podążając do świętego miasta, Jerozolimy. W dalszej części opowiadania o podróży Jezusa (10,30-35; 17,11-19) Łukasz posłuży się pogardzanymi Samarytanami dla przekazania kolejnych lekcji na temat uczniostwa. W Dz 8,4-25 czytamy, jak ludzie ci, teraz tak niegościnni, chętnie przyjmą przesianie o chrześcijańskiej drodze. Zawsze odnotowujący podobieństwa Łukasz pisze, że Jezus spotkał się z wrogością na początku podróży do Jerozolimy, podobnie jak to miało miejsce podczas jego służby w Galilei (4,16--30).

54. Jakub i Jan chcieli zesłać ogień z nieba, jak to uczynił Eliasz na ołtarzu na Górze Karmel oraz gdy dwa oddziały zostały wysłane przeciwko niemu (1 Krl 18,38; 2 Krl 1,10.12). Eliasz uczynił to jednak w daleko bardziej dramatycznych okolicznościach, niż te, wobec których stanął Jezus. We wszystkich trzech przypadkach wisiało na włosku życie proroka, zaś jego przeciwnicy na Górze Karmel byli odpowiedzialni za męczeńską śmierć większości jego uczniów.

”ogień spadł z nieba”: Sformułowanie to przypomina 2 Krl 1,10.12, gdzie czytamy o Eliaszu dwukrotnie zsyłającym ogień na swoich nieprzyjaciół.

55-56. Jezus stosuje w życiu naukę o nie-wywieraniu pomsty na wrogach (6,27-29.53).

Starożytni czytelnicy uznaliby miłosierne powstrzymanie tych zapędów przez Jezusa za wyraz pobożności (1 Sm 11,13; 2 Sm 19,22), niezależnie od tego jak bardzo nienawidzili Samarytan.

57-58. Uczniowie zwykle sami znajdowali sobie nauczycieli. Niektórzy filozofowie o skrajnych poglądach, którzy wyrzekali się wszelkich dóbr, starali się zniechęcić kandydatów na uczniów wielkimi wymaganiami, by poddać ich próbie i wybrać najbardziej wartościowych. Wielu palestyńskich Żydów było ludźmi ubogimi, niewielu było jednak bezdomnych. Jezus wyrzekł się nawet posiadania domu, by móc wędrować, i był całkowicie zdany na gościnności i wsparcie ze strony innych.

57. ”A gdy szli drogą”: Uczniostwo rozumiane jako podążanie za Jezusem jego drogą zostało opisane za pomocą trzech metaforycznych przypowieści. Celem przypowieści było ułatwienie odbiorcom zrozumienia sensu życia przez ukazanie świata jako logicznie powiązanej całości, np. przypowieścią może być stwierdzenie, że godzina snu przed północą jest warta dwóch godzin przespanych po niej, czy że można oszczędzić kij i zmarnować dziecko. W przypowieściach zapisanych w ww. 58, 60, 62 Jezus stosuje hiperbolę (przesadę), by odwieść słuchaczy od utartego sposobu myślenia i postrzegania wszechświata i skłonić ich do spojrzenia na życie z nowej perspektywy - uczniostwa jako odpowiedzi na królestwo Boże głoszone przez Jezusa. Dosłowne rozumienie przypowieści Jezusa oznaczałoby spłycenie ich.

58. Stosowana w przypowieściach przesada obrazuje uniżenie Jezusa, Syna Człowieczego.

59-60. Członkowie rodziny zwykle nie wychodziliby na zewnątrz, by rozmawiać z rabinami w okresie żałoby, w tydzień po śmierci najbliższego. Pierwszy pogrzeb odbywał się zaraz po śmierci człowieka i mógł już się odbyć, gdy doszło do tej rozmowy. W rok po pierwszym pogrzebie, gdy ciało uległo rozkładowi i pozostały jedynie kości, syn zmarłego powracał, by pogrzebać kości w specjalnej urnie, którą umieszczano w niszy w ścianie grobowca. Syn zmarłego mógł więc prosić Jezusa o rok zwłoki.
Jednym z najważniejszych obowiązków najstarszego syna było pogrzebanie zmarłego ojca. Wymaganie Jezusa, by dać Mu pierwszeństwo przed tym obowiązkiem, brzmiało więc jak herezja. W tradycji żydowskiej okazywanie czci ojcu i matce było jednym z najważniejszych przykazań, a naśladowanie Jezusa zdawało się prowadzić do złamania tego zakazu.

60. ”Zostaw umarłym grzebanie ich umarłych”: Przysłowie to tak skutecznie podważa porządek, który ludzie zwykle nadają swojemu moralnemu światu, że do dziś argumentuje się, że Jezus nie mógł mieć na myśli tego, co powiedział. Drogi królestwa Bożego nie zawsze odpowiadają naszym ludzkim drogom. Popularną interpretacją tego wersetu jest: ludzie duchowo martwi powinni grzebać martwych fizycznie.

61-62. Aby skiby wyorane przez pług układały się w linii prostej, należało patrzeć przed siebie. Ręczny pług stosowany przez ówczesnych rolników był wykonany z drewna, ważył niewiele i miał żelazny lemiesz.
Kiedy Eliasz spotkał Elizeusza orzącego pole i powołał go na ucznia, pozwolił by ten wpierw pożegnał się ze swoją rodziną (1 Krl 19,19-21). Powołanie przez Jezusa jest więc bardziej radykalne od powołania Elizeusza przez Eliasza.

62. ”pługa”: Nie chodzi tutaj o traktor ciągnący pług, lecz o bardzo lekki pług stosowany w Palestynie, który kierowano jedną ręką, drugą poganiając krnąbrne woły. „Ten prymitywny rodzaj pługa wymagał od oracza zręczności i skupionej uwagi. Gdyby odwrócił się, nowa bruzda byłaby krzywa".

”nie nadaje się”: Przypowieść rzuca wyzwanie: kto jest przygotowany do przyjęcia Bożego panowania w swoim życiu

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.