IV NIEDZIELA WIELKANOCNA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

IV NIEDZIELA WIELKANOCNA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Bóg uczynił Jezusa Mesjaszem

Czytanie z Dziejów Apostolskich

W dzień Pięćdziesiątnicy stanął Piotr z Jedenastoma i przemówił donośnym głosem: „Niech cały dom Izraela wie z niewzruszoną pewnością, że tego Jezusa, którego wyście ukrzyżowali, uczynił Bóg i Panem, i Mesjaszem”.
Gdy to usłyszeli, przejęli się do głębi serca i zapytali Piotra i pozostałych apostołów: „Cóż mamy czynić, bracia?”.
Powiedział do nich Piotr: „Nawróćcie się i niech każdy z was ochrzci się w imię Jezusa Chrystusa na odpuszczenie grzechów waszych, a weźmiecie w darze Ducha Świętego. Bo dla was jest obietnica i dla dzieci waszych, i dla wszystkich, którzy są daleko, a których powoła Pan, Bóg nasz”.
W wielu też innych słowach dawał świadectwo i napominał: „Ratujcie się z tego przewrotnego pokolenia”. Ci więc, którzy przyjęli jego naukę, zostali ochrzczeni. I przyłączyło się owego dnia około trzech tysięcy dusz.
Dz 2,14a.36–41

14. ”razem z Jedenastoma”: Dwunastu reprezentuje roszczenia Ewangelii wobec Izraela (1,21); dlatego cały Izrael (w. 36), obejmujący również Żydów z diaspory, musi wysłuchać apostolskiej kerygmy (Lohfink, Sammlung 49). Proces „zgromadzenia Izraela", zapowiedziany we wstępie Łk do Kazania na równinie (Łk 6,17 [por. Mk 3,7-8]); dokonuje się przez to samo koncentryczne skupienie wokół Dwunastu,

36. Na podstawie Ps 110,1 Piotr wykazuje, że Zmartwychwstały jest tym samym, którego Dawid nazwał „Panem". Nosi więc imię „Pan", o którym wspomina Joel (Jl 2,32; zob. komentarz do Dz 2.21).

”cały dom Izraela”: „Zgromadzenie Izraela" wkroczyło w decydującą fazę: Izrael, który uparcie odrzuca Jezusa, straci swoje prawo do honorowego tytułu i statusu ludu Bożego (Lohfink, Sammlung 55).

”tego Jezusa, którego wyście ukrzyżowali”: Kiedy mówca wezwie słuchaczy do pokuty (w. 38), uważny czytelnik przypomni sobie słowa Łk 23,48 (por. Mk 15,39^0), gdzie Łukasz napisał o gotowości ludu Jerozolimy do pokuty po zmowie z przywódcami, która doprowadziła do ukrzyżowania Jezusa (Łk 23,4-23).

”uczynił Bóg i Panem, i Mesjaszem”: Podsumowanie to doskonale spaja świadectwo o Panu, Kyrios, z Jl 3 i Ps 110 z argumentem na temat Mesjasza zawartym w Ps 16 (w. 31). Zwrot „uczynił Bóg" nie jest jedynie aluzją do bezpośredniego kontekstu wywyższenia (tak Krankl, Jesus 159-163; Kremer, Pfingstbericht175, 208), lecz do całej serii Bożych działań wymienionych w w. 22 (por. 10,38; Wilckens, Missionsreden 36,173; Rese, Motive 65-66). Tutaj, podobnie jak w w. 22, forma aorystu epoiēsen nie ma charakteru prostego, lecz złożony. Powtarzający się konflikt między Bożym działaniem a dokonaną przez ludzi egzekucją został wprowadzony już w ww. 22-23, które z pewnością wpływają na jego obecne podsumowanie. 27

37-41. Wezwanie do pokuty i reakcja ludu.

37-38. Piotr poucza lud, co to znaczy wzywać imienia Pańskiego (Dz 2,21): należy przyjąć chrzest w imię Jezusa Chrystusa. Ponieważ chrzest rozumiano jako znak nawrócenia na judaizm, przeto był zastrzeżony dla pogan. Żądanie Piotra mogło urazić jego żydowskich słuchaczy do tego stopnia, że przestaliby go słuchać. Wzywa do publicznego, radykalnego świadczenia o nawróceniu, nie zaś do prywatnej, nic wymagającej zaangażowania prośby o bezwarunkowe zbawienie. Słowa „w imię Jezusa Chrystusa" odróżniają ten chrzest, który wymaga wiary w Chrystusa, od innych starożytnych obrzędów określanych tym mianem. Zwrot ten oznacza po prostu, że człowiek przyjmujący chrzest wyznaje Chrystusa. (W Dziejach Apostolskich zawsze używa się słowa „przyjmować chrzest" - w stronie biernej, nigdy czynnej. Towarzysząca jej formuła „w imię Jezusa Chrystusa", wypowiadana nad osobą przyjmującą chrzest, wskazuje na jej wyznanie wiary; zoh. Dz 2,21 i 22,16).
Chociaż różne odłamy w judaizmie podkreślały wielorakie aspekty działania Ducha Świętego (np. oczyszczenie i mądrość w Zwojach znad Morza Martwego lub proroctwo u rabinów i wielu innych), pisma Łukasza zwracają uwagę zwłaszcza na natchnienie, którego On udziela, oraz prorokowanie. Według Łukasza, podobnie jak innych pisarzy Nowego Testamentu, działanie Ducha Świętego z teologicznego punktu widzenia jest czymś jednym (por. komentarz do Dz 8.14-15).

37. ”przejęli się do głębi serca”: Nawiązywanie do Łk 23,48 stanowi najbardziej prawdopodobne wyjaśnienie inicjatywy podjętej przez słuchaczy, pojawiającej się w miejscu typowej konkluzji mowy. Mimo to jest on celem, do którego zmierza argumentacja rozpoczęta w w. 14; ponieważ tekst miał charakter historiograficzny, wymagał informacji o powodzeniu mówcy - ochrzczeniu pierwszych członków Izraela. Pojawiające się w ww. 38-40 powtórzenia proroctwa Joela potwierdzają, że argumentacja, która rozpoczęła się od przepowiedni proroka, tutaj osiągnęła swoją z góry zaplanowaną konkluzję.

38. ”Nawróćcie się”: Tak jak przygany starotestamentowych proroków, oskarżenie przez apostołów „całego Izraela" pobudza słuchaczy „do przyjęcia postawy skruchy, prowadzącej do uzyskania przebaczenia" (Dupont, Salvation 69). Tutaj, podobnie jak w Pawiowym głoszeniu do pogan (17,29-31), kerygma rodzi w ludziach świadomość grzechu (por. 3,17), stan umysłu konieczny do otrzymania przebaczenia (por. 3,19; 5,31).

”w imię Jezusa Chrystusa”: W połączeniu z baptisthēnai (8,16; 10,48; 19,5) formuła ta występuje jedynie w Dziejach. Użycie epi przypuszczalnie wynikło z zastosowania w w. 21 epikalesētai, „wzywać", co wskazuje, że to ten zwrot miał charakter wyznania wiary (Mt 28,19), a nie określenie Pawłowe (Ga 3,27; Rz 6,4).

”weźmiecie w darze Ducha Świętego”: Chrześcijański chrzest i ów dar (10,45; por. 8,20; 11,17) są ze sobą nieodłącznie związane (1,5; 10,44-48; 11,15-16; 15,8), lecz by żywić „uzasadnione oczekiwanie" (8,15-16; 19,2.6) nieodzowne było pośrednictwo apostołów i ich tradycji (Haenchen, Acta 184).

39. Po przeczytaniu całej Księgi Dziejów Apostolskich można się domyślać, że określenie „wszystkich, którzy są daleko" oznacza pogan (Iz 57,19; por. Dz 2,17), Piotr ma jednak zapewne na myśli Żydów rozproszonych poza obszarem Palestyny. Powszechne wylanie Ducha Świętego dotyczyło w Starym Testamencie czasów ostatecznych i miało być czymś trwałym.

”których powoła Pan, Bóg nasz”: To nawiązanie do Jl 3,5b, usunięte z końcowej części pierwotnego Piętrowego cytatu (w. 21), porusza temat Bożej kontroli nad rozwojem młodego Kościoła (ww. 41,47), czego przykłady zostaną przez Łukasza podane w następnych rozdziałach. Tylko to ogranicza ofertę zbawienia dla „całego Izraela" (por. Roloff, Apg. 63).

40. Starożytni historycy nie cytowali mówców słowo w słowo, lecz redagowali i układali mowy (nie byłoby to zresztą możliwe, chyba że mowa była krótka. Retorzy przemawiali nieraz godzinami. Czasami mówca dostarczał historykowi rękopis swojej mowy)- Łukasz podsumowuje zatem główne myśli Piotrowego kazania.

”Ratujcie się”: We fragmencie tym widzimy, ukazany za pomocą powtórzeń z Joela i mimetycznego zwrotu „spośród tego przewrotnego pokolenia" (Pwt 32,5; Ps 78,8), proces oddzielania się „prawdziwego Izraela" od niewierzących Żydów, który będzie trwał do końca Dziejów (28,24-28).

41. Zważywszy, że według obliczeń Józefa Flawiusza, w całej Palestynie było około sześciu tysięcy faryzeuszów, nawrócenie trzech tysięcy i przyłączenie się do nowego ruchu zapoczątkowanego przez Jezusa w Jerozolimie nie jest niepozornym początkiem! Na wzgórzu świątynnym było wiele sadzawek do rytualnych oczyszczeń. Masowy chrzest mógł więc zostać szybko przeprowadzany.

”przyłączyło się owego dnia około trzech tysięcy dusz”: „Przyłączyło" przypuszczalnie do 120 (1,15). W kontekście ww. 47,39b (por. 5,14; 11,24; ZBG § 236) czasownik prosetethēsan jest „teologiczną stroną bierną". Tak duża liczba nawróconych jest z historycznego punktu widzenia niezbyt wiarygodna, jest to raczej okrągła liczba w dramatyczny sposób ukazująca niezwykły sukces kierowanej przez Ducha misji w dniu Pięćdziesiątnicy (por. 4,4; 21,20; Zingg, Wachsen 165-168).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan mym pasterzem, nie brak mi niczego.

Pan jest moim pasterzem,
niczego mi nie braknie,
pozwala mi leżeć
na zielonych pastwiskach.
Refren.
Prowadzi mnie nad wody,
gdzie mogę odpocząć,
orzeźwia moją duszę.
Wiedzie mnie po właściwych ścieżkach
przez wzgląd na swoją chwałę.
Refren.
Chociażbym przechodził
przez ciemną dolinę
zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną.
Kij Twój i laska pasterska
są moją pociechą.
Refren.
Stół dla mnie zastawiasz
na oczach mych wrogów;
namaszczasz mi głowę olejkiem,
kielich mój pełny po brzegi.
Refren.
Dobroć i łaska pójdą w ślad za mną
przez wszystkie dni życia
i zamieszkam w domu Pana
po najdłuższe czasy.
Refren.

Ps 23,1–2ab.2c–3.4.5.6

Psalm 23 - Pieśń ufności, przypuszczalnie modlitwa królewska reinterpretowana po niewoli babilońskiej. Struktura: ww. 1-4 (Jahwe jako dobry pasterz); ww. 5-6 (Jahwe jako boski gospodarz). Utwór jest spójny, gdyż obrazy pasterza i gospodarza są ściśle powiązane w myśli starożytnego Bliskiego Wschodu.

1. „pasterzem”: Powszechny w starożytnym świecie obraz króla, podkreślający przywództwo i opatrzność wobec jego poddanych.

”Pozwala mi leżeć”: Czasownik używany głównie odnośnie do owiec i cieląt. Ap 7,17 odnosi słowa o "dobrym pasterzu" do Baranka (Chrystusa).

4. „ciemną doliną”: Możliwe jest także tłum. "doliną śmierci".

5. „stół”: Królowie na Bliskim Wschodzie wydawali wystawne przyjęcia przy specjalnych okazjach (por. l KrlS,65-66); obraz rozwija temat opatrznościowego pasterza-króla.

6.”dobroć i łaska pójdą w ślad za mną”: Psalmista modli się, by jedynie dobre skutki przymierza "szły" za nim przez życie.

7. „zamieszkam”: Por. Ps 27,4. Czasownik może znaczyć "powrócę" lub "zamieszkam"; dwuznaczność jest prawdopodobnie zamierzona jako aluzja do nadziei powrotu wygnańców do domu.

”w domu Pańskim”: Ogólnie odnosi się to do świątyni, lecz termin ten może również oznaczać ziemię Izraela.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

23,2. Potrzeby owcy. Owce na obszarze Lewantu pasły się na żyznych pastwiskach roślinami wyrastającymi po obfitych opadach deszczu. Latem i zimą jadły słomę i to, co pozostało na ściernisku. Podobnie jak wielbłąd, owca może się przez długi czas obywać bez wody, później zaś wypić nawet do dziewięciu litrów płynu. W przeciwieństwie do kóz, w dużym stopniu samodzielnych, owce uzależnione są od pasterza, który znajduje im pastwisko i wodę. Pasterze dostarczają również zwierzętom schronienia, leczą je i pomagają podczas wydawania na świat młodych. W sumie, owce pozbawione pasterza są zupełnie bezradne. W tekście starobabilońskim król Ammiditana twierdzi, że bóg Ea udzielił mu rady, by był pasterzem swojego ludu. Rozwija tę metaforę, powiadając, że dostarcza ludowi żyznych pastwisk i wody do picia, pozwala też, by odpoczywał na bezpiecznych pastwiskach.

23,4. Kij i laska. Kij pasterski był pałką noszoną u pasa, zaś laska - narzędziem ułatwiającym chodzenie, które w razie potrzeby mogło być wykorzystane jako broń (1 Sm 17,35) oraz do kierowania i kontrolowania owiec. Były to tradycyjne narzędzia pasterskie, wspomniane już na pieczęci cylindrycznej z III tysiąclecia przed Chr.

23,5. Namaszczasz mi głowę olejkiem. Goście uczestniczący w ucztach byli często hojnie obdarzani przez gospodarza drogocennym olejkiem, którym nacierali sobie czoła. Nadawało to nie tylko blasku ich obliczu, lecz również wypełniało pomieszczenie miłym zapachem. Na przykład w asyryjskim tekście z okresu panowania Assarhaddona czytamy, że władca "namaścił czoło" uczestników królewskiej uczty "wybornym olejkiem". W egipskiej Pieśni harfiarza i mezopotamskim Eposie o Gilgameszu opisano ludzi ubranych we wspaniałe lniane szaty, o obliczach namaszczonych mirrą.

23,6. Zamieszkam w domu Pańskim. Określenie "dom Pański" zawsze oznacza świątynię, nigdy niebiański pałac Boga (widać to wyraźnie w Ps 27,4). Tłumaczenie "na wieki" może być zatem mylące, jednak hebrajski zwrot znaczy "na długie dni" [BT: "po najdłuższe czasy"], tj. przez długi okres (zob. Lm 5,20). Jeśli tłumaczenie "zamieszkam" (idące za brzmieniem Septuaginty) jest poprawne, sugerowałoby to, że Psalmista piastował urząd kapłański, bowiem jedynie kapłani zamieszkiwali w przedsionkach świątyni. Jeżeli należy podążać za tekstem hebrajskim, wówczas uzyskalibyśmy brzmienie: "Powrócę do domu Pana", co oznaczałoby tutaj oczekiwanie wielu przyszłych okazji do sprawowania kultu Bożego w świątyni. Babiloński król Neriglissar oznajmia swojemu bogu, że pragnie być na wieki tam, gdzie on. W innym tekście pojawia się prośba: "Niech stoję przed tobą na wieki we czci i poświęceniu". Hymn na cześć Marduka wyraża pragnienie, by czciciel mógł na wieki znajdować się przed obliczem bóstwa, modląc się i zanosząc błagania. W III tysiącleciu przed Chr. sumeryjscy czciciele usiłowali zrealizować ten cel, umieszczając w świątyni własne posągi, przedstawiające ich pogrążonych w modlitwie. W ten sposób byli nieprzerwanie obecni w świątyni.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Nawróciliście się do Pasterza dusz waszych

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Piotra Apostoła

Najdrożsi: To się Bogu podoba, jeżeli dobrze czynicie, a przetrzymacie cierpienia. Do tego bowiem jesteście powołani. Chrystus przecież również cierpiał za was i zostawił wam wzór, abyście szli za Nim Jego śladami. On grzechu nie popełnił, a w Jego ustach nie było podstępu. On, gdy Mu złorzeczono, nie złorzeczył, gdy cierpiał, nie groził, ale oddawał się Temu, który sądzi sprawiedliwie. On sam w swoim ciele poniósł nasze grzechy na drzewo, abyśmy przestali być uczestnikami grzechów, a żyli dla sprawiedliwości – krwią Jego ran zostaliście uzdrowieni. Błądziliście bowiem jak owce, ale teraz nawróciliście się do Pasterza i Stróża dusz waszych.
1P 2,20b–25

21. Moraliści często podawali przykłady do naśladowania. Starożytni filozofowie chlubili się obojętnością na zniewagi lub niedostatek (powiadano np. że gdy Sokratesowi zwrócono uwagę, iż znosi niesprawiedliwe cierpienia, odparł: „Czy wolelibyście, abym znosił zasłużone cierpienia?"). Chociaż starożytne społeczeństwo przywiązywało wielką wagę do pozycji społecznej i kojarzyło władzę z wielkością, Piotr utożsamia Chrystusa ze znoszącymi niesprawiedliwość niewolnikami.

”do tego bowiem jesteście powołani”: Stanowi to wprowadzenie do części 2,21b-25, na ogół uważanej za część pierwotnego chrześcijańskiego hymnu, którego podstawą jest Iz 53,4-12 (zob. Goppelt, Der erste Petrusbrief 204-207).

22. Piotr cytuje tutaj Iz 53,9; jest to pierwsza z kilku aluzji do 53 rozdziału Księgi Izajasza w tym fragmencie. Przytoczony tekst przedstawia „cierpiącego sługę", którym jest Jezus.

23. Werset ten może nawiązywać do Iz 53,7: chociaż uciskany, nie otworzył swoich ust. W społeczeństwie opierającym się na szacunku i honorze było to bardzo bolesne doświadczenie. Ludzie poddani innym, np. niewolnicy, byli do tego przyzwyczajeni, jednak dla wielu podobna sytuacja byłaby uwłaczająca. Wielu filozofów radziło, by spokojnie znieść zniewagę i nie odpowiadać na nią odwetem.

”oddawał się Temu, który sądzi sprawiedliwie”: W gr. tekście brak podmiotu do czasownika „oddawał". Najlepiej pozostawić niejasności tekstu.

24. Paweł nawiązuje tutaj do Iz 53,4-5. W tym kontekście (1 P 2,24.25) Piotr używa słowa „krew" w znaczeniu ran spowodowanych grzechem, jak to często miało miejsce u proroków (np. Iz 6,10; Jr 6,14; 8,11) i czasami w późniejszej literaturze żydowskiej (np. przypuszczalnie w ósmym błogosławieństwie Amidah, regularnie recytowanym podczas żydowskich modłów).

”On sam, w swoim ciele poniósł nasze grzechy na drzewo”: Por. Iz 53,4.12. „Drzewo" to pierwotne określenie krzyża (zob. Dz 5,30; 10,39; 13,29; Ga 3,13).

”abyśmy przestali być uczestnikami grzechów”: Por. Rz 6,10-11.

”uzdrowieni”: Por. Iz 53,5.

25. Werset ten powtarza echem Iz 53,6. Porównanie Izraela do owiec było często stosowane w Starym Testamencie (np. Iz 40,11), zaś obraz Ludu Wybranego jako rozproszonych owiec, które błąkają się bez pasterza, pojawia się wielokrotnie (Jr 50,6; Ez 34,6; por. Ps 119,176). Słowo „stróż" oznaczało człowieka, który strzeże, ochrania i ma pewną władzę. W judaizmie diaspory termin ten był czasami stosowany w odniesieniu do Boga. W Starym Testamencie Bóg jest najwyższym pasterzem swojego ludu (zob. komentarz do J 10,1-18).

”nawróciliście się do Pasterza i Stróża”: Cierpiący Sługa, usprawiedliwiony przez Boga w zmartwychwstaniu (por. Iz 52,13; 53,11), staje się Dobrym Pasterzem (por. J 10,11; 13,10; jako tło z ST, zob. Ps 23; Iz 40,11; Ez 37,24). Określenia „Pasterz" i „Stróż" (episkopos) z czasem stały się terminami kościelnymi (por. 5,2-4; Dz 20,28).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Ja jestem dobrym Pasterzem i znam owce moje,
a moje Mnie znają.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
J 10,14

EWANGELIA
Jezus jest bramą owiec

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Jezus powiedział: „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Kto nie wchodzi do owczarni przez bramę, ale wdziera się inną drogą, ten jest złodziejem i rozbójnikiem. Kto jednak wchodzi przez bramę, jest pasterzem owiec. Temu otwiera odźwierny, a owce słuchają jego głosu; woła on swoje owce po imieniu i wyprowadza je. A kiedy wszystkie wyprowadzi, staje na ich czele, a owce postępują za nim, ponieważ głos jego znają. Natomiast za obcym nie pójdą, lecz będą uciekać od niego, bo nie znają głosu obcych”.
Tę przypowieść opowiedział im Jezus, lecz oni nie pojęli znaczenia tego, co im mówił. Powtórnie więc powiedział do nich Jezus: „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Ja jestem bramą owiec. Wszyscy, którzy przyszli przede Mną, są złodziejami i rozbójnikami, a nie posłuchały ich owce. Ja jestem bramą. Jeżeli ktoś wejdzie przeze Mnie, będzie zbawiony – wejdzie i wyjdzie, i znajdzie paszę. Złodziej przychodzi tylko po to, aby kraść, zabijać i niszczyć. Ja przyszedłem po to, aby owce miały życie i miały je w obfitości”.
J 10,1–10

W oryginalnym tekście Biblii nie ma zaznaczonych podziałów na poszczególne rozdziały. Rozdział obecny stanowi kontynuację słów, które Jezus skierował do faryzeuszów w J 9,41. Obraz oparty jest na wyobrażeniu Boga zaczerpniętym ze Starego Testamentu, gdzie jest On ukazany jako pasterz Izraela (Rdz 48,15; 49,24; Ps 23,1; 28,9; 77,20; 78,77; Iz 40,11; Ez 34,11-31). Izrael jest trzodą (Ps 74,1; 78,52; 79,13; 100,3), zaś religijni przywódcy, którzy nadużywają swojej władzy i nie są wierni Bogu, zostali wyobrażeni jako ci, którzy go niszczą (Jr 23,1-2; Ez 34). Do wiernych pasterzy (Jr 3,15) zaliczano Mojżesza, Dawida (2 Sm 5,2; Ps 78,71-72) i 'Mesjasza z dynastii Dawidowej (Mi 5,4).

Przypowieść o owczarni (10,1-6).

1-2. Podczas chłodnych zimowych miesięcy owce zapędzano na noc do zagrody. Zagroda taka była zwykle otoczona kamiennym murem, na którego szczycie mogła znajdować się barierka. (Jan umieszcza tę scenę podczas święta, które obchodzono w zimie.) Żydowskie prawo rozróżniało złodziei od rozbójników: pierwsi włamywali się do domów, drudzy często mieszkali na odludziu i napadali na podróżnych. Pasterze musieli stale pilnować, by ani jedni, ani drudzy nie przywłaszczyli sobie ich owiec.

3-4. W Starym Testamencie Izrael „słuchał głosu Bożego", gdy okazywał posłuszeństwo Prawu i Bożemu przesłaniu przekazanemu przez proroków. Ci, którzy naprawdę byli Jego owcami, zachowywali wierność przymierzu z Bogiem i znali Go (zob. komentarz do J 10,14-15). (Czytelnicy Janowi słyszeli głos Boga za pośrednictwem Ducha, lecz większość wyznawców judaizmu uważała, że nie jest to możliwe w owych czasach; por. J 16,13-15.) Pasterze znali zwykle po imieniu wszystkie swoje owce. W Starym Testamencie Bóg powoływał „po imieniu" tych, którzy będą mu służyli w sposób szczególny (Wj 33,12.17; por. Iz 43,1).

5. W tym kontekście obcy są złodziejami i rozbójnikami (w. 1) - w domyśle chodzi o faryzeuszów - którzy starają się zwieść owce (J 9,40-41). Przywódcy 'synagogi, którzy wykluczali Janowych czytelników, czyli chrześcijan żydowskiego pochodzenia, podawali się za prawdziwych pasterzy, lecz odbiorcy Janowej Ewangelii, słysząc ten fragment, myśleli o nich zupełnie inaczej.

6-9. Owce były wprowadzane „do" i wyprowadzane „z" (Lb 27,17; 2 Sm 5,2) zagrody; były prowadzone „na" i przyprowadzane „z" pola. Kilku badaczy wskazywało na współczesną praktykę niektórych pasterzy, którzy spali w poprzek bramy, będąc jednocześnie pasterzami i drzwiami dla owiec, Jezus jednak przypuszczalnie przechodzi do kolejnego obrazu, za pomocą którego pragnie przedstawić następną rolę, jaką spełnia. Podobnie jak Bóg w Starym Testamencie, jest On zarówno pasterzem Izraela, jak i drogą prowadzącą do Ojca.

6. ”nie pojęli znaczenia”: Ewangelista informuje czytelnika, że Jezus nauczał w paroimia, „przypowieści", albo bardziej ogólnie, za pomocą hebr. māšāl, które może oznaczać „przysłowie", „zagadkę" lub, używając bardziej znanego synoptycznego określenia, „przypowieść". Uwaga ta mogła być oparta na podobnej tradycji jak Mk 4,10-12. Przemawianie w przypowieściach zapobiegało temu, by znajdujący się „na zewnątrz" uwierzyli i nawrócili się, uczniowie zaś wiedzieli, o czym mówi Jezus. Obrazy pasterskie pojawiają się również w Ewangeliach synoptycznych: (a) tłumy zostały porównane do owiec, które nie mają pasterza (Mk 6,35); (b) przypowieść o zagubionej owcy została skierowana przeciwko faryzeuszom, którzy w Łk 15,3-7 krytykowali posługiwanie Jezusa grzesznikom; (c) wierzących porównuje się do owiec, które muszą wystrzegać się wilków (Mt 7,15 - fałszywych proroków wewnątrz wspólnoty; 10,16); (d) sprawiedliwi są „owcami", które zostaną zbawione w dniu sądu (Mt 25,32-34). Oprócz tego symbolika ta ma bogatą tradycję w ST. Pan jest pasterzem ludzi (Rdz 49,24; Ps 23). Ez 34 gani przywódców Izraela jako złych pasterzy, którzy pasą samych siebie kosztem owiec. Owce błąkają się, ulegają rozproszeniu i stają się łupem wilków (Ez 34,1-10). Pan obiecuje, że przyjdzie i zgromadzi swoje owce rozproszone po różnych krajach i zaprowadzi je na dobre pastwisko (Ez 34,11-16). Ten rozdział Ez mógł być szczególnie ważny dla Jana, bowiem kończy się on stwierdzeniem, że lud rozpozna Boga podejmującego takie działania: „Wtedy poznają, że Ja (egō nimi), Pan, ich Bóg, jestem z nimi, oraz że oni, dom Izraela, są ludem moim - wyrocznia Pana. A wy, owce moje, jesteście owcami mego pastwiska, Ja zaś Bogiem waszym" (Ez 34,30-31 LXX). (Zob. P.-R. Tragan, Laparabole du „Pasteur" et ses explications [Sans 67; Ronią, 1980]).
Niektórzy egzegeci dopatrują się www. 1-5 dwóch oddzielnych przypowieści: (a) ww. 1-3a przeciwstawiają sobie dwa sposoby zbliżania się do owiec. Każdy, kto nie wchodzi przez bramę, jest złodziejem i rozbójnikiem; (b) ww. 3b-5 koncentrują się na związku łączącym owce z pasterzem. Dla czytelnika, który dowiedział się właśnie o potępieniu ślepoty faryzeuszów, mogło być jasne, że ostrzega się go przed przyjmowaniem ich nauki.

8-10. Wybór „drzwi" jako symbolu mesjańskiego mógł zostać zaczerpnięty z Ps 118,20. Inne wersety tego Ps były wykorzystywane w proroctwach mesjańskich pochodzących z wczesnego okresu chrześcijaństwa (por. J 12,13; Mk 1,10; Mt 23,39). Jan podkreśla, że Jezus jest jedynym źródłem zbawienia. Ci, którzy przyszli przed nim - przypuszczalnie chodzi o żydowskich nauczycieli i tradycję, na którą się powoływali - zostali odrzuceni jako złodzieje i rozbójnicy (w. 8). Porównanie ze złodziejami, którzy nie przynoszą zbawienia, przywołuje Ez 34. Jan sformułował tę wypowiedź we własnym języku: Jezus przyszedł, aby owce miały życie (por. J 14,6-Jezus jest „drogą, prawdą i życiem").

10-11. Złodziej (w tym kontekście niewierni przywódcy; por. w. 5) kieruje się własną korzyścią, nie zaś dobrem trzody (głodni złodzieje mogli kraść owce ze względu na ich mięso). Pasterz naraża życie, by chronić swoje owce przed drapieżnikami i złodziejami. Faryzeusze uważali zawód pasterski za nieczysty, arystokraci gardzili nimi jako pospolitymi robotnikami należącymi do warstwy niższej. Przeciwnikom Jezusa trudno byłoby się zatem utożsamić z bohaterem przypowieści. W żydowskiej potocznej frazeologii „życie" było skróconą formą zwrotu „życie wieczne", który oznacza życie w przyszłym świecie. Jedność z Jezusem pozwala doświadczyć tego życia już obecnie. Zob. komentarz do J 3,16.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.