Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych

Pierwsza Msza Święta

PIERWSZE CZYTANIE
Nadzieja Hioba

Czytanie z Księgi Hioba

Hiob powiedział:
„Któż zdoła utrwalić me słowa, potrafi je w księdze umieścić? Żelaznym rylcem, diamentem, na skale je wyryć na wieki?
Lecz ja wiem: Wybawca mój żyje, na ziemi wystąpi jako ostatni. Potem me szczątki skórą odzieje, i oczyma ciała będę widział Boga. To właśnie ja Go zobaczę”.

Hi 19,1.23-27a

NADZIEJA OGLĄDANIA BOGA (19,23-27).
Nawet ten ostatni apel okazał się daremny, co widać po mowie, która teraz nastąpi. Obecnie Hiob jest zupełnie sam, został porzucony przez rodzinę, przyjaciół - ludzi i zdawałoby się, że także przez Boga. Jednak z głębi rozpaczy (jak w Hi 16,18) wykonuje „skok wiary". Jeśli i teraz Bóg nie przemówi, z pewnością uczyni to w przyszłości. To właśnie do przyszłości Hiob się odwołuje. Ponieważ wkrótce umrze, pragnie, by spisany został jego testament, z myślą o dniu, gdy jego sprawa trafi na wokandę sądową. Zapis ten musi mieć formę inskrypcji, całkowicie trwałej i niezniszczalnej.

23. ”utrwalić me słowa”: Hebrajskie słowo sēper jest zwykle używane na oznaczenie zwoju ze skóry lub papirusu, może też jednak znaczyć wszystko, co zostało spisane, inskrypcję; „utrwalić" znaczy tutaj dosłownie „wypisać dłutem" lub „wyryć". Zatem ww. 23 i 24 dotyczą tego samego procesu (H.S. Gehman JBL 63 [ 1944] 303-307).

24. ”rylcem”: Słowo to można wyjaśnić, sięgając do praktyki perskiej, np. do inskrypcji Dariusza I w Behistun: „kliny... wycięte w skale były wykonane za pomocą rylca" (G.G. Cameron, NatGeog 98 [ 1950] 844; K. Galling, WO2 [ 1954] 3-6). 25-27. Te właśnie słowa (w. 23a) mają zostać pieczołowicie spisane. Niestety, tekst został skażony, szczególnie w. 26a, i przekład jest przedmiotem wielu dyskusji (zob. H.H. Rowley, BJRL 91 [1958] 203-205 na temat przeglądu, a także N. Habel na temat ostatnio podejmowanych prób).

”Wybawca”: Hebrajskie słowo gô`ēl oznacza najbliższego krewnego, którego obowiązkiem było wyratowanie od ubóstwa, wykupienie z niewoli lub pomszczenie śmierci (A.R. Johnson w: Congress Volume: Copenhagen 1953 [VTSup 1; Leiden, 1953] 67-77). Przypuszczalnie chodzi o Boga, jednak opinie komentatorów różnią się w tej kwestii (por. Hi 16,19). Czy Hiob ma nadzieję na swoje uniewinnienie przed śmiercią, czy po niej? Jeśli po, to jak mógł pojąć swój stan w owym czasie? Pierwsze rozwiązanie wydaje się nieprawdopodobne, zważywszy na nieustanne oczekiwanie przez niego nieszczęśliwej śmierci, a także na poprzedzający fragment o „inskrypcji". Jeśli prawdziwe jest drugie przypuszczenie, 'wówczas Hiob oczekiwałby, iż otrzyma w podziemnym świecie (czy z niego) wizję Boga, oznajmiającego jego uniewinnienie „w prochu", tj. na ziemi (?). Myśl taka wydaje się dziwna, jest jednak spójna z tym, co wcześniej Hiob powiedział i jest też najbardziej prawdopodobną interpretacją,

”żyje”: Lub „jest żyjący". W będącym przedmiotem licznych dyskusji ugar. tekście religijnym czytamy: „Wiem, że [on jest] żyjący, wszechmogący Ba'al!" (ANET 140; por. E.G. Krae-ling, The Book of the Ways of God [NY, 1939] 89), lecz ta paralela może być przypadkowa. Bliższy związek jest z wiarą Izraela, która podkreślała, że Jahwe był „żywym Bogiem", a ten dynamizm wydaje się łączyć z Hiobową „świadomością przetrwania" po śmierci. Moc Bożego życia jest tak wielka, że sprawi, iż nawet w podziemnym świecie Hiob otrzyma choćby chwilową wiedzę (lub raczej wizję) tego, co dzieje się na ziemi. (Podobna linia argumentacji, czerpiąca z natury „Boga żywych", zostanie znacznie bardziej rozwinięta w argumentacji Chrystusa co do zmartwychwstania patriarchów; Mt 22,32). Nie wolno nam jednak (jak to uczynił Hieronim w Wulgacie) wczytywać w ten tekst jakiejkolwiek idei aktualnego „zmartwychwstania ciała", nawet jeśli ograniczymy je do przypadku Hioba,

”ostatni”: Hebrajskie 'āhǎrôn może też pełnić rolę rzeczownika, gdy mowa o Bogu (Iz 44,6).

Wersety 26-27 mają pięć stychów, lecz jedynie następujące frazy są pewne: „...ciałem swym Boga zobaczę... moje oczy ujrzą, nie kto inny! Moje uczucia kotłują się we mnie". Słowo „zobaczę" odpowiada hebr. hāzâ, czasownikowi używanemu w wizjach. To oglądanie Boga, podkreślone trzykrotnie, jest tym, czego Hiob naprawdę pragnie (por. Hi 42,5).
 

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

24. Żelazny rylec. Sądzi się, że w tekście mowa o rylcu, którym żłobiono litery. Żelaznym rylcem wyżłobiona została zapewne inskrypcja króla perskiego Dariusza I z Behistun. Co więcej, rylcem do żłobienia glinianych tabliczek posługiwali się nie tylko Chetyci, lecz również Grecy i Rzymianie.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: W krainie życia ujrzę dobroć Boga.

Pan moim światłem i zbawieniem moim,
kogo miałbym się lękać?
Pan obrońcą mego życia,
przed kim miałbym czuć trwogę?
Refren.
O jedno tylko proszę Pana, o to zabiegam,
żebym mógł zawsze przebywać w Jego domu,
przez wszystkie dni życia, abym kosztował słodyczy Pana,
stale się radował Jego świątynią.
Refren.
W krainie życia ujrzę dobroć Boga.
Usłysz, o Panie, kiedy głośno wołam,
zmiłuj się nade mną i wysłuchaj mnie.
Będę szukał oblicza Twego, Panie.
Nie zakrywaj przede mną swojej twarzy.
Refren.
Wierzę, że będę oglądał dobra Pana
w krainie żyjących.
Oczekuj Pana, bądź mężny,
nabierz odwagi i oczekuj Pana.
Refren.

Ps 27,1.4.7 i 8b i 9a.13-14

Ps 27. Utwór złożony z psalmu ufności (ww. 1-6), lamentacji jednostki (ww. 7-12) i zakończenia (ww. 13-14). Zawiera liczne paralele do Ps 23.

1. W tradycji biblijnej "światło" łączy się z "życiem" (zob. w 1b), "szczęściem" itd. (por. Ps 13,4).

3. ”ufności”: Główny temat psalmu (por. "wierzę" w w. 13).

4-6. Pragnienie zamieszkania w domu Bożym wiąże się ściśle z wcześniejszym fragmentem o wrogach. Świątynia była par excellence miejscem ucieczki.

4. ”abym zażywał łaskawość Pana”: Por. w. 13; przypuszczalnie emfatyczne wyrażenie "widzenia" Boga.

”radował jego świątynią”: Tekst trudny, tłumaczenie przypuszczalne.

8. ”mówi moje serce < Zob. Ps 11,7.

12. świadkowie”: Rzadkie słowo, zidentyfikowane na podstawie dokumentów ugar.; por. także Prz 14,5.

13. ”Wierzę, że będę oglądał dobra Pańskie ...”: Tekst trudny.

”ziemi żyjących”: Albo "ziemi życia"; w licznych tekstach poetyckich wyrażenie odnosi się do świątyni (Ps 52,7; 56,14; 116,9; Iz 38,11). Utwór kończy wzmianka o świątyni - dominujący motyw ww. 1-6.

14. Prawdopodobnie późniejszy dodatek do psalmu.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
W Chrystusie wszyscy będą ożywieni

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Bracia:
Chrystus zmartwychwstał jako pierwszy spośród tych, co pomarli. Ponieważ bowiem przez człowieka przyszła śmierć, przez człowieka też dokona się zmartwychwstanie.
Jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni, lecz każdy według własnej kolejności. Chrystus jako pierwszy, potem ci, co należą do Chrystusa, w czasie Jego przyjścia. Wreszcie nastąpi koniec, gdy przekaże królowanie Bogu i Ojcu.
Trzeba bowiem, ażeby królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół pod swoje stopy. Jako ostatni wróg, zostanie pokonana śmierć. Wszystko bowiem rzucił pod Jego stopy.
Kiedy się mówi, że wszystko jest poddane, znaczy to, że z wyjątkiem Tego, który Mu wszystko poddał. A gdy już wszystko zostanie Mu poddane, wtedy i sam Syn zostanie poddany Temu, który Synowi poddał wszystko, aby Bóg był wszystkim we wszystkich.

1 Kor 15,20-24a.25-28

We fragmencie tym Paweł ukazuje Koryntianom korzyści płynące z jego przyjęcia prawdziwości zmartwychwstania.

20. ”jako pierwszy”: dosł. „jako pierwociny”. Pierwociny były początkiem żniw w Palestynie (znane ze starotestamentowego święta pierwocin, Pięćdziesiątnicy - Kpł 23,15-21) oraz gwarancją rychłego zebrania pozostałych zbiorów.
To, co spotkało Chrystusa, może również spotkać innych - dobroć Boża wskazuje, iż tak się stanie.

21-22. Paweł może tutaj nawiązywać do tradycji żydowskiej wywodzącej się spoza Palestyny (poświadczonej przez Filona), być może przejętej przez niektórych chrześcijan w Koryncie, według której idealny duchowy człowiek, utworzony w Rdz 1,26-27, różnił się od cielesnego Adama, stworzonego w Rdz 2,7.
Paralela między Adamem i Chrystusem oparta jest na idei przynależności (do Adama przez naturę; do Chrystusa przez decyzję) i przyczynowości (przez Adama, który zaraził ludzkość grzechem i śmiercią; przez Chrystusa, który daje życie).

23-24. Chociaż język, którego Paweł tutaj używa, jest niejasny, może oznaczać, że apostoł, podobnie jak wielu ówczesnych pisarzy żydowskich, przyjmował istnienie pośredniego okresu mesjańskiego pomiędzy obecnym wiekiem i wiekiem przyszłym

„w czasie Jego przyjścia”: Powszechne zmartwychwstanie nastąpi w czasie powtórnego przyjścia Chrystusa (1 Tes 4,16).

24-26. Wywyższony jako Pan przez zmartwychwstanie (15,45; Rz 1,3-4; 14,9), Chrystus musi kontynuować swoje dzieło, niszcząc wrogie moce (2,6b), które trzymały żyjących w niewoli, a następnie śmierć, która jest władczynią umarłych. Królestwo Boże nie jest jeszcze doskonale, zaś Koryntianie jeszcze nie panują (4,8).

„wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc”: Mitologiczny opis sił wrogich prawdziwej ludzkości. Zob. Rz 8,38; por. Kol 1,16; 2,10; Ef 1,21

”Trzeba bowiem, ażeby królował”: Konieczność ta wypływa z Bożego planu, któryz został objawiony w Ps 110,lb, cytowanym tutaj w sposób pośredni

Personifikacja śmierci jest dobrze poświadczona w ST, np. Ps 33,19; 49,15; Jr 9,20-22; Ha 2,5; Wielu filozofów odrzucało żałobę, nie traktowało też śmierci jako wroga. Pisarze żydowscy przeważnie ukazywali śmierć jako nieprzyjaciela, czasami jako anioła posłanego przez Boga, nigdy jednak nie odnosili się do niej pozytywnie. Paweł traktuje śmierć jako ostatniego wroga, którego należy pokonać. Zmartwychwstanie będzie więc ostatecznym wydarzeniem, które poprzedzi nadejście królestwa Chrystusa.

27-28. Podobnie jak teksty ze Starego Testamentu, Paweł powiada tutaj, że Syn będzie panował nad wszystkim jako Boży Pomazaniec, będzie jednak poddany pod względem roli Ojcu (Ps 110,1; 1z 9,6-7; Dn 7,14). Gdyby Paweł był stoikiem, słowa "wszystkim we wszystkich" mogłyby oznaczać, że wszystkie byty zostaną ponownie pochłonięte przez pierwotny ogień. Jednak słowa te napisane przez żydowskiego autora znaczą, że Bóg jest Stwórcą i Panem wszystkiego (Syr 43,27).

27. Ps 8,7 łączy się również z Ps 110, w Ef 1,20-22. W obydwu cytatach psalmów akcent pada na „wszystko”, co pozwala na rozciągnięcie go także na śmierć, może jednak stwarzać pewne nieporozumienia. Dlatego Paweł kontynuuje: „Kiedy się mówi, że wszystko jest poddane, znaczy to, że z wyjątkiem Tego [Boga], który Mu [Chrystusowi] wszystko poddał”.

28. ”sam Syn”: W ramach historii świata Chrystus sprawuje suwerenne Boże panowanie, kiedyś jednak historia dobiegnie kresu (w. 24a) i nie będzie już więcej zmagań (w. 24b), Chrystus przekaże w ręce swego Ojca władzę, którą otrzymał do wypełnienia misji zbawienia. Podporządkowanie się Chrystusa Bogu (3,23) stwarza pewne problemy dla teologii dogmatycznej.

WIĘCEJ :.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Jezus Chrystus jest pierworodnym spośród umarłych,
Jemu chwała i moc na wieki wieków. Amen.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Ap 1,5-6

 EWANGELIA
Śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Było już około godziny szóstej i mrok ogarnął całą ziemię aż do godziny dziewiątej. Słońce się zaćmiło i zasłona przybytku rozdarła się przez środek.
Wtedy Jezus zawołał donośnym głosem: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego”. Po tych słowach wyzionął ducha.
Był tam człowiek dobry i sprawiedliwy, imieniem Józef, członek Wysokiej Rady. On to udał się do Piłata i poprosił o Ciało Jezusa. Zdjął Je z krzyża, owinął w płótno i złożył w grobie, wykutym w skale, w którym nikt jeszcze nie był pochowany.
W pierwszy dzień tygodnia niewiasty poszły skoro świt do grobu, niosąc przygotowane wonności. Kamień od grobu zastały odsunięty. A skoro weszły, nie znalazły ciała Pana Jezusa. Gdy wobec tego były bezradne, nagle stanęło przed nimi dwóch mężów w lśniących szatach.
Przestraszone, pochyliły twarze ku ziemi, lecz tamci rzekli do nich: „Dlaczego szukacie żyjącego wśród umarłych? Nie ma Go tutaj; zmartwychwstał”.

Łk 23,44-46.50.52-53;24,1-6a

44-45. Boże stworzenie i żydowska świątynia poświadczają znaczenie śmierci Jezusa.

44. Określenie „cała ziemia" oznacza „cały kraj". „Godzina szósta" mijała tuż przed południem, „godzina dziewiąta" - na krótko przed trzecią po południu. Ukrzyżowani rzadko umierali tak szybko. Pora, w której Jezus oddaje życie, bliska jest czasowi składania wieczornej ofiary w Świątyni. Ciemność była jedną z plag egipskich (Wj 10,22) i pojawia się u proroków jako znak sądu w czasach ostatecznych (często spowodowana chmurami deszczowymi, szarańczą, dymem itd.; Iz 13,10; Ez 30,3.18; 32,7-8; Jl 2,2.10.31; 3,15; Am 5,18; Za 14,6).

”mrok”: W Jl 3,4 i Am 8,9 Dzień Pański, dzień sądu, nadciągnie wraz z nastaniem ciemności. W Am 8,9 ciemności zapadają w południe. W śmierci Jezusa objawia się Boży sąd nad złem.

45. „Zasłona" lub „kotara" oznacza przypuszczalnie tę, która odgradzała miejsce Najświętsze (Święte Świętych) - zamieszkane jedynie przez Boga, gdzie nie miał wstępu nikt oprócz arcykapłana, który czynił to raz do roku - od sanktuarium, gdzie pełnili swoją posługę kapłani (Wj 26,33). Chociaż rozdarcie zasłony może oznaczać, że Bóg daje teraz dostęp do siebie wszystkim ludziom, chodzi przypuszczalnie raczej o odejście Boga ze Świątyni, podobnie jak w Ez 10-11.

”zasłona przybytku rozdarta się przez środek”: Ponieważ Łukasz ma pozytywny stosunek do świątyni, werset ten nie może oznaczać zniszczenia owego świętego miejsca. W chwili śmierci Jezusa zewnętrzna zasłona świątyni, oddzielająca wszystkich z wyjątkiem kapłana od Boga, rozdarła się na dwoje. Teraz w Jezusie wszyscy mają dostęp do Boga. Inny pogląd zob. w: D.D. Sylva, JBL 105 (1986) 239-250. 193

46. Cytat pochodzi z Ps 31. Psalm ten był zwykle recytowany podczas wieczornej ofiary - około czasu śmierci Jezusa. (Rzymscy czytelnicy mogli, choć przypuszczalnie tego nie czynili, odczytywać ten werset w kontekście rzymskiego zwyczaju, zgodnie z którym najbliższy krewny umierającego otrzymuje jego oddech, co miało zapewniać przetrwanie jego ducha.)

”Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego”: Modlitwa Jezusa nawiązuje do słów innego psalmu (Ps 31,6), opisującego niezawinione cierpienia sprawiedliwego. Głęboko wierząc swojemu łaskawemu Ojcu, który przywraca do życia umarłych, Jezus kończy życie posłuszny woli Bożej. Wypił kielich, który przygotował mu Ojciec (zob. 22,42).

50-51. Łukasz, którego czytelnicy nie mieli konfliktów z przywódcami Żydów z Palestyny (jak czytelnicy Ewangelii Mateusza), jest bardziej skłonny do wyróżnienia różnych stronnictw wśród żydowskiego przywództwa. W czasach Jezusa judaizm był bardzo zróżnicowany, żadna bowiem z istniejących jego obrębie grup nie mogła ubiegać się o pełnię władzy. Jednak po r. 70 po Chr., gdy znaczna część konkurentów została wyeliminowana po zniszczeniu Świątyni (na której saduceusze opierali swój autorytet) i rozproszeniu innych grup, pewni przywódcy palestyńscy usiłowali skonsolidować swoją władzę religijną.

50. ”Wysokiej Rady”: Mimo 22,70 i 23,1 potępienie Jezusa przez przywódców religijnych nie było jednogłośne.

52-53. Skazani przestępcy nie otrzymywali zwykle tak zaszczytnego pochówku. Jednak czyniono wyjątki wskutek wstawiennictwa zamożnej rodziny lub przyjaciół zmarłego, co poświadcza szkielet ukrzyżowanego człowieka odnaleziony w jednym z arystokratycznych grobów pochodzących z tego okresu.

53. W czasach Łukasza płótno było symbolem nieśmiertelności, wytwarzano je bowiem z lnu, który wyrastał z życiodajnej ziemi. Zob. J. Quasten, AJP 63 (1942) 206-215. Oczekujący zmartwychwstania Józef owinął ciało Jezusa w płótno. W 24,12 Piotr ujrzy w grobie jedynie same płótna. Symbol zmartwychwstania do życia zapowiada zmartwychwstałego Pana Jezusa, który objawia, co Bóg przygotował dla całego stworzenia,

”nikt jeszcze nie był pochowany”: Ukrzyżowany Jezus - niewinny i sprawiedliwy - nie został pochowany w zbiorowym grobie, lecz miał pogrzeb godny Mesjasza Bożego, Wybranego, i Króla Żydów.

1. Szabat dobiegł końca w sobotę wieczorem. Wraz z pierwszymi promieniami słońca (około szóstej rano o tej porze roku) kobiety wyruszyły do grobu. (Zgodnie z ludowymi przesądami noc była niebezpieczną porą, którą władały złe duchy. Być może kobiety nie wyszły w nocy, ponieważ trudno byłoby wówczas odnaleźć grób.)

”skoro świt”: Moc ciemności (22,53) ustępuje przed światłem poranka ogłaszającego zwycięstwo Jezusa nad śmiercią (zob. 1,78-79).

2-3. Kamień był przypuszczalnie dużym głazem o kształcie dysku, który zsuwano specjalnym wyżłobieniem, tak by zamykał wejście do grobu. Jego odsunięcie wskazywało na naruszenie grobu lub jego obrabowanie, choćby w środku nie znajdowało się nic wartościowego.

4-5. W Starym Testamencie (np. Joz 5,13) aniołowie często przybierali postać ludzką, pojawiali się odziani w jaśniejące szaty lub mieli świetlistą postać (por. 2 Krl 6,17; Dn 10,5-6). Jako jaśniejące postacie pojawiali się szczególnie w ówczesnych tekstach żydowskich.

6. ”Nie ma Go tutaj; zmartwychwstał”: Wypełniając obietnicę zmartwychwstania (9,22) Bóg wzbudził swojego wiernego, niewinnie cierpiącego sprawiedliwego Syna Jezusa - taka właśnie jest treść wielkanocnej Ewangelii.

WIĘCEJ :.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.