Wprowadzenie do Listu św. Pawła do Galatów

3. PRZECIWNICY PAWŁA W GALACJI

O ile nie mamy pewności co do czasu i miejsca powstania Listu do Galatów, o tyle jasny jest powód jego napisania. Galackie Kościoły zrodziły się wskutek przepowiadania Pawłowego (1, 6-11; 4, 11. 19). Jednak krótko po jego odejściu, nawiedzili je „jacyś" ludzie (τινές), którzy zaczęli „siać zamęt" i chcieli „przekręcić Ewangelię Chrystusową" (1, 7). Swoją nauką zdołali nawet oczarować galackich chrześcijan (3,1). Alarmujące wieści o zamieszaniu wywołanym przez tych nauczycieli skłoniły Apostoła do napisania listu.
W badaniach zmierzających do identyfikacji tych zwalczanych przez Pawła pseudoapostołów wysunięto szereg hipotez. Widziano w nich wysłańców Piotra i Jakuba; judaizujących chrześcijan pogańskiego pochodzenia, którzy wyciągnęli fałszywe wnioski z nauczania Pawłowego; judeochrześcijan, którzy czuli się zobowiązani wobec faryzejskiej wykładni Prawa; judeochrześcijan, którzy uciekli z Palestyny z powodu niepokojów wywołanych przez zelotów; reprezentantów wczesnej gnozy; głosicieli chrześcijaństwa libertynistycznego.^[12]
Niekiedy usiłowano również wykazać, że Paweł nie był właściwie poinformowany o tym, co działo się w Galacji; nie miał klarownego obrazu zaistniałej tam sytuacji.^[13] Pod znakiem zapytania stawia się również problem rozmiaru podważania autorytetu Pawła przez jego przeciwników. Nie wiadomo, jak dalece chcieli oni go w ogóle bezpośrednio zwalczyć.^[14]
Z treści listu wynika, że Pawłowi przeciwnicy domagali się od galackich chrześcijan przestrzegania Prawa, obrzezania i niektórych przepisów kalendarzowych (5,2; 6,12.13 i 4,10) oraz, że byli w jakiejś relacji z chrześcijańską pragminą w Jerozolimie (2,1-14). Słowa Apostoła w 2,1-14 sugerują, by całą sytuację zaistniałą w Galacji wskutek aktywności przybyłych „nauczycieli" widzieć na tle teologicznych sporów i podziałów we wczesnym chrześcijaństwie, które rodziły się z różnej postawy wobec żydowskiego Prawa. Ze względu na pochodzenie i intencje działania przeciwników Pawła najlepiej można chyba określić jako „judaizujący judeochrześcijanie".^[15] Naszkicowanie ich bliższego wizerunku jest raczej niemożliwe, a to dlatego, że Paweł w swym liście przemawia przede wszystkim do członków Kościołów, a stanowiska przeciwników, które Galatom jest dobrze znane, dotyka tylko polemicznie, wytykając kwestie go drażniące.^[16]

4. DOKTRYNA TEOLOGICZNA LISTU

List do Galatów nie ma charakteru traktatu teologicznego. Niemniej Paweł jawi się w nim jako teolog, tyle że taki, który wybrał teologiczne zagadnienia i sposób argumentacji z uwagi na sytuację duszpasterską, a konkretnie, ze względu na wydarzenia, które miały miejsce pod jego nieobecność w założonych przez niego Kościołach Galacji. Do jego gmin przyszli judeochrześcijanie, którzy chcieli być chrześcijanami ale bez porzucenia judaizmu, którzy uświadomili sobie, że uznanie wolnego od Prawa poganochrześcijaństwa, to znaczy chrześcijaństwa tworzonego przez nawróconych pogan, prowadzi ostatecznie do zniesienia obowiązywalności judaizmu również dla judeochrześcijan. Stąd głosili oni, że do zbawienia nie wystarczy krzyż Chrystusa, ale trzeba jeszcze uzupełnienia w postaci obrzezania i przestrzegania przynajmniej niektórych przepisów Prawa. Ci „pseudoapostołowie" wiedzieli, że stawiają się w opozycji do Pawła i dlatego starali się pomniejszać jego autorytet oraz podważać prawdziwość głoszonej przez niego Ewangelii.
W napisanym liście Paweł usiłował uświadomić adresatom, że idzie o rzecz najistotniejszą w chrześcijaństwie, którą on umieścił w centrum swojego nauczania, mianowicie o kwestię usprawiedliwienia przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Paweł odpowiada na pytanie o fundament chrześcijańskiego życia; o to: Co czyni chrześcijanina sprawiedliwym? Co go zbawia? - spełniane uczynki czy wiara w Chrystusa? Dla Pawła jedynym fundamentem i bazą jest wiara. Żadne dzieło ludzkie nie może zająć pozycji bazy. Jeżeli zbawienie nawet w części może być osiągnięte na drodze ludzkiego wysiłku i dokonania, to „Chrystus umarł na darmo" (2,21).^[17]
Dla Pawła Chrystus jest Synem Bożym, który zgodnie z wolą Oj ca i z miłości ofiarował się na krzyżu i w ten sposób odkupił świat (1, 4), stając się źródłem usprawiedliwienia i łaski (2,20-21). Chrystus ukrzyżowany i zmartwychwstały jest jedyną drogą do zbawienia (1,1; 3,1). Zjednoczenie się z Nim przez wiarę i chrzest obdarza człowieka godnością syna Bożego (3, 26-27). Wiara nie jest tylko treścią doktrynalną, lecz rzeczywistością ubogacającą człowieka poprzez przydzielanie mu owoców zbawienia. Wiara w Chrystusa ma moc usprawiedliwienia, które nie może się dokonać przez wypełnianie Prawa za pomocą uczynków (2,16). Obrazowe wyrażenie o przyoblekaniu się w Chrystusa poprzez chrzest wskazuje na nowe życie otrzymane wskutek zjednoczenia z ukrzyżowanym Chrystusem (2, 19; 3, 27). Nowość tego życia pozwoliła Pawłowi na stwierdzenie: „Już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus" (2,20). To samo, zdaniem Pawła, dokonuje się w każdym człowieku, który uwierzył i przyjął chrzest. W ten sposób wśród wierzących rodzi się także zbawcza rzeczywistość prawdziwej jedności, która przezwycięża wszelkie różnice: „Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie" (3, 28).
List do Galatów nie jest jedynym świadectwem Pawłowej doktryny o usprawiedliwieniu przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Obszerniejszy „wykład" tego samego tematu został podany w Liście do Rzymian. List do Galatów jest jednak pod tym względem specyficzny. Prezentuje się jak jakiś pierwszy szkic podstawowego dokumentu (magna charta) na temat odkupienia.^[18] W porównaniu z Listem do Rzymian, w którym Paweł zwraca się do wspólnoty osobiście jeszcze mu nie znanej, i konsekwentnie w sposób mający zjednać mu sympatię i zaufanie, w piśmie do Galatów Paweł przemawia do swoich chrześcijan, a co za tym idzie, w tonie bardziej osobistym, bezpośrednim i polemicznym, bo przecież powodem napisania listu była niewierność jego wcześniejszemu nauczaniu. Pouczenia w Liście do Galatów zrodziły się z konieczności chwili i były stymulowane poruszającym wzburzeniem Apostoła.
Z usprawiedliwieniem przez wiarę Paweł wiąże zagadnienie chrześcijańskiej wolności i wyzwolenia.^[19] Wyjaśnia je nie z politycznego, lecz religijnego punktu widzenia. Wiara w Chrystusa, która daje usprawiedliwienie, obdarza także wolnością (4, 26). Uległość Prawu Mojżeszowemu w celu uzyskania usprawiedliwienia była niewolą. Z tej niewoli wyswobodził Chrystus przez swoją śmierć i zmartwychwstanie (5, 1). Tych, którzy w Niego uwierzyli, przeniósł na inny poziom życia religijnego, gdzie system Prawa nie ma już wartości. Obdarowanie wolnością było równocześnie początkiem sytuacji pełnej godności ludzkiej. Chrześcijanin został powołany, by żyć tą wolnością (5,13). Paweł nie odrzuca Prawa Mojżeszowego jako organizacji socjologicznej. Jednak ta organizacja nie ma wartości absolutnej i uniwersalnej. Przeszkodą w relacji z Chrystusem nie jest niewola na płaszczyźnie socjologicznej, ale ta na poziomie religijnym, polegająca na przyjęciu systemu prawnego dla określenia relacji człowieka z Bogiem. Tymczasem życie chrześcijańskie nie ma być zamknięte w starym systemie Prawa, lecz podległe Duchowi (5, 16-18). Przeciwko czynom dokonywanym pod wpływem Ducha Prawo nie ma nic do powiedzenia (5, 23). Fundamentem jest wiara, przez którą otrzymuje się Ducha. Ten ożywia miłością do wzajemnej służby (5,6.13.22). Chrześcijanin powinien więc swój wysiłek kierować najpierw nie na praktykowanie miłości, jakby był do tego zdolny sam z siebie, ale na przyjęcie łaski i działania Ducha, które sprawi, że będzie żył w miłości. W ten sposób wierzący w Chrystusa i wyzwolony przez Niego spod systemu Prawa, faktycznie wypełni Prawo, bo osiągnie cel, który Prawo usiłowało realizować (5,14). Zasadniczą więc normą, do przestrzegania której Paweł zobowiązuje swoich chrześcijan, jest krzyż Chrystusa. Również dla niego ta norma stała się najważniejsza i wycisnęła piętno na jego życiu (6, 14).

5. PODZIAŁ LISTU

1,1-10 Wstęp (adres, pozdrowienie i powód napisania listu)
1,11-2,21 Historyczne dowody boskiego autorytetu apostolstwa i Ewangelii Pawła
3,1-5,12 Doktrynalne uzasadnienie Ewangelii głoszonej przez Pawła
5,13-6,10 Wskazania dla życia w chrześcijańskiej wolności
6,11-18 Zakończenie