Głos Zwiastuna lepszych dni…

I dlatego możemy przyjąć podział dwunastu pierwszych rozdziałów Księgi Proto-Izajasza na trzy części.

Racja. Przyjrzyjmy się, jak zbudowana jest pierwsza część. Proroctwo zapowiadające zbawienie (jeden z najbardziej wzruszających fragmentów Księgi Izajasza: Stanie się na końcu czasów, że góra świątyni Pańskiej stanie mocno na wierzchu gór i wystrzeli ponad pagórki. Wszystkie narody do niej popłyną…; Iz 2,1-5) odpowiada innej słynnej obietnicy (W owym dniu Odrośl Pana stanie się ozdobą i chwałą, a owoc ziemi przepychem i krasą dla ocalałych z Izraela; Iz 4,2-6). W obydwu fragmentach symbolami — kluczami są: Syjon i Jeruzalem (2,3; 4,3-4). W centrum umieszczono teksty inspirowane formułami sądowniczymi, jakich używano w ówczesnym systemie sprawiedliwości. I tak początek stanowią słowa sądu nad mężczyznami (Wyniosłe oczy człowieka się ukorzą i duma ludzka będzie poniżona. Sam tylko Pan się wywyższy dnia owego…; 2,6-22), a po drugiej stronie osi symetrii odpowiada im sąd nad kobietami (Wbiły się w pychę córki syjońskie, ponieważ chodzą wyciągając szyję i rzucając oczami, ponieważ chodzą wciąż drepcząc i dzwonią brzdąkadełkami u swych nóg…; Iz 3,16-4,1). Mężczyzna — kobieta: to często spotykana w Biblii gra kontrastów. Zazwyczaj efekt kontrastu wyraża ideę całości, komplementarności: mężczyzna i kobieta, to znaczy każdy człowiek bez wyjątku. W samym środku tego segmentu (3,1-15) Bóg Jahwe toczy spór sądowy ze swym ludem (Pan powstał, by wszcząć rozprawę, stoi, by toczyć spór (hebr. rîb) ze swoim ludem. Pan wchodzi na rozprawę ze starszymi swego ludu i z jego książętami; Iz 3,13-14).

Jak zbudowana jest druga część?

W samym jej centrum znajduje się opowiadanie pisane w trzeciej osobie liczby pojedynczej (Iz 7): Bóg Jahwe przez proroka Izajasza daje dwa napomnienia królowi Achazowi; rzecz ma miejsce w czasie wojny syro-efraimskiej. Opowiadanie otaczają dwa inne epizody pisane — dla kontrastu — w pierwszej osobie liczby pojedynczej: powołanie Izajasza (Iz 6) i opowieść o tym, jak Bóg dał podwójny znak zapowiadający klęskę kraju (Iz 8). Część centralna jest więc narracją (Iz 6-8), ale to, co ją otacza, ma charakter dyskursu i jest jakby podwójną ramą, w którą oprawiono opowiadania. Rama wewnętrzna (5,25 i 9,7-20) to strofy poetyckie z charakterystycznym, co jakiś czas powtarzającym się refrenem: płonie gniew Pana, a Jego ręka jest wyciągnięta (5,25; 9,11.16.20). Rama zewnętrzna (5,8-24 i 10,1-19) to przekleństwa skierowane pod adresem przewrotnych narodów. To tutaj często pojawia się typowe dla Izajasza słowo biada. Warto dodać, że w myśl starożytnych zasad retoryki hebrajskiej, to, co najistotniejsze w danym fragmencie, zawsze umieszczano w centrum. Właśnie w samym środku tej części (Iz 7), a zatem w centrum całego bloku (Iz 1-12) autor natchniony umieścił słowa, które dla chrześcijan są jednym z najpiękniejszych i chyba najbardziej znanym proroctwem mesjańskim: Wtedy rzekł Izajasz: «Słuchajcie więc, domu Dawidowy: Czyż mało wam naprzykrzać się ludziom, iż naprzykrzacie się także mojemu Bogu? Dlatego Pan sam da wam znak: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel...» (Iz 7,13-14).

Przyznam, że nigdy dotąd nie myślałem o Biblii w ten sposób. Nie sądziłem, że jest prawdziwym arcydziełem literackim. Co możemy powiedzieć o trzeciej części?

Ostatni segment jest znacznie krótszy od poprzednich, jednak także tutaj znajdujemy kunsztowne poetyckie teksty zapowiadające zbawienie Izraela i przyjście Mesjasza. Te proroctwa umieszczone zostały na początku i na końcu części (10,20-27 i 11,1-16). Mamy tutaj symbol Reszty Izraela: są to ci, którzy ocaleli z domu Jakuba, którzy prawdziwie oprą się na Panu, Świętym Izraela; reszta jako garstka nielicznych powróci z Jakuba do Boga Mocnego (10,20-23). Ten motyw bliski jest proroctwu, które zapowiada Mesjasza: I wyrośnie różdżka z pnia Jessego, wypuści się odrośl z jego korzeni. I spocznie na niej Duch Pański, duch mądrości i rozumu, duch rady i męstwa, duch wiedzy i bojaźni Pańskiej (11,1-2). Centrum tej części to przerażająca zapowiedź wojny (10,28-34). Fragment ten w poetycki sposób przedstawia tragedię królestwa, która miała miejsce w 701 r. przed Chrystusem, gdy na Judę i Jerozolimę najechali od strony północnej Asyryjczycy pod dowództwem Sennacheryba. Wróg niesie zagładę od strony Rimmon, przybywa od Ajjat, przechodzi przez Migron, w Mikmas zostawia swój tabor. Przekracza wąwóz, w Geba zatrzymuje się na nocleg. Rama zadrżała, Gibea Saulowa ucieka (Iz 10,28-29).

Jak to możliwe, że tak tragiczny epizod został umieszczony w kontekście tak pełnym nadziei i radości?

To jest właśnie specyfika Księgi Izajasza, kontrasty i przeciwstawieństwa: tragiczne wydarzenia historii, nierzadko brzemienne w skutki polityczne i ekonomiczne, muszą być odczytane w świetle wiary i w pryzmacie Bożych obietnic. To, co się stało, bez względu na cierpienie i upokorzenia, nie może Izraelowi odebrać nadziei, gdyż lud Boga żyje Bożą obietnicą. Trzeba więc dokonać reinterpretacji krętych ścieżek historii w świetle Bożych obietnic. Dopiero wówczas zagmatwane dzieje Izraela odnajdą ostateczny sens… Jest nim przecież miłość Tego, który łamie ciężkie jarzmo i pręt ciemiężcy Izraela (Iz 9,3). Taka reinterpretacja dziejów, która wskazuje na nadchodzące lepsze jutro, to właśnie zadanie proroka.

I DADZĄ MU IMIĘ EMMANUEL…

I znowu Pan przemówił do Achaza tymi słowami: «Proś dla siebie o znak od Pana, Boga twego, czy to głęboko w Szeolu, czy to wysoko w górze!» Lecz Achaz odpowiedział: «Nie będę prosił, i nie będę wystawiał Pana na próbę». Wtedy rzekł [Izajasz]: «Słuchajcie więc, domu Dawidowy: Czyż mało wam naprzykrzać się ludziom, iż naprzykrzacie się także mojemu Bogu? Dlatego Pan sam da wam znak: Oto Panna pocznie i porodzi Syna i nazwie Go imieniem Emmanuel. Śmietanę i miód spożywać będzie, aż się nauczy odrzucać zło, a wybierać dobro. (Iz 7,10-15).

Zajmiemy się teraz najsłynniejszym adwentowym proroctwem. Izajasz przychodzi do Achaza i mówi: „Oto panna pocznie i porodzi syna…”. Kim był Achaz? Jaki jest historyczny kontekst tych słów?

Proroctwo datowane jest na rok 735 przed Chrystusem. Jest to początek tzw. wojny syro-efraimskiej, bardzo tragiczny czas dla całego Izraela. Co się dokładnie wydarzyło? Król Asyrii, niepokonany mocarz, Tiglat-Pileser III, wyruszył na wojnę przeciw Syrii i Izraelowi (2 Krl 16,7-9). Cała druga połowa VIII wieku to czas, gdy Asyria zdobywa absolutną przewagę na Bliskim Wschodzie i ogłasza swoje panowanie na terenach od Armenii aż po Egipt. Już wcześniej, w 743 roku przed Chr., państwa zachodnie zapłaciły Asyrii niemałej wagi okup, przedłużając w ten sposób względny czas pokoju. I choć pokój — jak można było przewidzieć — nie mógł trwać długo, to jednak te państwa nie miały innego wyjścia: kto buntował się przeciw takiemu stanowi rzeczy, dzielił los Samarii obleganej przez dwa lata i zdobytej w 722 roku. W takich dramatycznych okolicznościach Syria (Aram) i Izrael (Efraim) w 735 zawarły przymierze przeciw Asyrii. Gdy w Jerozolimie umarł król Jotam, a jego miejsce zajął młody, dwudziestoletni wówczas Achaz, sprzymierzeńcy zgodni byli co do tego, że nadeszła pora, aby także Juda przyłączyła się do ich koalicji. W tzw. wojnie syro-efraimskiej koalicjanci próbowali osadzić na tronie Judy syna Tabela, który miał być gwarantem połączenia sił zbrojnych sprzymierzeńców.