Kult w czasach międzytestamentalnych

2.5 Daniny kultyczne

Jak długo istniała świątynia, daniny kultyczne w sposób miarodajny określały gospodarkę i strukturę społeczną Judei. Nie uważano ich po prostu za podatki, ale za nakazane przez Boga w Torze daniny dla celów kultycznych, które tym samym stawały się „święte". W przypadku, gdy nie były one odprowadzane, miało miejsce przestępstwo świętokradztwa (me'ilah) podlegające pomście Bożej. Możliwość popełnienia tego prze­stępstwa pociągała za sobą zakaz spożywania całości daniny, ponieważ właśnie ta całość zawierała części, które mogły być użytkowane tylko przez określone osoby lub dla określonych celów. Personel kultyczny czerpiący z tego profity, obok najczęściej przyznawanych przywilejów podatkowych rozporządzał dochodami, które dla świeckich stanowiły ry­tualne tabu.
Najszerszy zasięg miała danina dziesięciny z wszystkich plonów skła­dana lewitom, z czego znów dziesiąta część przypadała kapłanom. Dodat­kowo „drugą dziesięcinę" z owoców należało sprzedać, a dochód z tego przeznaczyć na kultyczne biesiady w świątyni.
Znaczny był również ciężar „pierwocin" (bikkurim), przede wszystkim z jęczmienia i pszenicy, a według Zwoju Świątynnego również z wina i oliwy. Jeśli nie zostały oddane na świątynię lub przeznaczone dla personelu kultycznego, wówczas należało je spożyć przy świątyni.
(Męskie) pierwociny zwierząt nadających się na ofiary, o ile nie wcho­dziły w rachubę jako zwierzęta ofiarne, należało wykupić.
Kapłanom przypadało „ciasto zaczynione" (chala) przy każdym piecze­niu ciasta, z „pięciu rodzajów (zbóż)" oraz (teruma - ofiara podniesienia) z prawie wszystkich roślin użytecznych.
„Najlepsza cząstka" (reszit) z nowych zbiorów (Lb 18, 12) szczególnie zaznaczona jest w Zwoju Świątynnym. Musiała być ona spożyta w ciągu roku, a to, co pozostało, należało spalić.
W końcu dla świątyni należało dostarczać także drewno. Również w tym przypadku Zwój Świątynny wskazuje na osobne święto ofiary z drewna.
Rocznie należało oddawać pół szekla jako podatek świątynny, a doty­czyło to także diaspory. Wreszcie należało jeszcze brać pod uwagę prze­pisy, które służyły dobru publicznemu. Danina (dziesięcina na ubogich) odpowiadała temu, co później po rabinacku zwało się „trzecią dziesięciną". Doszły do tego przepisy dotyczące niezżętych łanów żyta oraz przepisy dotyczące prawa pokłosia dla ubogich. Tego rodzaju dziesięcina nie należy do danin kultycznych, ale z pewnością jest obowiązkiem uzasadnionym religijnie.
W całości daniny kultyczne stanowiły wcale niemałą część zbiorów i wpływów, które poza tym były jeszcze znacznie zmniejszone daninami dla instytucji publicznych i państwowych. Gdy jednak te ostatnie mogły być odczuwane przez ludzi jako forma ucisku, to daniny kultyczne stały pod znakiem świętości - czystości, a w ówczesnej wierze przekroczenie odnośnych przepisów pociągało za sobą, jako przestępstwo świętokradz­twa, poważne kary Boże spadające na jednostkę oraz całą wspólnotę wybraną. Różnice co do rodzaju i zasięgu tych danin miały więc głębszą motywację, nawet jeśli na pierwszym miejscu dotyczyły tylko material­nych, a nawet nieistotnych aspektów.


3. Świętość związana z miejscem

Obok rzeczowej świętości uzasadnionej przepisami o czystym i nieczy­stym, istniało pojęcie dotyczące świętości powiązanej ze świątynią. Opie­rając się na pojmowaniu świątyni jako miejsca obecności Boga, wyróżnia­no koncentryczne sfery ustopniowanej świętości z ich centrum. Podział ten jest najwyraźniej poświadczony w Zwoju Świątynnym z Qumran, a potem podobnie w literaturze rabinackiej (mKelim I) i ma następujące stopnie, odnośnie do których należało w każdej sytuacji zachowywać odpowiednie przepisy rytualne dotyczące czystości:
1. „Święte Świętych"
2. nawa Świątynna (hekal)
3. obszar ołtarza całopalenia i dziedziniec kapłański
4. dziedziniec dla mężczyzn
5. dziedziniec dla Izraelitów lub kobiet
6. wzgórze świątynne (har ha-bayit)
7. Miasto Święte (częściowo podobne do obozu wojskowego)
8. otoczenie Miasta Świętego
a) bliższa strefa
b) dalsza strefa
9. a) miasta warowne w kraju
b) domostwa
10. Ziemia Święta