Heroiczna historia okresu sędziów

Postacie sędziów

Księga sędziów opowiada o dwunastu sędziach, z których sze­ściu potraktowanych jest wzmiankowo, a o sześciu mamy dłuż­sze opowiadania. Przyjrzymy się krótko poszczególnym posta­ciom.

O t n i e l. Z powodu niewierności Bóg wydał Izraelitów w rę­ce Kuszan-Riszeataima, króla Aram-Naharaim. Gdy Izraelici wzy­wali Boga, posłał im Otniela, który pobił króla ciemięzcę i sprawował sądy przez czterdzieści lat. Liczba lat oznacza długość ży­cia jednego pokolenia. Otniel był synem Kenaza, brata Kaleba.

E h u d. Następne opowiadanie dotyczy ucisku spowodowa­nego przez Eglona, króla Moabu, który napadł na Izraelitów wraz z Ammonitami i Amalekitami. Wybawcą został Ehud, sądził on później przez lat osiemdziesiąt.

S z a m g a r. O Szamgarze Księga Sędziów podaje jedno zda­nie, z którego dowiadujemy się, że pobił on Filistynów i wybawił Izraela.

D e b o r a i B a r a k. Za czasów sprawowania sądów przez kobietę Deborę Bóg wydał Izraelitów w ręce Jabina, króla Kanaanu, który panował w Hazor. Debora wezwała Baraka z pokole­nia Neftalego, aby wyzwolił Izraela. Barak walczył przeciw Siserze, który był wodzem wojsk Jabina. Sisera ścigany przez Baraka został skrytobójczo zamordowany przez Jaelę, żonę Chebera, co przyczyniło się do wyzwolenia Izraelitów. Zwycięstwo zostało wy­śpiewane przez Deborę i Baraka w hymnie, który sławi wielkie dzieła Boże. Przez czterdzieści lat panował spokój.

G e d e o n. Nowe złe uczynki Izraelitów sprowadziły na nich Madianitów, Amalekitów i ludy ze Wschodu. Za sprawą Madianitów kraj wpadł w nędzę i Izraelici wołali do Jahwe.
Bóg powołał Gedeona, który chcąc przekonać się o swym po­wołaniu prosił Boga o znak z runem. Runo było zroszone, gdy wszędzie brakowało rosy, a potem runo było suche, gdy rosa le­żała na ziemi. Gedeon, przekonany o swym powołaniu, zebrał woj­sko. Ponieważ było go wiele, Bóg nakazał większość rozesłać do domów, aby okazała się moc Pana, a nie siła oręża. Ostatecznie przy źródłach rzeki Harod Gedeon wybrał trzystu wojowników i na ich czele przez zaskoczenie pokonał wrogów. Nastał czter­dziestoletni czas pokoju.
Gedeon nie przyjął ofiarowanej mu przez Izraelitów dziedzicz­nej władzy królewskiej, usiłował zaś ją zdobyć Abimelek, syn jed­nej z niewolnic Gedeona, który wymordował siedemdziesięciu sy­nów Gedeona, aby zapewnić sobie panowanie. Ocalał jedynie Jotam, który wystąpił przeciw Abimelekowi. Ostatecznie Abimelek marnie zginął i skończyła się pierwsza, nieudana próba monarchii.

T o l a. Następnym wybawicielem był Tola z pokolenia Issachara. Zmarł po dwudziestu czterech latach sprawowania rządów.

J a i r. Po Toli powstał Jair z Gileadu, który sprawował rządy przez dwadzieścia dwa lata.

J e f t e . Grzechy Izraelitów sprowadziły na nich ucisk ze stro­ny Ammonitów. Do obrony wystąpił Jefte, syn nierządnicy i przy­wódca bandy opryszków. W czasie walk Jefte uczynił ślub, że złoży Bogu w ofierze pierwszą istotę, która po zwycięskim powrocie do domu wyjdzie mu na spotkanie. Ammonici zostali pokonani, a Jefte złożył na ofiarę swoją własną córkę. Potem Jefte przez sześć lat sprawował sądy.

I b s a n. Po Jeftem sądy sprawował Ibsan z Betlejem.

E l o n. Dziesięć lat trwało sprawowanie sądów przez Elona z pokolenia Zabulona.

A b d o n. O jeszcze jednym z sędziów wspomina Księga, za­nim przejdzie do dłuższej relacji o Samsonie. Jest to Abdon, syn Hillela z Pireatonu, którego kadencja trwała lat osiem.

S a m s o n. Dzieje Samsona opisane są bardzo obszernie (Tej barwnej postaci poświęcona jest powieść: E. G. Traylor, "Samson", przełoży­ła H. Lubicz-Trawkowska, Warszawa 1994. W historii sztuki, inspirowanej Bi­blią, spotykamy wiele dzieł przedstawiających Samsona w różnych momentach jego burzliwego i tragicznie zakończonego życia. Imponująco przedstawia się postać Samsona, rozrywającego łeb lwa, jako element fontanny, dla której tłem jest Wielka Fontanna w zespole pałacowym Peterhof koło Petersburga). W biblijnym opisie znajdujemy wiele elementów legendarnych, które sprawiają, że dzieje te mają charakter heroiczno-komiczny. Służą jednak pouczeniu religijnemu. Samson, którego narodzenie było nadzwyczajne, gdyż jego matka była niepłodna, był nazirejczykiem, to znaczy człowiekiem ofiarowanym Bogu, który nie mógł spożywać niczego sfermentowanego i strzyc włosów. Samson, do­póki zachowywał te nakazy, posiadał niezwykłą siłę. Jako samot­ny wojownik zadawał ciężkie ciosy Filistynom. Jednak przez swą lekkomyślność i uległość wobec kobiety, której zdradził tajemni­cę swojej siły, został ostrzyżony, stracił wszystko i nie spełnił cał­kowicie pokładanej w nim przez Boga nadziei. Zdradzony przez Dalilę, pojmany i oślepiony, Samson dokonuje jeszcze ostatecznej zemsty, burząc dom, w którym zgromadziła się wielka liczba Filistynów. Sam również ginie pod gruzami. Okres sprawowania rządów przez Samsona trwał dwadzieścia lat.

Chronologia

Opisy dziejów poszczególnych sędziów opatrzone są uwaga­mi o długości trwania sądów przez nich sprawowanych. Kiedy zliczymy lata sędziów mniejszych, do których należą Szamgar, Tola, Jair, Ibsan, Elon i Abdon, oraz sędziów większych, którymi są Otniel, Ehud, Barak, Gedeon, Jefte i Samson, otrzymamy czterysta siedem lat.
Chronologia ta jednak nie jest pewna i nie rozstrzyga proble­mu trwania omawianej epoki. Pewne wielkości mogą mieć raczej znaczenie symboliczne, związane z symboliką liczby czterdzie­ści. Ponadto poszczególni sędziowie nie ogarniali swą władzą wszystkich pokoleń, dlatego okresy ich działalności mogą na sie­bie zachodzić. Również pomiędzy tymi okresami mogły upływać lata nie zaliczone żadnemu z sędziów. Dlatego do sumarycznej ilości lat trwania tego heroicznego okresu dziejów Izraela nie możemy mieć zaufania.

Powstanie Księgi

Księga Sędziów zawiera fragmenty bardzo stare. Do najstar­szych fragmentów całego przekazu biblijnego należy pieśń Debory umieszczona w piątym rozdziale Księgi.
Równocześnie spostrzegamy, że przekaz opiera się na różnych tradycjach, różny jest styl poszczególnych opowiadań, a to wszyst­ko świadczy o wielu źródłach, z których powstała ostateczna re­dakcja. Wśród tych źródeł sama Księga wymienia nieznaną nam Księgę wojen Pańskich.
Nie wiemy, kto był redaktorem całości. Tradycja wskazywała na Samuela. O poglądach zbliżonych do niego świadczy zawarta w zasadniczej części Księgi, w odróżnieniu od dodatków, nega­tywna ocena ustroju monarchicznego.
Poszukuje się autora w czasach Saula lub Dawida, ale osta­teczna redakcja wiąże się z późniejszym nurtem deuteronomistycznym. Dlatego nie razi nas wzmianka zawarta w rozdziale osiem­nastym o uprowadzeniu Danitów do niewoli. Nastąpiło to w roku 734, a uprowadził ich Tiglat Pileser. Ostateczna redakcja jest późniejsza.

Znaczenie Księgi

Historia Księgi Sędziów jest przede wszystkim historią reli­gijną napisaną dla religijnego pouczenia. Była dla Izraelitów i jest dla nas księgą przykładów. Główne zaś pouczenie odnosi się do skutków odstępstwa i nawrócenia. Jest więc wezwaniem do wier­ności Bożemu prawu, gdyż ta wierność może jedynie zapewnić dobro narodowi.
Księga ukazuje nam również okres zdobywania ziemi i obro­ny wartości narodowych. Zwycięstwo, jakie ciągle prześladowa­ny Izrael ostateczne odnosi, świadczy o jego prężności. Ta pręż­ność została wspaniale opisana.