Heroiczna historia okresu sędziów

Księga Sędziów przedstawia heroiczną historię Izraela w cza­sach po śmierci Jozuego. Okres ten nazywamy okresem sędziów ze względu na instytucję, która jest dla tego okresu charaktery­styczna. Sędziami byli ludzie, którzy wykazali się w walce o wy­zwolenie, albo których Bóg w tej walce wsławił i którzy potem sprawowali sądy, czyli rządzili w Izraelu.

Sądzenie i rządzenie

Dziś rozróżniamy władzę ustawodawczą, wykonawczą i są­downiczą. W czasach, o których mówimy, rządzenie sprowadza­ło się do przywództwa wojskowego i do rozstrzygania sporów. Prawo bowiem było tradycyjne i nie wymagało specjalnej władzy stanowiącej czy nowelizującej przepisy. Gospodarka należała do patriarchalnie ukonstytuowanej rodziny, która była w dużej mie­rze samowystarczalna, a ewentualna wymiana nie potrzebowała specjalnego ministerstwa. Tak więc funkcje dzisiejszych rządów czy rad ministrów nie wymagały odrębnej organizacji. Pozostały spory, które musiał rozstrzygać ten, kogo obie strony darzyły au­torytetem. Rządy więc w czasie pokoju sprowadzały się do sądze­nia. Rządzić i sądzić oznaczało to samo. W okresie od śmierci Jo­zuego aż do czasów królewskich sędziowie przewodzili ludowi.
Najczęściej byli to ludzie, którzy najpierw wsławili się w wal­ce. Wybawiciel z rąk nieprzyjacielskich był jakby przez Boga wyznaczony na sędziego. Władza jego pochodziła od Boga, a znakiem tego było odniesione dzięki Bożej pomocy zwycięstwo.

Sędziowie

Księga Sędziów wymienia dwunastu sędziów. Liczba ta jest charakterystyczna i świadczy o zamierzonej konstrukcji Księgi. Dwanaście oznacza pełnię w odniesieniu do ludu, do świętej wspólnoty. Dwanaście było pokoleń izraelskich, dwunastu będzie apostołów.
Oprócz wspomnianych sędziów byli jeszcze dwaj, Heli i Sa­muel, o których mówi Księga Samuela. Sędziów, o których rela­cję znajdujemy w Księdze Sędziów, można podzielić na większych i mniejszych. Podział dotyczy miejsca, jakie poszczególne posta­cie zajmują w Księdze. O sześciu sędziach mamy relacje bardzo krótkie, są to sędziowie mniejsi, o pozostałych sześciu wzmianki są obszerniejsze.

Schemat Księgi

W obecnej swojej postaci Księga Sędziów składa się z trzech części. Część pierwsza (1,1-3,6) opisuje stan polityczny i religijny Izraela po śmierci Jozuego. Część druga (3,7-16,31) przedstawia dzieje poszczególnych sędziów i innych wybitnych postaci. Trzecia część (17,1-21,25) zawiera zaś dwa dodatki, które wykazują, że w Izraelu źle się dzieje. Pierwszy mówi o nadużyciach w kulcie Jahwe, drugi dotyczy zbrodni mieszkańców Gibea i wojny z Beniaminitami.

Sytuacja Izraela

Sytuacja polityczna Izraela charakteryzuje się rozbiciem na poszczególne pokolenia, choć występuje też silne poczucie jedności. Naród nie ma króla, a więc nie ma scentralizowanej władzy zdolnej zapewnić jedność. W dodatkach wyraźnie występuje przypomnienie, że nie ma króla. Jest to wołanie o ustanowienie monarchii.
Izraelici żyją wśród innych narodów, które nie zostały defini­tywnie usunięte z tej ziemi, jak by to sugerowała lektura Księgi Jozuego. O pozostałych narodach i myśli teologicznej, która to pozostanie tłumaczy, czytamy w Księdze Sędziów:
A oto narody, którym Jahwe pozwolił pozostać, aby wystawić przez nie na próbę wszystkich synów Izraelitów, którzy nie do­świadczyli żadnej wojny z Kananejczykami - (a stało się to jedynie ze względu na dobro pokoleń izraelskich, aby je nauczyć sztuki wojennej - te zwłaszcza, które jej przedtem nie poznały): pięciu władców filistyńskich, oraz wszyscy Kananejczycy, Sydończycy i Chiwwici, którzy zamieszkiwali łańcuch gór Libanu. Począw­szy od góry Baal-Hermon aż do wejścia do Chamat. Byli oni prze­znaczeni do wypróbowania Izraelitów, by można było poznać, czy będą strzec przykazań, które Jahwe dał ich przodkom za pośred­nictwem Mojżesza. Mieszkali więc Izraelici wśród Kananejczyków, Chetytów, Amorytów, Peryzzytów, Chiwwitów i Jebuzytów, żenili się z ich córkami i własne swoje córki dawali ich synom za żony, a także służyli ich bogom (Sdz 3,1-6).
Mamy tu wzmiankę o sprawach religijnych. Izraelici nie dbali o odrębność, a nawet służyli obcym bogom. To stało się powo­dem licznych nieszczęść.
O charakterystycznych tendencjach wśród pokoleń izraelskich świadczy drugi ze wspomnianych dodatków do Księgi Sędziów (rozdziały 19-21). Beniaminici dopuścili się zbrodni, a wtedy wszystkie pokolenia zwróciły się przeciw nim, aby wyplenić zło z narodu. Kiedy pobito Beniaminitów i pozostało tylko niewielu mężczyzn, którzy schronili się na pustyni, powstał problem rato­wania pokolenia, aby nie zaginęła jedna gałąź narodu. Ponieważ wojownicy uczynili ślub, że nie dadzą swych córek Beniamini-tom, zapewnili im żony spośród dziewic z Jabesz, które nie brało udziału w wojnie. Reszcie Beniaminitów ułatwiono porwanie żon w czasie święta w Szilo, gdyż w ten sposób można było obejść przysięgę. Nie dali swych córek, ale nie oponowali, by je porwa­no. Wszystko zmierzało do uratowania pokolenia przed zagładą.
Troska o usunięciu zła i solidarność pokoleń to charakterystycz­ne zjawiska występujące w omawianym epizodzie.

Dzieje sędziów

Główną część Księgi stanowi opis dziejów poszczególnych sędziów. Historia i legenda łączą się tu, aby przede wszystkim uwypuklić pouczenie religijne.
Legenda nie jest zaprzeczeniem historii, ale jej uzupełnieniem. O walorze zaś historycznym świadczą żywe opisy, liczne wzmianki chronologiczne i geograficzne. O wierności opisów świadczy zaś podawanie faktów smutnych, które przy retuszowaniu historii łatwo mogłyby zostać pominięte. Jeżeli zostały podane, świadczą, że autor notuje fakty zgodnie z ich rzeczywistym przebiegiem. Badania archeologiczne potwierdzają również wierny opis epoki i faktów.
Księga Sędziów jest zatem heroiczną rapsodią narodu i uka­zuje nam ważny okres dziejów Izraela, okres bohaterskich posta­ci, jakimi byli sędziowie.

Idea religijna

Idea religijna, której służy opowiadanie Księgi Sędziów, jest bardzo prosta i wyraźnie ukazana przez schemat opowiadań o sę­dziach. Każde opowiadanie można ująć następująco: Jeżeli Izra­elici są wierni Bogu, Bóg im błogosławi, ale jeżeli odstępują od Boga, spotyka ich kara. Przed wystąpieniem poszczególnych sę­dziów Izrael zapomina o swoim Bogu, zaczyna czynić to, co było złe w oczach Pana. Z tego powodu rozpalał się gniew Boga, który wydawał Izraelitów w ręce ich wrogów. Prześladowani Izraelici przypominali sobie o Bogu i wołali do Niego. Bóg, widząc na­wrócenie ludu, powoływał wybawcę, któremu towarzyszył w wal­ce, wspierał jego siły i prowadził do zwycięstwa. Po zwycięstwie sędzia sprawował sądy przez pewien czas, a naród żył w spokoju. Następnie cała historia według tego samego schematu powtarza­ła się.
Ujmując w ten sposób dzieje sędziów, Księga stara się ukazać i szczególnie podkreślić skutki odstępstwa i nawrócenia. Niewier­ność pociąga za sobą karę, nawrócenie sprowadza błogosławień­stwo. Cała historia ukazuje opiekę Bożą nad narodem, podkreśla, że wolność narodu i odnowa religijna idą w parze. Wyzwolenie jest dziełem Ducha Jahwe, który opanowuje walczących, wybiera ludzi wprawdzie słabych, ale którzy jednak dzięki pomocy Bożej zwyciężają.