Zgubna pycha

Bóg, zgodnie z obietnicą daną w 6,18, zawiera przymierze z Noem i jego rodziną, a zarazem z całą nową ludzkością. Co więcej – Bóg zawiera je nie tylko z ludźmi, ale i z „wszelką istotą żywą”, „wszelkim zwierzęciem na ziemi”,„wszystkimi istotami, jakie są na ziemi”

Jest to przymierze „na wieczne czasy”. Prawdopodobnie autor nawiązuje tutaj do zapowiadanego przez proroków „wiecznego przymierza”. Miało ono zastąpić przymierze na Synaju, które według nich, zostało zerwane przez niewierność Narodu Wybranego.

Znakiem przymierza została tęcza. Trudno przypuszczać, by nie istniała ona wcześniej, ale od teraz otrzymała nowe, symboliczne znaczenie - ma przypominać ludziom dobroć Boga i Jego obietnice.

Już wcześniej, zaraz po zakończeniu potopu Bóg stwierdził: „Nie będę już więcej złorzeczył ziemi ze względu na ludzi, bo usposobienie człowieka jest złe już od młodości.” (Rdz 8,21b). Bardzo szybko się to potwierdziło. Oto Noe upojony winem rozebrał się i zasnął w swoim namiocie. Jeden z jego synów, Cham wszedł i zobaczył „nagość swojego ojca”. Nie tylko nie okrył go, ale jeszcze powiedział o tym swoim braciom Semowi i Jafetowi. Dopiero ci przykryli Noego „twarzy zaś swych nie odwracali, aby nie widzieć nagości swego ojca”. Gdy Noe się o tym dowiedział, przeklął Kanaana, syna Chama (zapewne w myśl przyjmowanej za czasów autora tekstu zasady odpowiedzialności zbiorowej), a pobłogosławił Semowi i Jafetowi. Skazanie Kanaana na służenie Semowi stanowi najprawdopodobniej teologiczną interpretację zajęcia Kanaanu przez Izraelitów i uzależnienia potomków Chama od potomków pierwszego syna Noego.

Ogromnie ważnym przywilejem pierworodnego było prawo do ojcowskiego błogosławieństwa. W rozumieniu starożytnych Hebrajczyków nawet codzienne słowa były czymś więcej niż tylko dźwiękami wyrażającymi jakieś myśli. Nie przemijały kiedy przestawano je słyszeć – raz wypowiedziane pociągały za sobą skutek. Szczególną zaś wagę i moc miało przekleństwo albo błogosławieństwo. Jeszcze większe znaczenie miało wspominanie imienia Boga; nie należało tego czynić lekkomyślnie, jak upomina drugie przykazanie. Chociaż Izraelici byli przeświadczeni, że przekleństwa i błogosławieństwa niechybnie sprawiają swe skutki, to jednak nie przypisywali tej skuteczności ostatecznie samym słowom, lecz mocy Boga.

Dlaczego jednak postępowanie Chama zostało tak surowo ocenione i ukarane? Otóż dla Izraelitów nagość była jednym z największych upokorzeń jakie może człowieka spotkać. Była też znakiem ubóstwa i niemocy. Jeśli chciano kogoś poniżyć, wówczas albo odsłaniano dolną część jego ciała, albo całkowicie rozbierano (np. 2Sm 10,4-5; Iz 20,2-4; Ez 16,37). Tak więc czyn Chama był jednoznaczny z poniżeniem ojcostwa Noego i pogardą dla nieświadomego swego stanu ojca. Dla członków Narodu Wybranego takie przewinienie należało do najpoważniejszych.

Tablica narodów

Po opowiadaniu o Noem, 10 rozdział Księgi Rodzaju zawiera tak zwaną „Tablicę narodów”. Może się ona wydawać niezbyt ciekawa i nie mająca większej wartości. Tymczasem wyraża ona niezmiernie ważne i wyjątkowe jak na ówczesne czasy spojrzenie na ludzkość. Wszystkie narody stanowią jedną wielką rodzinę pochodzącą od Noego, związaną z Bogiem poprzez przymierze zawarte po potopie. Liczba wymienionych narodów (70) była dla Izraelitów liczbą doskonałą i zapewne została tutaj użyta dla podkreślenia, że chodzi o całą ludzkość. Inne ludy starożytne jak na przykład Egipcjanie czy Grecy, uważali obce narody za barbarzyńskie i godne pogardy. Godnymi uwagi są również inne fakty. Otóż nie został wymieniony Izrael. Wprawdzie wówczas jeszcze nie istniał, ale w Tablicy uwzględniono inne narody, które wówczas również nie istniały. Poza tym nie ma mowy o wrogim nastawieniu niektórych narodów wobec Izraelitów, choć w innych miejscach Pisma Świętego wielokrotnie się o tym wspomina. Tablica przedstawia wszystkie narody jako równe sobie i pochodzące od człowieka. W ówczesnym świecie natomiast wiele narodów przypisywało sobie boskie pochodzenie. Na płaszczyźnie naturalnej, przyrodzonej Izrael nie jest więc w żaden sposób wyższy od innych narodów. Jego wielkość opiera się jedynie na wybraniu przez Boga, który równie dobrze mógł sobie wybrać jakikolwiek inny naród.