Księga Mądrości

1.1.2. Podstawowe tezy

1.1.2.1. Stworzenie i eschatologia (Mdr 1-6)

Fragmenty Mdr 1,13-15 oraz 2, 21-24 jawią się jako ponowne odczy­tanie Rdz 1-3: śmierć, również ta fizyczna, nie była częścią Bożego planu stworzenia. Bóg chciał dla człowieka życia, niezniszczalności i nieśmiertel­ności. To diabeł, utożsamiany z wężem z Rdz 3, był tym, który wprowa­dził śmierć na świat jako nieproszonego gościa (2, 24). Nie chodzi tylko o śmierć fizyczną, lecz również o śmierć duchową, ponieważ ta oddala od Boga. Bóg po śmierci fizycznej „zbada" każdego człowieka (1, 9; 6, 5-8). Jednakże autor nie zna rozróżnienia na sąd bezpośredni po śmierci i sąd ostateczny. Bezbożni w dniu sądu sami uznają się za oskarżonych - będą mieli tego świadomość (4, 20; 5, 3). Tak więc śmierć duchowa, w którą popadli już tu na ziemi (1,16), objawi im całą swą potworność przekra­czającą śmierć fizyczną (5, 6-13). Sprawiedliwi także podlegają śmierci fizycznej, lecz po to, aby być przy Panu i otrzymać, dzięki łasce, koronę chwały (5, 4-5). Tak więc Bóg - obroniwszy sprawiedliwych w kosmicz­nym badaniu ostatecznym - przekształci wszechświat w pustynię z powodu nieprawości bezbożnych: królestwo tych ostatnich będzie zniszczone, pozostanie zaś u Boga królestwo sprawiedliwych (5, 17-23). Czy to uwielbienie sprawiedliwych oznacza również zmartwychwstanie ciał? Autor nie przyjmuje tego w sposób wyraźny, co świadczy o powolnym kształtowaniu się idei zmartwychwstania.
Widzimy więc, że eschatologia Księgi Mądrości zakłada pewien rodzaj kosmologii, jak w apokaliptyce, której uzupełnieniem jest ostatnia część Księgi. Autor określa sprawiedliwego terminem: „roztropny" (4, 17); taki zabieg jest przygotowaniem do lektury drugiej część Księgi.

1.1.2.2. Mądrość i mędrzec (Mdr 6, 22 - 9, 18)

Natura Mądrości jest tak czysta, że przenika ona wszystko w perspekty­wie dobra (7, 22-24). Mądrość jest wypływem, emanacją, refleksem, odbi­ciem, obrazem Boga: ma więc swe źródło w Bogu, z którym jest niero­złącznie związana (7, 25-26). Działa więc jednocześnie w porządku kos­micznym, w porządku moralnym i duchowym. Skutecznie kieruje wszech­światem, ożywia go swą obecnością oraz wzbudza świętych (7, 27 - 8, 1). Nie jest nieosiągalna: można otrzymać ją za pośrednictwem modlitwy (7, 1; 8, 21; 9). Nie jest wyłącznie Tora, historycznym Objawieniem, lecz wewnętrzną Obecnością w tym, kto jej pragnie. Nie jest też zwykłą formą porządku kosmicznego: autor, bazując na nauce stoików, widzi w niej samą obecność Boga w świecie.
Mądrość - inaczej niż miało to miejsce w misteriach greckich - zostaje ofiarowana wszystkim (6, 22-24) pod jednym warunkiem: ci, którzy jej pragną, winni przedkłać ją ponad wszystkie inne dobra (7, 8-10) i miłować miłością wyłączną (8, 2.9.16-18). Mądrości nie można zdobyć, to Bóg udziela jej mędrcowi proszącemu o nią na modlitwie (7, 7; 8, 21; 9). Mądrość (w Księdze Mądrości) jawi się jako obecność Boga w świecie i w ludziach (7, 22 - 8, 1): ci, którzy jej pragną, otrzymują ją jako we­wnętrzną moc zdolną skorygować ich ludzkie działanie pod względem mo­ralnym, oświecić ich co do zamysłów Boga Objawienia, jakie ma on względem nich i ich życia oraz doprowadzić ich do zbawienia (9, 18). Mędrcem nie jest więc już historyczny Salomon; przeciwnie, staje się nim każdy człowiek, który od swej młodości otwiera się na Mądrość (7, 14. 27-28). Tak więc to ona sama przejmuje inicjatywę (6, 12-16).
Dwa nurty mogły sprawić, że autor Księgi Mądrości dokonał zbliżenia pojęć Mądrości i ducha. Ze stoicyzmu przejął ideę kosmicznej roli pneuma, roli, jaką Prz 8, 22-30 i Syr 24, 4-7 usiłowały przypisać Mądrości, a co Mdr 7, 21 i 8, 4-6 przypisuje jej wprost. Ze Starego Testamentu zaś, w większym stopniu niż ideę charyzmatu rządzenia (obecną w Pwt 34,9 i Iz 11,2) przejął on zbliżenie między Mądrością i duchem podsuwane przez teksty z Syr 1,9-10 (por. Jl 3,1) i Dn 5,14, które utożsamiają Mądrość z duchem. Lecz w Mdr 9,17 utożsamianie takie jest owocem Ez 36,27, gdzie duch jest zasadą wewnętrznego i moralnego odnowienia.