Jezus w Indiach

W 1877 roku królowa Wiktoria została koronowaną cesarzową Indii, Max Miiller wraz ze swymi współpracownikami przekładał na angielski religij­ną spuścizną Indii, Helena Bławatska kontaktowała się ze swymi mahatmami^_[6], a koncepcja buddyjskich korzeni chrześcijaństwa wypływała na szerokie wody^_[7]. Notowicz opublikował więc swój ą książkę we właściwym momencie, dzięki czemu cieszył się krótkotrwałą sławą odkrywcy.
Wobec tych wszystkich faktów można zastanawiać się, czy Notowicz w ogóle był na Wschodzie. Według Douglasa z pewnością tak; był nawet w Leh i leczono go - choć nie z powodu złamanej nogi, lecz bólu zęba - w misji prowa­dzonej przez Morawian; zabawnym trafem zajmował się nim misjonarz nazwiskiem Karol Marks.
Cała ta historia była jednak zbyt ciekawa, by pozwolić jej odejść w zapomnienie. Po pewnym czasie zaczęła po­wracać - często nawet bez odniesienia do samego Notowicza, nie wspominano też o zdemaskowaniu fałszerstwa. W roku 1926 książkę ponownie wydano w Nowym Jorku. Raz jeszcze odnotowała ten fakt prasa na całym świecie, jako że o wydarzeniach z przełomu wieków dawno zapomniano. Zanim to się jednak stało, Notowicz zapewne dostarczył in­nym inspiracji do pisania podobnych dzieł. Gdyby nie na­tchnienie płynące z jego pracy, nie powstałaby ani Ewange­lia Świętych Dwunastu Ouseleya, ani Ewangelia Wodnika Dowlinga.

---------------------------------------------

[6] Sugerowano, iż to od Bławatskiej wyszedł pomysł rozpowszech­niania idei rękopisu ukrytego w Tybecie. Jej ostatnie wielkie dzieło The Secret Doctrine (1 wyd. 1888) zawiera ustępy Księgi Dzyan (rzekomo jest to najstarszy rękopis na świecie) przechowywanej przez mahatmów w ukrytej dolinie, gdzieś w Himalajach. Istnieją jednakże wskazówki, iż cytaty owe pochodzą z dzieła o wiele późniejszego, a mianowicie średniowiecz­nego traktatu kabalistycznego Sifra Di-Tseniutha; Bławatska mogła go znać z pracy Christiana Knorra von Rosenroth Kabbala Denudata (1677-1684), gdyż zawiera ona łaciński przekład tekstu hebrajskiego. Zob. Gershom Scholem, Major Trends in Jewish Mysticism, Schocken, New York 1961, s. 398n. Scholem zauważa, iż Bławatska wspomina ów traktat w swej wcześniejszej pracy Isis Unveiled, nazywając go Siphra Dzeniuta, z cze­go wyciąga rozsądny wniosek, iż tytuł Dzyan (nie w Isis Unveiled) w isto­cie pochodzi od Dzeniuta. Sama Bławatska wywodziła ów tytuł od dwóch słów sanskryckich dhyana i jnana. Jednakże omówienie manipulacji tek­stami dokonywanych przez Bławatską wykracza poza sferę zaintereso­wań niniejszej pracy.
[7] Nie jest jasne, co mogło stanowić bezpośrednie źródło inspiracji dla Notowicza. Arthur Lillie napisał na ten temat kilka książek: Buddhism in Christendom,orJesus, the Essene... (Kegan Paul & Co., London 1887), The Influence of Buddhism on Primitive Christianity (Sonnenschein & Co., London 1893), India in Primitive Christianity (Kegan Paul & Co., Lon­don 1909). Zainspirował on również powstanie Ewangelii Świętych Dwu­nastu. Podobne idee głosił niemiecki profesor z Lipska Rudolf Seydel: Das Evangelium von Jesu in seinen Yerhältnissen zu Buddha-Sage und Buddha-Lehre mit Fortlaufender Rücksicht auf andere Religionskreise (Leipzig 1882), Buddha und Christus (Breslau 1884), Die Buddha-Legende und das Leben Jesu nach den Evangelien (2 wyd., Weimar 1897).