Świat świętego Pawła

Nie ulega wątpliwości, iż jedność polityczna obszaru Cesarstwa Rzymskiego, gdzie zanikły dawne granice między terytoriami, miała niebagatelne znaczenie dla rozpowszechniania się chrześcijaństwa, którego początki odnajdujemy właśnie w epoce założycielskiej imperium. Z oczywistych przyczyn aspekt ten był kluczowy w życiu i misji Pawła, która rozwijała się w przeważającej części na terenach podległych bezpośrednio administracji rzymskiej. Owa jedność cesarstwa wyznaczała światowy zasięg projektu misyjnego Pawła, który miał objąć obszar całego imperium. Tylko ze względów niezależnych od Pawła jego działalność misyjna nie objęła także Hiszpanii, stanowiącej zachodni kraniec rzymskiego świata.
b) Na jedność Cesarstwa Rzymskiego znaczący wpływ miała również jego podstawowa jedność kulturowa, wytworzona w epoce helleńskiej, której początek dała imperialna polityka Aleksandra Wielkiego. Jej społecznym fundamentem było miasto (polis) helleńskie, symbolizujące autentyczny mikrokosmos społeczeństwa i ludzkiego życia. Moc scalania, jaką miało miasto, zamieszkane przez ludność o najróżniejszym pochodzeniu, obudziła ducha kosmopolityzmu, w którym zlały się odmienne tradycje kulturowe starożytnych narodów. W ten sposób wszystkie miasta świata helleńskiego, włączone wówczas w obszar imperium, były do siebie bardzo podobne, zarówno pod względem struktury architektonicznej, jak i różnych przejawów życia społecznego. Istotną podstawą owej jedności kulturowej był wspólny język, powszechna forma greckiego zwana koine, używana na wszystkich terytoriach Cesarstwa Rzymskiego, w niektórych częściach współwystępująca z łaciną bądź licznymi językami rodzimymi.
Niewątpliwie owa jedność kulturowa obszarów imperium stanowiła istotny czynnik w zawrotnej ekspansji starożytnego chrześcijaństwa, które już w pierwszych dekadach swojej historii dotarło do dużych miast basenu Morza Śródziemnego. To tam właśnie ważną rolę odgrywa misja realizowana przez Pawła. Człowiek ów, wywodzący się z jednego z miast helleńskich, odnajdywał znaną sobie rzeczywistość kulturową we wszystkich miejscach, do których dotarł z misją. Wszędzie tam mógł wypowiadać się w rodzimej grece, jak również czerpać ze znanego sobie zaplecza kulturowego i praktyk społecznych. Ta sama lingua franca i standardy kulturowe miały pozwolić Pawłowi – zgodnie z projektem, którego nigdy nie udało mu się zrealizować – dotrzeć z przekazem nawet do dalekiej Hiszpanii. W tym miejscu warto podkreślić, iż wszystkie listy Pawła skierowane do różnych społeczności rejonu Azji Mniejszej, Grecji i samego Rzymu zostały napisane po grecku. Tak samo zresztą – co jeszcze bardziej znaczące – jak wszystkie pisma Nowego Testamentu i najstarsza literatura chrześcijańska.
c) Jedność Cesarstwa Rzymskiego gwarantowana była także w ogromnym stopniu przez wspaniałą sieć transportu. Drogi morskie zostały oczyszczone z piratów, co przyczyniło się do rozwoju i zapewniło popularność podróży morskich w porach roku, gdy było to względnie bezpieczne. W ten sposób Morze Śródziemne, zamiast stanowić przeszkodę, stało się ważną drogą łączącą terytoria pograniczne. Podobnie na lądzie powstała wspaniała sieć dróg łączących stolicę z wszystkimi prowincjami imperium, nawet tymi najbardziej oddalonymi. Służyła ona nie tylko sprawnemu przemieszczaniu się legionów czy urzędników administracji i poczty, lecz przede wszystkim wpływała na dużą mobilność ludzi podróżujących w różnych celach. Główne drogi były ponadto dobrze strzeżone przed bandytami – stałym zagrożeniem dla podróżnych – oraz skutecznie kontrolowane na wypadek uszkodzeń spowodowanych czynnikami naturalnymi.
Nie ulega wątpliwości, iż efektywna łączność na obszarze imperium wpływała znacząco na rozpowszechnianie się starożytnego chrześcijaństwa. Rozwijał się on nie tylko poprzez zaplanowaną misję, lecz również dzięki szerokiemu wachlarzowi wszelkiego typu kontaktów, nawiązywanych w wyniku dużej mobilności ludzi w tamtym okresie. Niewątpliwie był to czynnik decydujący także w misji Pawła, która miała charakter zdecydowanie wędrowny.