Świat świętego Pawła

1. Stosunki panujące w cesarstwie

1.1. Decydująca epoka

Życie Pawła obejmuje prawdopodobnie okres od początków I wieku do roku 58. Upłynęło ono zatem w czasie decydującym dla naszej historii. Była to wszak epoka za- założycielska Cesarstwa Rzymskiego, okres kształtowania się jego podstawowych struktur politycznych, w ramach których nastąpiły późniejsze wydarzenia historyczne. Epoka ta, zwana zwykle pryncypatem, rozpoczęła się od przejęcia władzy przez Oktawiana Augusta (27 przed Chr. – 14 po Chr.), a ugruntowana została przez kolejnych czterech cesarzy z dynastii julijsko-klaudyjskiej: Tyberiusza (lata 14–34), Kaligulę (lata 37–41), Klaudiusza (lata 41–54) i Nerona (lata 54–68).
W rzeczywistości tendencje imperialne Rzymu dały się zauważyć już dużo wcześniej, w III i II wieku przed Chr. Potwierdzają to zwycięstwa nad królestwem Kartaginy na półkuli zachodniej, a szczególnie nad królestwami greckimi, spadkobiercami imperium Aleksandra Wielkiego, na półkuli wschodniej. Kolejne zwycięstwa w licznych wojnach zaowocowały przyłączeniem do Rzymu nowych terytoriów poza Półwyspem Italskim, które wkrótce stały się prowincjami nowego imperium. Pod koniec I wieku przed Chr., w okresie gdy urodził się Paweł, obszar Cesarstwa Rzymskiego obejmował już wszystkie terytoria w basenie Morza Śródziemnego, zwanego przez Rzymian Mare Nostrum. Część północno-wschodnia tych terenów to obszar geograficzny, na którym rozwijało się życie i misja Pawła.
Niemniej ta niepowstrzymana ekspansja imperialna Rzymu osiągnęła właściwą sobie strukturę polityczną dopiero w okresie pryncypatu. Kilka poprzednich prób nie zostało uwieńczonych sukcesem, głównie ze względu na kolejne nękające Rzym w ostatnim wieku republiki wojny domowe. Zakończyły się one wreszcie w 30 roku przed Chr. zwycięstwem Oktawiana nad Markiem Antoniuszem, a następnie samobójstwem Antoniusza i Kleopatry, ostatniej królowej Egiptu. W następstwie tych wydarzeń w 27 roku przed Chr. senat rzymski powierzył zwycięskiemu Oktawianowi sprawowanie najwyższej władzy w republice. Opierała się ona na dożywotniej funkcji trybuna i kompetencjach prokonsula; przyznano mu ponadto święty tytuł Augusta. Wydarzenie to dało początek nowym, sprawowanym przez jednostki rządom, które stopniowo skupiały w swoim ręku większość władzy i kompetencji, aż przemieniły się w monarchię absolutną. Trwały one w takiej formie i umacniały się w czasach następców Augusta, którzy stali się jego faktycznymi spadkobiercami.

1.2. Jedność cesarstwa

a) Nowa struktura polityczna imperium gwarantowała spójność wszystkich terytoriów i narodów, które składały się na rozległe Cesarstwo Rzymskie. Mowa tutaj głównie o istotnej jedności politycznej, pozbawionej jakichkolwiek rys, jako że zarówno Italia, jak i prowincje znajdowały się bezpośrednio lub pośrednio pod cywilnym i wojskowym zwierzchnictwem władcy. To dzięki skutecznej i wszechobecnej władzy sprawowanej za pomocą skutecznej administracji państwowej możliwe było utrzymanie pokoju, słynnej pax romana, na której łonie współistniały różne narody i terytoria przyłączone do imperium. Narzucenie i obrona tego pokoju było zadaniem cesarskiej administracji w prowincjach. W niektórych sytuacjach konieczne było użycie do tego celu potężnej siły militarnej. Bezpardonowe działanie wojska lub sama już jego obecność miały za zadanie tłumić i nie dopuszczać do uzewnętrzniania się jakichkolwiek przejawów niezadowolenia i prób buntu powodowanych nieznośnymi obciążeniami podatkowymi. Dzięki żydowskiemu historykowi Józefowi Flawiuszowi dysponujemy przekonującym świadectwem tego, jak burzliwe było funkcjonowanie administracji rzymskiej w Palestynie epoki pryncypatu. Występująca jako część imperialnej propagandy pax romana sprowadzała się w wielu przypadkach po prostu do utrzymywania pokoju poprzez użycie siły albo wręcz terroru w państwie.