Świat świętego Pawła

Bez zaawansowanej sieci dróg morskich i lądowych, wybudowanej i zabezpieczanej przez administrację rzymską, niemożliwe byłoby pokonanie olbrzymich odległości, jakie musieli przebyć Paweł i jego wędrowna grupa misjonarzy. Niemniej cała lista niebezpieczeństw wymienionych w 2 Liście do Koryntian (11,25–26) pozwala wyobrazić sobie zakres trudności i zagrożeń, w tym nawet dla życia, które przyszło znosić Pawłowi w jego podróżach morskich i lądowych:

²⁵ (…) trzykrotnie byłem rozbitkiem na morzu, przez dzień i noc przebywałem w głębinie morskiej.
²⁶ Często w podróżach, w niebezpieczeństwach na rzekach, w niebezpieczeństwach od zbójców (…) w niebezpieczeństwach w mieście, w niebezpieczeństwach na pustkowiu, w nie- bezpieczeństwach na morzu (2 Kor 11,25–26).

1.3. Ideologia cesarstwa

a) W okresie pryncypatu krystalizowała się także typowa mocarstwowa ideologia oparta na propagandzie. Zgodnie z nią, cesarz i jego dobroczynne rządy przyniosły odkupienie, pokój i szczęście dla całego świata. Wraz z jego zbawienną obecnością nastała przywoływana z nostalgią pierwotna epoka złotego wieku – kiedy to Matka Ziemia rodziła bezmiar owoców, narody żyły w dostatku i zgodzie – jak również wyczekiwane nowe człowieczeństwo, oparte na jedności i szczęściu. Nowa ideologia mocarstwowa przejawiała się za pośrednictwem wielu różnych środków docierających do wszystkich zakątków cesarstwa; widoczna była w architekturze, pomnikach, monetach, oficjalnych zapisach, festiwalach, literaturze podlegającej kontroli państwa. Celem owej ideologii i jej propagandy była ostatecznie polityczna legitymizacja nowego ustroju państwa – cesarstwa; ta struktura polityczna wymagała bowiem uzasadnienia. Tak więc według oficjalnej ideologii nowy ustrój polityczny stanowił spełnienie największych nadziei ludzkości.
Nie dziwi zatem, iż owa propaganda zmieniła się wkrótce w prawdziwy kult religijny. W ten sposób cesarz, a nawet niektórzy członkowie jego rodziny wielbieni byli jako nowe bóstwa bądź jako wcielenia dawnych bóstw obok dobroczynnej bogini Romy. Podstawę tego kultu władcy odnaleźć można już w starożytnym kulcie, jakim narody Wschodu otaczały suwerena. Było zatem czymś naturalnym, że na wschodnich terytoriach imperium tradycja ta przeniosła się na osobę nowego władcy świata, cesarza Rzymu, a wkrótce rozszerzyła się także na miasto Rzym i zachodnią część cesarstwa. Na samym początku władca bądź członkowie jego rodziny otaczani byli kultem tylko po śmierci, co oznaczało pośmiertne wywyższenie poprzez włączenie ich do sfery bogów – jako precedens posłużyła deifikacja Juliusza Cezara po dokonanym nań zabójstwie. Z czasem deifikacji cesarza zaczęto dokonywać także, choć zawsze z pewnymi zastrzeżeniami, za jego życia. Łatwo się domyślić, iż ten nowy kult, w którym gra toczyła się o karierę polityczną i zyski wielu zainteresowanych, spowodował bujny rozkwit świątyń i pomników wotywnych, jak również wysyp świąt i bractw duchownych z nim związanych na obszarze całego imperium. Nietrudno sobie także wyobrazić, jak wielki wpływ musiały mieć te środki propagandy na mieszkańców wszystkich rejonów cesarstwa, łącznie z ty- mi najbardziej oddalonymi od stolicy.
b) Zderzenie się chrześcijaństwa z ową ideologią i kultem cesarstwa było nieuniknione, jako że treści i oczekiwania formułowane przez chrześcijan były z gruntu przeciwne temu, co głosiła oficjalna propaganda. Wierzyli oni w królestwo Boże, które już powstało, lecz nie zostało jeszcze w pełni objawione przez Jezusa Chrystusa, ukrzyżowanego przez rzymskiego namiestnika Judei. Konfrontacja ta zarysowana została, choć w sposób nieco zawoalowany, w misji i pismach Pawła. Jednakże z biegiem czasu te przeciwieństwa staną się przyczyną prześladowań chrześcijan przez władze imperium rzymskiego, co otwarcie poświadczają Księga Apokalipsy pod koniec I wieku oraz późniejsze pisma chrześcijańskie z II wieku.