Golgota i pusty grób

Miejsca pod łukami stanowiły nisze pogrzebowe, czyli arkosolia. [...] Wejście prowadzące do central­nej komory zamykano płytą kamienną lub zasuwano okrągłym kamieniem przesuwanym wzdłuż ściany frontowej. Często kamień ten podparty był innym kamieniem - klinem, zwanym po hebrajsku dofeq. O takim prawdopodobnie zamknięciu mówią ewangeliści w przypadku Grobu Jezusa (por. Mt 27,60; Mk 15,46; Łk 24,2; J 20,1)^[9].

Badania archeologiczne przy użyciu nowszych technik zostały przepro­wadzono w bazylice Grobu Pańskiego w latach 1960-1969 przez Virgilio Corbo i w latach 1975-1981 roku przez Florentino Diez Fernandeza^[10]. Dzięki nim znamy lepiej (choć wciąż niewystarczająco) Kalwarię i pobliski niewielki cmentarz.

HISTORIA KALWARII

Badania te potwierdziły, że w VII-VI wieku przed Chr. miejsce to było kamieniołomem. Potem zostało porzucone, tylko w jego centrum kamie­niarze pozostawili z nieznanych bliżej powodów część skały o wysokości 10,95 m. Długo przed czasami Jezusa do wydrążonego terenu wiatr naniósł ziemię, tak że po wiekach z pozostawionej w centrum skały wystawała nad powierzchnię tylko owa część - półkolisty, wypolerowany przez deszcze i wiatry wierzchołek, upodabniający się do górnej części czaszki. Wystarczał on jednak do ustawienia trzech krzyży i we fragmentach jest jeszcze dzisiaj widoczny w kaplicy Golgoty. Warto przy tym pamiętać, że - jak wykazał w toku wspomnianych badań Charles Couasnon OP, zajmujący się pracami sondażowymi - skalne podnóże Kalwarii znajduje się 6,75 m pod obecną posadzką, a jej szczyt wznosi się 4,20 m ponad nią^[11].
W ścianach kamieniołomu zaczęto drążyć groby, z których dziewięć zachowało się w bazylice do dziś. Także grób Jezusa wydrążono w pionowym stoku dawnego kamieniołomu. Ogród pomiędzy Golgotą a tym stokiem był - zdaniem archeologów - własnością prywatną, sama zaś Golgota -publiczną. Nekropolia nie znajdowała się w czasach Jezusa wewnątrz murów, jak to sugeruje obecny kształt starego miasta. Podczas wykopa­lisk, prowadzonych m.in. w pobliskim prawosławnym hospicjum Aleksandra, udało się odsłonić pozostałości murów sprzed czasów Heroda i określić ich przebieg^[12]. W latach 41-44 Herod Agrypa I kazał wznieść nowy mur, który obejmował już teren Golgoty^[13] - Jezus musiał więc zostać ukrzyżowany przed tym okresem. Fakt innego przebiegu murów potwier­dza także obecność grobów żydowskich (nie tylko Jezusa) w bazylice. Otóż skręcając z rotundy Anastasis (Zmartwychwstanie) na północny zachód, przechodzimy w niej między dwoma pilastrami do niewielkiej mrocznej salki, a stąd na lewo do kaplicy syro-jakobickiej. Niskie wejście prowadzi z niej do żydowskiej komory grobowej, zwanej popularnie „grobem Józefa z Arymatei" z grobami „piecowymi" (khokim) i ossuariami. Grób żydow­ski w tym miejscu stanowi argument za autentycznością Grobu Świętego i dowodzi, że Golgota przed budową trzeciego pasa murów w roku 44 znaj­dowała się poza ich obrębem.

------------------------------------

[9] J. Jaromin, W poszukiwaniu grobu Jezusa, dz. cyt, s. 17-19; zob. tejże, Pogrzeb Jezusa w świetle tradycji żydowskiej i przekazów ewangelicznych, w: Verbum caro factum est. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Tomasza Jelonka w 70. rocznicę urodzin, red. R. Bogacz, W. Chrostowski, Warszawa 2007, s. 252-260; C.S. Keener, Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu, Warszawa 2000; Jerusalem, Tombs, w: J.J. Rousseau, R. Arav, Jesus & His World..., dz. cyt., s. 164-169; S. Mędala, Formy grzebania zmarłych, dz. cyt., s. 767-797.
[10] Zob. opis historii badań i najważniejszych rezultatów: F. Diez Fernandez, La recherche archeologique (MdB 33,1984), w: TS 2, s. 1339-1352.
[11] Ch. Couasnon, Le Golgota maquette du sol naturel (BTS 149,1973), w: TS 2, s. 1352-1353.
[12] Sprawę murów Jerozolimy przystępnie omawia: P. Benoit (MdB i, 1977), w: TS 2, s. 1153-1168.
[13] Zob. Józef Flawiusz, Wojna żydowska, dz. cyt., V, 152.