Chrystologia i stuktura

Treść chrystologiczna pierwotnej redakcji prologu. W tekście oraz w starożyt­nych odpisach tekstu istnieją ślady wskazujące na retusze wprowadzane do za­sadniczego ujęcia literackiego i treściowego prologu.
Według P. Hofrichtera (Nicht aus Blut i Im Anfang), kluczem do badania ge­nezy prologu, jego formy i treści jest w. 13. Większość świadectw tekstualnych odnosi tę wypowiedź do chrześcijan, podając zaimek względny w liczbie mnogiej (hoi - którzy). Jednak starożytne cytaty u Ojców Kościoła oraz przekład starołaciński i Peszitta przekazują ten werset w znaczeniu chrystologicznym, czytając zaimek względny w liczbie pojedynczej (który). I. de la Potterie (La concepción, 60-67; Studi di cristologia giovannea, 58-67) wykazał, że odniesienie wypowiedzi w. 13 do chrześcijan łączy się z gnostycką interpretacją pierwotnej wypowiedzi o treści chrystologicznej. Negacja zrodzenia Jezusa „nie z krwi" pod koniec I w. stała w sprzeczności z fizycznym macierzyństwem Maryi i współbrzmiała z doketyzmem. Pierwotny tekst wyznania wiary nie miał jednak wydźwięku doketycznego. Suponował on jako fakt oczywisty człowieczeństwo Jezusa. Wyjaśniał natomiast boskie pochodzenie tego człowieka jako Słowa Wcielonego. Werset 14 stanowił wyjaśnienie (kai explicativum) w. 13, który opisywał pochodzenie ziem­skiego Jezusa jako narodzenie bez udziału mężczyzny i kobiety przez dziewicze poczęcie. W tym znaczeniu w. 13 występuje w antygnostyckiej Epistula Apostolorum 3 (14) z drugiej połowy II w. („z woli Boga się narodził"). Po wyeliminowa­niu sensu chrystologicznego w w. 13, w. 14 nabrał wydźwięku antydoketycznego. Również w. 6 początkowo miał treść chrystologiczną (Pojawił się człowiek posła­ny przez Boga - odnosiło się do Jezusa).
Według Hofrichtera, pierwotna forma prologu stanowiła wyznanie wiary w Jezusa jako Słowa wcielonego. Podmiotem ww. 10 i 13 był Jezus, a nie Logos asarkos. Głównym źródłem motywów wyznania wiary w ww. 13-14 jest dzieło Filona z Aleksandrii pt. Quis divinarum rerum heres, 57-62. Interpretacja tego wyznania, kiedy było ono połączone z Ewangelią znaków, szła w kierunkach gnostyckim i kościelno-ortodoksyjnym. Redakcja Janowa uwydatnia interpre­tację kościelno-ortodoksyjną. Istotnym elementem redakcji jest porzucenie tre­ści chrystologicznej w ww. 6 i 13, rozszerzenie w. 6 dla uwydatnienia roli Jana Chrzciciela jako świadka oraz wprowadzenie ww. 17 i 18.

Struktura. Przy czytaniu prologu uderza nas uroczysty styl proklamacji lub wyznania wiary. Na drugim planie znajdują się elementy narracyjne - opowia­danie o Słowie.
Wielu egzegetów zwraca uwagę na podobieństwo formy i struktury prologu do stylu mów w czwartej Ewangelii: argumentacja dzieli się na segmenty, które nawiązują do poprzedniej fazy, a równocześnie podejmują elementy z podsta­wowego stwierdzenia wyjściowego (ww. 9. 14. 18 nawiązują do w. 12). Jako cen­tralny segment uważa się ww. 9-13 lub 12-13 zawierające charakterystyczny Ja­nowy patos i ironię. Każdy segment zawiera podstawowe stwierdzenie wyrażone w kategoriach biblijnych oraz uściślenie tego stwierdzenia, nawiązujące do do­świadczenia chrześcijańskiego. Bieg myśli przerywają ww. 6-8, antycypujące fakt wcielenia, o którym mówi dopiero w. 14, oraz w. 15, uprzedzający narrację z ww. 19-34. Wysunięto przypuszczenie, że początkowo tekst Ewangelii rozpoczynał się od 1,6 (Lindars, 82). Wkomponowanie ww. 6-8. 15 w tekst prologu wyjaśnia się chęcią powiązania idei wcielenia z wprowadzeniem do Ewangelii, zawierają­cym świadectwo Jana Chrzciciela (1,19-34). Werset 6 wprowadza więc na sce­nę Jana Chrzciciela, w. 7 wyjaśnia jego funkcję jako świadka, a w. 8 zabezpiecza przed niewłaściwą interpretacją roli Jana. Natomiast w. 15, podkreślający funk­cję świadka w osobie Jana, stanowi przeniesienie do prologu stwierdzenia zawar­tego w w. 30. W ten sposób autor stworzył przejście z uroczystego tonu prologu do części narracyjnej Ewangelii.