Przekłady na języki narodowe

Przekład Biblii na języki narodowe rozpoczęto w póź­nym średniowieczu; w miarę rozwoju kultury europejskie przekłady Biblii stawały się coraz częstsze.

1. Angielski - Wybrane biblijne teksty w angielskim przekładzie z Vg były znane już w VIII w., a całą Biblię przetłumaczono już przed J. Wiklifem (jego przekład, przygotowany 1380, opubli­kowano dopiero 1731); jej tekst, który na podstawie tekstów oryginalnych przeredagował W. Tyndale (NT 1525, ST ukoń­czył 1535 M. Coverdale), został uznany od początku za oficjal­ną Biblię anglikańską (Matthew's Bible., 1537); kilkakrotnie dokony­wano jej przeróbek Great B., Cranmer B. (1539), Bishop's Bible (1568), King James Bible, od 1611 Authorized Version, Bible of 1611, Revised Version z 1881-85, a ostatnia - Revised Standard Version, którą wydał L.A. Weigle (NT 1946; ST 1952); ten sam tekst z uwagami (Oxford Annotated Bible 1962 lub Oxford Annotated Bible with the Apocrypha z 1965) w Ameryce nazywa się American Standard Version (1901). Wydano także liczne prze­kłady nieoficjalne: w sumie 81 protestanckich, całych lub częściowych parafraz, poprawek, rewizji tekstów poprzednich lub nowych przekładów; spomiędzy nich całą Biblię lub większe jej części tłumaczo­ne z języków oryginalnych po 1900 wydali - Ferrar Fenton, A.S. Way, R.F. Weymouth, prezbiterianin J. Moffat, G.W. Wa­de, S.H. Hooke i E. Smith (w Basic English - uproszczona wersja języka angielskiego), J.W.Ch. Wand, J.B. Phillips, E.V. Rieu, metodysta C. Kingsley Williams, C.H. Rieu, W.F. Beck; nad­to anglikanie wydali 1961 NT z New English Bible.
W Ameryce przekłady Biblii lub jej części wydali - Ch. Thomson (Ph 1808), A. Campbell (1826), J.G. Palfrey (1828), R. Dickinson (1833), A. Norton (1855), L.A. Sawyer (1858), G.R. Noyes (1869), N. Folsom (1869), J. Smith (1876); baptyści wydali wersję poprawioną, np. N. Webster (1833), F.S. Ballentine (1897), W.G. Ballantine (1925), EJ. Goodspeed (1923), J.M.P. Smith (1927,1939), Ch.B. Williams (1937), J. Dean (1938²), G. Verkuyl (1945).
Żydzi używający języka angielskiego początkowo wydawali Biblię w Authorized Version; jej poprawkę opublikował A. Benisch (wyd. pośm. 1881), a nowe przekłady ST lub jego części: I. Leeser (1845-53), A. Benisch (wyd. pośm. 1851-61), I. Levi (1904), M.L. Margolis (1917), J.H. Hertz (Ox 1929-36) i H.M. Orlinsky (1962). Żydowskie przekł. NT wydał H.J. Schonfield (1955).
Katolicy używają Biblii, którą z Vg tłumaczono pod kierunkiem W. Allena (Rheims albo Douai Version; NT: Reims 1582, ST: Douai 1609); przekład ten poprawiali R. Witham i R. Challoner (Lo 1749), a w następnych licznych wydaniach wprowadzono do tekstu wiele wariantów. Ten tekst poprawiali kard. J.H. Newman i abp F.P. Kenrick (1860-61), a w Ameryce J.A. Carey (1935, American Text). Nowe katolickie przekłady Pisma św. redagowali: C. Nary (Db 1718), C. Lattey i J. Keating (Westminster Version, 1913), całą Biblię z Vg, z uwzględnieniem tekstów oryginalnych, opublikował R.A. Knox (Lo 1948-49), a nadto A. Jones wydał ang. przekład Biblii jerozolimskiej (Lo 1965). W Ameryce abp F.P. Kenrich przetłumaczył Biblię z Vg (NY 1849-60), NT z greckiego F.A. Spencer (NY 1913) oraz J.A. Kleist i J.L. Lilly (Miw 1954). Od 1941 ukazuje się przekład Biblii z języków oryginalnych, tzw. Confraternity Version, uznany za obowiązujący dla katolików. Jakkolwiek brak dotychczas [1995 r. - przyp. red.] ekumenicznego przekładu Biblii na język angielski, zarówno protestanci, jak i katolicy doszli do porozumienia, by na spotkaniach ekumenicznych posługiwać się Revised Standard Version (Lo 1965).

2. Białoruski - dużą część ST (Pr 1517-19) oraz Dziejów apostolskich i Listów (Wl 1525) przetłumaczył F. Skorina; pod­stawą tego przekładu były teksty czeskie; Ewangelie wydał 1580 W.M. Tiapiński, A. Luckiewicz, zaś NT i Ps (He 1931 - D. Ma­lej, a P. Tatarynowicz - Ewangelie i Dzieje apostolskie (R 1954).

3. Bułgarski - Pierwsze próby przekładów tekstów biblijnych dru­kował W. Karadżić (W 1822); NT wydali P. Sapunow i S. Iskizacharenyn (Bc 1828), archimandryta Teodozjusz (Lo 1828), a przede wszystkim archimandryta Neofit z Riły (Smyrna 1840); całą Biblię opublikował P. Sławejkow (Kpol 1860-64), a jego tekst poprawiono (Sofia 1921-23).

4. Chiński - Protestancką Biblię wydali misjonarze (M. von Lassar i in.), którzy w jej tłumaczeniu (NT 1816, ST 1822) wykorzystali wcześniejsze przekłady misjonarzy katolickich, zwł. J. Basseta (zm. 1707) i L. de Poirot; niezależnie od nich NT wydał 1835 W.H. Medhurst. Wspólnym dziełem wielu protest, ugru­powań była Delegates Version (1852 NT, 1854 ST, a 1855 ca­ła Biblia), będąca przekładem z angielskiej King James Bible; nad popra­wieniem tej Biblii oraz jej tłumaczeniem na różne dialekty chińskie pracowało 1853-91 ok. 40 osób; wynikiem prac była przede wszystkim Biblia wyd. 1914 (Union Version), która stała się oficjal­nym tekstem chińskich Kościołów protestanckich. Po jej wydaniu rozpoczęto prace zmierzające do uwolnienia się od zależności od Biblii angielskiej; pierwszym osiągnięciem w tej dziedzinie jest wyd. NT The Bible Treasury NT (Pekin 1941). Niezależnie od tego Lu Czen Czung wydał własny przekład NT (Pekin 1948). Katolicy tłumaczyli Biblię prawie wyłącznie z Vg na język chiński klasyczny: J. Dejean - Ewangelie (1892), L. Ly - Ewangelie i Dzieje apostolskie (1897), J. Hsiaho - NT (1919-21); przekład ten został poprawiony 1948 wg tekstu greckiego, Ma Sziang Pe - Ewangelie (1948), Wu Czing Hsiong - Psałterz (1946) i NT (1949); prace 2 ostatnich uchodzą za wybitne dzieła w chińskiej literaturze. Po nich franciszkanie rozpoczęli tłumaczenie całej Biblii z języków oryginalnych i wydali z niej duże części ST (1946-54) oraz Ewangelie (1957).

5. Czeski - Poza wcześniejszymi fragmentami zachowało się kilka odpisów całej Biblii z XV w.; wtedy też drukowano NT (Pilzno 1475) i Psałterz (Pr 1487), a potem całą Biblię (Pr 1488), którą drukarz J. Melantrich poprawił na podstawie Vg (1558-82). Katolicki przekład Bibli, tzw. Biblia św. Wacława, przygotowali je­zuici (Pr 1677-1715). Bracia czescy oparli swój przekład na tek­stach oryginalnych: ST z hebr. tłumaczył J. Vartovsky, a NT - J. Blahoslav z gr. tekstu Erazma z Rotterdamu; całość wy­dano 1579-93 w Kralicach (Biblia kralicka); Biblia ta odznacza się ścisłością przekładu oraz walorami językowymi; aż do XIX w. była w Czechach ogólnie używana, a jej wpływ widoczny jest w polskich przekładach, np. w Biblii gdańskiej; wpływ Biblii czeskiej na polską daje się zresztą zauważyć już wcześniej: polskie odpisy tekstów biblijnych pochodzą częściowo z Czech, a w naj­starszych polskich przekładach występują czeskie naleciałości języko­we. Wśród wielu nowych tłumaczeń. wyróżnia się przekład J. Hegera (1925-48) z tekstów oryginalnych, który ze względu na dosko­nały język ma duże znaczenie dla czeskiej literatury. Biblię tłumaczyli jeszcze J. Hejčl i J.L. Sykora (1946) oraz R. Col (1947), NT zaś F. Zilka (1933) i P. Škrabal (1948).

6. Duński - Przekłady NT i Ps z okresu przed reformacją opublikował H. Mikkelsen (1524), a następnie Ch. Pedersen (1529-31); Pedersen opublikował też protestancki przekład NT, a 1543 całą Biblię, która stanowiła podstawę tzw. Biblii Chrystiana III (Köb 1550); lepsze było tłumaczenie Biblii, które przygotował H.P. Resen (1605-07), a poprawił H.J. Svaning (1647). Nowe przekłady Biblii z języków oryginalnych przygotowali m.in. C.A.H. Kalkar (1845-47), J.C. Lindberg (1853-56), a NT - A. Sörensen (1881-95) i T. Skat Rördam (1886), ST zaś - F. Buhl (1910). Nowy przekład B. (ST - 1931, NT - 1948) został oparty na tekstach oryginalnych. Katolickie przekłady NT redagowali: J.L.V. Hansen z Vg (1849), a z greckiego - P. Schindler (1953).

7. Eskimoski - NT przetłumaczyli P. Egede (1740) oraz O. Fabricius i G. Wolf (Köb 1822), a całą Biblię - S. Kleinschmidt (1893-1900); własny przekład Biblii wydali także R. Dyson i R.J. Foster (NY 1966).

8. Estoński - Po nieudanych próbach tłumaczenia NT, jakie podjęli J. Rossihnius oraz S. Virginius, wydano 1686-89 przekład ST i NT J. Fischera w dialekcie używanym w Dorpacie, 1715 NT w dialekcie rewalskim tłumaczony przez H. Gutsleffa, a 1739 przekład całej Biblii autorstwa A. Thora Hellego. Niezależnie od nich z języków oryginalnych F. Meyer tłumaczył Psałterz (1836) oraz całą Biblię (Rewal, Dorpat 1850). Nowe tłumaczenie NT J. Bergmanna ukazało się 1904, z najnowszego zaś (1938) H. Pölda tylko NT i Pięcioksiąg.