IV Niedziela Adwentu - rok B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

IV NIEDZIELA ADWENTU

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE

Czytanie z Drugiej Księgi Samuela

Gdy Król Dawid zamieszkał w swoim domu, a Pan poskromił wokoło wszystkich jego wrogów, rzekł król do proroka Natana: „Spójrz, ja mieszkam w pałacu Cedrowym, a Arka Boża mieszka w namiocie”. Natan powiedział do króla: „Uczyń wszystko, co zamierzasz. W sercu, gdyż Pan jest z tobą”. Lecz tej samej nocy skierował Pan do Natana następujące słowa:
"Idź i powiedz mojemu słudze, Dawidowi: To mówi Pan: Czy ty zbudujesz mi dom na mieszkanie? Zabrałem cię z pastwiska spośród owiec, abyś był władcą nad ludem moim, nad Izraelem. I byłem z tobą wszędzie, dokąd się udałeś, wytraciłem przed tobą wszystkich twoich nieprzyjaciół. Dam ci sławę największych ludzi na ziemi. Wyznaczę miejsce mojemu ludowi, Izraelowi, i osadzę go tam, i będzie mieszkał na swoim miejscu, a nie poruszy się więcej, a ludzie nikczemni nie będą go już uciskać jak dawniej. Od czasu, kiedy ustanowiłem sędziów nad ludem moim izraelskim, obdarzyłem cię pokojem ze wszystkimi wrogami. Tobie też Pan zapowiedział, że ci zbuduje dom. Kiedy wypełnią się twoje dni i spoczniesz obok swych przodków, wtedy wzbudzę po tobie potomka twojego, który wyjdzie z twoich wnętrzności, i utwierdzę jego królestwo. Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem. Przede Mną dom twój i twoje królestwo będzie trwać na wieki".
2 Sm 7,1-5.8b-12.14a.16

Wyrocznia Natana i modlitwa Dawida (7,1-29) (= 1 Krn 17,1-27).
Rozdział ten łączy wyrocznię (ww. 1-17) z modlitwą Dawida (ww. 18-29). Perykopa ta ma fundamentalne znaczenie dla mesjanizmu królewskiego, czy to izraelskiego i żydowskiego, czy chrześcijańskiego. Szereg starannie zniuansowanych nawiązań do motywów domu, dynastii i świątyni łączy ją z opowiadaniami wcześniejszymi i późniejszymi. W obecnym miejscu mogli umieścić perykopę redaktorzy deuteronomiczni (lub wcześniejsi z okresu bezpośrednio po Dawidzie). (D. McCarthy JBL. 84 [1965] 131-138).

1-7. Rozbudowany motyw domu służy połączeniu z linią narracji w rozdz. 6. Osoba Natana, znanego skądinąd tylko z epizodów z Batszebą i Salomonem (por. rozdz. 12; 1 Krl 1), wskazuje na motyw dynastii.

10-17. Zakaz wzniesienia świątyni, będącej znakiem rozwarstwienia społecznego i politycznej centralizacji, odzwierciedla plemienny opór jahwistyczny przeciwko monarchii.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

7,2-3. Prorok jako doradca.
Przed czasami Samu­ela prorocy sprawowali władzę polityczną z racji urzędu prorockiego. Wraz z wprowadzeniem wła­dzy królewskiej prorocy zaczęli odgrywać rolę doradczą. Zamiast prowadzić lud jako odbiorcy Bożego przesłania, dostarczali wskazówek królowi, który mógł ich radę przyjąć lub odrzucić. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Pwt 18,14-22.

7,2. Mieszkanie w pałacu cedrowym a mieszkanie w namiocie.
Zwycięscy królowie Bliskiego Wscho­du okazywali często wdzięczność, wznosząc świąty­nie opiekuńczemu bóstwu. Pierwsze przykłady tej praktyki pochodzą już z połowy III tysiąclecia przed Chr. - była ona wówczas stosowana przez Sumerów, później zaś przez Asyryjczyków, Babilończyków, a nawet Persów. Świątynia (rozumiana jako dom bóstwa) gwarantowała królowi i jego ziemi opiekę bogów. Trwałe, okazałe mieszkanie (wykonane z cedrów) miało zapewnić Izraelitom obecność i przychylność Pana. W literaturze ugaryckiej bóg-ojciec, El, zamieszkiwał w przybytku będącym namiotem (podobnie jak wiele innych bóstw kananejskich). W przeciwieństwie do niego, Baal wzniósł sobie piękny pałac.

7,5. Zgoda bóstwa na zbudowanie mu mieszkania.
W starożytności za istotne uważano zdobycie zgody bóstwa na rozpoczęcie budowy świątyni. Gdyby król rozpoczął prace zdany na własne siły, bez wskazówek na temat jej położenia, orientacji, wielkości i materiałów, mógłby się spodziewać je­dynie niepowodzenia. W okresie neobabilońskim Nabonid opowiada o królu, który rozpoczął takie przedsięwzięcie bez zgody bogów, co doprowadziło do zawalenia się świątyni. W sumeryjskim utworze Przekleństwo Akkadu Naram-Sin zabiega o znak, który pozwoliłby mu na rozpoczęcie budowy świątyni. Chociaż go nie otrzymuje, i tak rozpoczy­na roboty. Później obwiniano go, że swoim po­stępowaniem spowodował upadek dynastii Akkadu.

7,8-11. Bóstwo jako królewski sponsor.
Tradycyj­nym elementem retoryki Bliskiego Wschodu było przypisywanie sobie przez króla szczególnej opieki narodowego bóstwa. Teksty chetyckie i mezopotamskie wyrażają się jasno na ten temat. Wierzono, że to bogowie osadzili króla na tronie, obdarzyli ziemią i ustanowili jego królewskie panowanie. Bo­gowie mieli też chronić władcę, dawać mu zwycię­stwo nad wrogami i umacniać jego dynastię, deter­minując w ten sposób los króla.

7,14. Związek między Bogiem i królem przypomi­nający więź ojca z synem.
Szczególnie wymowna była pod tym względem sytuacja królów egipskich, faraonów uważano bowiem za postacie boskie. Wierzono, że faraon jest synem boga słońca, Ra. W literaturze ugaryckiej Keret, król Kubur, po­dawany jest za syna Ela, głównego bóstwa Kananejczyków. W przypadku królów aramejskich określenie to zawarte było nawet w imionach koro­nacyjnych (Ben-Hadad znaczy „syn Hadada"). W Mezopotamii, począwszy od Gilgamesza z poło­wy III tysiąclecia przed Chr., po takich władców jak Hammurabi, Tukulti-Ninurta i Asurbanipal, przy­pisywanie sobie boskiego pochodzenia było jedną z królewskich prerogatyw.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Na wieki będę sławił łaski Pana.

Na wieki będę sławił łaski Pana,
moimi ustami będę głosił Twą wierność
przez wszystkie pokolenia.
Refren.
Albowiem powiedziałeś:
"Na wieki ugruntowana jest łaska",
utrwaliłeś swą wierność w niebiosach.
Refren.
"Zawarłem przymierze z moim wybrańcem,
przysiągłem mojemu słudze Dawidowi:
Utrwalę twoje potomstwo na wieki'
i tron twój umocnię na wszystkie pokolenia".
Refren.
On będzie wołał do Mnie: "Ty jesteś moim Ojcem,
moim Bogiem, opoką mego zbawienia".
Na wieki zachowam dla niego łaskę
i trwałe będzie moje z nim przymierze.
Refren.
Ps 89(88)

Ps 89. w obecnej formie ten skomplikowany psalm jest lamentacją królewską, wypowiedzią króla po klęsce militarnej. Król występuje jako reprezentant ludu, dlatego Ps 89 można zaliczyć do lamentacji o charakterze wspólnotowym lub narodowym.
Hymn (ww. 2-19), wyrocznia (ww. 20-38) i lamentacja (ww. 39-52) mają wspólne słownictwo i motywy.

2. ”łaski Pana”: Dzieła miłosierdzia i dobroci, obejmujące stworzenie (w. 12) i ustanowienie dynastii Dawida jako części stworzonego porządku.

4-5. Por. 2 Sm 7,16; Ps 132,11.

6-19. Zainteresowanie psalmu przechodzi od ustanowienia dynastii do kosmogonii. Rozpoczyna i kończy go uwielbienie: w ww. 6-9, wielbienie Jahwe przez zastępy niebieskie; w ww. l6-19, wielbienie przez Jego lud na ziemi. Ten chór uwielbienia z nieba i ziemi tworzy kosmogonię, która odzwierciedla starożytny bliskowschodni mit o walce i zwycięstwie nad siłami chaosu (morzem w ww. 10-11) toczonej przez boga, który stworzył zamieszkany świat (ww. 12-13).

6-8. ”w radzie świętych”: Rada niebieska jest izraelskim odpowiednikiem bliskowschodniego panteonu; monoteizm izraelski „zdegradował” byty boskie do członków królewskiego otoczenia Jahwe. Por. Ps 29,1.

19. Tłumaczenie: „Rzeczywiście Jahwe jest naszą tarczą, Święty Izraela jest naprawdę naszym królem”.

20-38. Wyrocznia Boża po powrocie ze zwycięskiej walki wyznacza Dawida (i jego potomstwo) na swego ziemskiego wiceregenta. Por. 2 Sm 7,11-17.

20. ”do świętych”: „Twego wiernego” (= Dawida).

27-28. Co do Bożej formuły usynowienia por. Ps 2,7; 2 Sm 7,14.

27. Jahwe, który swoim możnym ramieniem odniósł zwycięstwo nad morzem (ww. 10-11), teraz wznowi prawicę i ramię króla nad pokonane morze i rzeki.

29-38. Odrzucenie boskiego prawa przez królów będzie ukarane (ww. 31-32), lecz nigdy nie będzie oznaczać końca dynastii.

37-38. Tron utwierdzony wiecznie oznacza dynastię sprawującą najwyższą władzę, której nie podważą ziemscy przeciwnicy.

39-52. Końcowa lamentacja królewsko-wspólnotowa. Obietnica wiecznej dynastii i przymierza z Dawidem (2 Sm 7) została podważona z powodu nieokreślonej klęski historycznej, prawdopodobnie wojskowej porażki.

45. „Blask” jest promieniującą jasnością charakteryzującą bóstwa, osoby i rzeczy (królów, świątynie), które są z nimi blisko powiązane a: (Ps 8,6; 21,6).

53. Błogosławieństwo kończące III Księgę Psałterza.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

89,1. Tytuł. Etana Ezrachity.
Imię Etana Ezrachity wymienia się wśród mędrców izraelskich żyjących w czasach Salomona (1 Krl 5,31); Etan należał być może do lewickich muzyków w okresie panowania Dawida (1 Krn 15,17.19). Nie wiadomo na jego te­mat nic więcej.

89,8. Rada świętych.
W kręgu kultury Bliskiego Wschodu wszystkie ważne decyzje zapadały pod­czas zgromadzenia bogów. Bóstwa radziły się sie­bie nawzajem oraz wymieniały informacje i opinie. Znany obraz niebieskiego tronu otoczonego zgro­madzonymi bogami często pojawia się w tekstach ugaryckich (najwyraźniej w epiosie o Kerecie), chociaż owa kananejska rada składała się z bogów panteonu. Wśród innych przykładów można wy­mienić inskrypcję Jehimilka umieszczoną na bu­dowli z Byblos oraz stelę Azitawadda z Karatepe. W akadyjskim eposie Enuma Elisz to właśnie zgro­madzenie bogów wybiera na swojego przywódcę Marduka. W skład owego zgromadzenia wchodziło pięćdziesięciu bogów, z których siedmiu stanowiło wewnętrzny krąg. W systemie religijnym Izraelitów bóstwa zostały zastąpione przez anioły lub duchy -synów Bożych lub zastępy niebieskie.

89.10. Ujarzmiasz pyszne morze, poskramiasz jego wzdęte bałwany.
W Biblii oraz w kręgu kultury Bli­skiego Wschodu morze symbolizuje chaos i nieład, podobnie jak morski potwór, który w nim mieszka. Wyraźne fizyczne zmagania morza z ziemią oraz gwałtowna, niepowstrzymana energia wzburzo­nych fal przyczyniły się do powstania kosmicznych mitów Bliskiego Wschodu. W Enuma Elisz Marduk pokonuje Tiamat, boginię wodnego chaosu, występującą pod postacią smoka. Większość opo­wieści z ugaryckiego cyklu o Baalu opisuje jego legendarne zmagania z Jammem, bogiem morza. Podobnie w epice ugaryckiej Anat i Baal ogłaszają zwycięstwo nad Litanem, siedmiogłowym smo­kiem, oraz swoje panowanie nad morzami. Włada­nie morzami wskazuje zatem na suwerenną kon­trolę Jahwe nad siłami chaosu stale zagrażającymi ładowi panującemu w kosmosie. Panowanie to wy­rażono za pomocą obrazu ujarzmienia morza (zob. komentarz do Ps 65,7 i 107,29).

89.11. Rahab.
Rahab to jeden z potworów mor­skich zabitych przez Boga (zob. Hi 26,12; Ps 89,10; Iz 51,9). W babilońskich i ugaryckich mitach o stworzeniu główne bóstwo (Marduk w Babilonie, Baal w Ugarit) walczy z morskim potworem oraz jego zastępami i unicestwia ich, podobnie jak to czyni Jahwe. W innych kontekstach Rahab jest symbolem Egiptu (Iz 30,7; Ps 87,4). Imię Rahab nie zostało dotąd odnalezione w źródłach pozabiblijnych.

89,13. Stworzyłeś północ i południe.
Wyznaczanie kierunku w świecie starożytnym nie dawało dokład­nego wyniku. W tym okresie Gwiazda Północna od­dalona była o około dwanaście stopni od rzeczywi­stej północy, posiłkowano się więc torami gwiazd i konstelacjami. W sytuacjach codziennych posługi­wano się stałymi topograficznymi punktami odnie­sienia. W Mezopotamii wschodni wiatr był nazywany wiatrem górskim, bowiem szczyty gór znajdowa­ły się na wschodzie. W terminologii stosowanej przez Izraelitów pomoc była czasami nazywana Safon, od góry w Syrii (zob. komentarz do Iz 48,2).

89,13. Tabor i Hermon.
Są to dwa najwyższe szczy­ty Izraela. Góra Hermon (o wysokości 2759,5 m n.p.m., znajdująca się w paśmie gór Antylibanu) była położona przy północnej granicy kraju, zwykle pokryta czapą śniegu. Góra Tabor wznosi się na północno-wschodnim krańcu doliny Jizreel. Cho­ciaż ten liczący 579 m n.p.m. szczyt jest znacznie niższy od Hermonu, posiada imponujący wygląd, gdyż wyrasta samotnie na równinie. Jeśli te dwie góry mają stanowić metaforę północy i południa, autor musiał znajdować się w rejonie Galilei.

89,15. Podstawą tronu sprawiedliwość i prawo.
Idea sprawiedliwości i poszanowania prawa jako najbardziej podstawowych obowiązków króla jest typowa dla całego obszaru Bliskiego Wschodu. Przedstawiono ją graficznie w sztuce egipskiej, gdzie symbol Maat (bogini sprawiedliwości i praw­dy) jest piedestałem tronu faraona.

89,21. Namaściłem go świętym olejem.
Namaszcze­nie króla było powszechną praktyką w niektórych częściach Bliskiego Wschodu. Egipcjanie i Chetyci wierzyli, że namaszczenie chroni człowieka przed mocą podziemnych bóstw. Wiele informacji czer­piemy ze źródeł chetyckich opisujących ceremonię koronacyjną. Nie ma dowodów wskazujących, że namaszczano królów Mezopotamii. W Egipcie fa­raon nie otrzymywał namaszczenia, lecz udzielał go swoim urzędnikom i wasalom. Obrzęd namasz­czenia czynił ich poddanymi faraona i wskazywał, iż znajdują się pod jego ochroną. W tekstach z Amarna czytamy, że król Nuhasse (dzisiejszej Sy­rii) został namaszczony przez egipskiego władcę. Wyobrażenie to pasuje do koncepcji namaszczenia Dawida jako wasala Boga. W 2 Sm 2,4 to lud udzie­la namaszczenia Dawidowi. Namaszczenie owo wskazuje na jakąś umowę zawartą przez Dawida i lud, nad którym miał panować. W Nuzi ludzie za­wierający umowę handlową namaszczali się wza­jemnie oliwą. W Egipcie olej do namaszczania był używany podczas uroczystości ślubnych. Na temat dodatkowych informacji dotyczących koronacji królewskich zob. komentarz do 1Sm 11,15. Wonnościami używanymi do sporządzania olejków do namaszczania była mirra, cynamon, trzcina i kasja (zob. skład w Wj 30,23-25). Oliwa symbolizuje dary Boga dla Jego ludu, zaś namaszczenie nią wyrażało złożenie odpowiedzialności za lud na barki przy­wódcy. W praktyce izraelskiej namaszczenie by­ło znakiem wybrania, często blisko związanym z udzieleniem Ducha. Oprócz tego w świecie staro­żytnym namaszczenie symbolizowało awans spo­łeczny. Obydwie koncepcje ochrony i zmiany statusu zbiegają się w uroczystości namaszczenia króla gest ten zapewniał bowiem bezpieczeństwo jego tronowi oraz łączył władzę ze sferą boską.

89,36-38. Tron jego będzie przede Mną jak słońce jak księżyc, co pozostaje na wieki.
W błogosławieństwie udzielonym asyryjskiemu Asurbanipalowi jeden z dworzan modli się, by panowanie król; było tak trwałe jak księżyc i słońce na niebie W pochodzącej z obszaru Lewantu inskrypcji Azitawadda powiada się, że imię króla będzie trwałe na wieki jak imiona słońca i księżyca. Inne błogosławieństwo dane królowi asyryjskiemu głosi „Jak niebo i ziemia trwają na wieki, niech imii króla, mojego pana, pozostanie w Asyrii na wieki: (CAD Q: 123). Myśl ta pobrzmiewa echem w hymnie na cześć boga Sina, w którym prosi się bóstwo o uczynienie panowania Sargona (króla Asyri z VIII w. przed Chr.) tak trwałym jak niebo i ziemia. Na koniec Asurbanipal prosi boga Ea, by udzielił mu długiego życia, zdrowia i pomyślności by podstawy jego tronu były bezpieczne i trwałe jak niebo i podziemny świat.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia: Temu, który ma moc utwierdzić was zgodnie z Ewangelią i moim głoszeniem Jezusa Chrystusa, zgodnie z objawianą tajemnicą, dla dawnych wieków ukrytą, teraz jednak ujawnioną, a przez pisma prorockie na rozkaz odwiecznego Boga wszystkim narodom obwieszczoną, dla skłonienia ich do posłuszeństwa wierze, Bogu, który jedynie jest mądry, przez Jezusa Chrystusa, niech będzie chwała na wieki wieków. Amen.
Rz 16,25-27

Końcowe błogosławieństwo
Zakończenia grecko-rzymskich listów są stosunkowo zróżnicowane, często jednak kończą się życzeniami zdrowia, po których następuje „pożegnanie”. W synagogach modlitwy, czytania i nabożeństwa kończono błogosławieństwem, Paweł zaś spodziewa się, że jego list będzie publicznie odczytywany Kościołach domowych podczas nabożeństw.

25-26. Pewne starożytne teksty żydowskie, np. Księga Daniela i Zwoje znad Morza Martwego, mówią o Bogu, który odsłania to, co niegdyś było tajemnicą, wiedzą niedostępną, o ile nie została przekazana w Bożym objawieniu. Dla Pawła tajemnica włączenia pogan była już zawarta w Piśmie (Paweł cytuje wiele tekstów w Liście do Rzymian; por. też np. Iz 19,18-25; 56,3-8; Za 2,11), obecnie zaś stała się zrozumiała

”Temu, który ma moc utwierdzić was”: Paweł błogosławi Boga, który potwierdza Ewangelię o Chrystusie i umacnia chrześcijańskie życie.

”Ewangelią”: Dobra nowina, którą Paweł zwiastuje

”głoszeniem Jezusa Chrystusa”: Zwiastowaniem o Jezusie Chrystusie

”pisma prorockie”: Starotestamentowe i żydowskie pisma apokaliptyczne na temat owej tajemnicy.

”na rozkaz odwiecznego Boga wszystkim narodom obwieszczoną”: Paweł przyłącza się do tego głoszenia jako apostoł pogan, aby ową tajemnicę, teraz objawioną, uczy nić znaną wszystkim narodom,

”do posłuszeństwa wierze”:: Apozycyjny dopełniacz; zob. komentarz do 1,5.

27. Paweł nawiązuje do tradycyjnej żydowskiej doksologii używanej na zakończenie hellenistycznych żydowskich utworów religijnych (oczywiście, z wyjątkiem słów „przez Jezusa Chrystusa”). „Amen” to tradycyjne zakończenie modlitw, kończy też ono niektóre księgi żydowskie.

”Bogu, który jedynie jest mądry”: Kulminacyjny punkt doksologii (zob. 11,36; por. Jud 26; Ap 15,4). Paweł ponownie oddaje chwałę Bogu Ojcu przez jego Syna, Jezusa Chrystusa.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Oto ja służebnica Pańska,
niech mi się stanie według twego słowa.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Łk 1-38

EWANGELIA

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Bóg posłał anioła Gabriela do miasta w Galilei, zwanego Nazaret, do Dziewicy poślubionej mężowi, imieniem Józef, z rodu Dawida; a Dziewicy było na imię Maryja. Anioł wszedł do Niej i rzekł: "Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą". Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co miałoby znaczyć to pozdrowienie. Lecz anioł rzekł do Niej: "Nie bój się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus. Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego ojca, Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca". Na to Maryja rzekła do anioła: "Jakże się to stanie, skoro nie znam męża?" Anioł Jej odpowiedział: "Duch Święty zstąpi na Ciebie a moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym. A oto również krewna Twoja, Elżbieta, poczęła w swej starości syna i jest już w szóstym miesiącu ta, która uchodzi za niepłodną. Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego". Na to rzekła Maryja: "Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa". Wtedy odszedł od Niej anioł.
Łk 1,26-38

Zwiastowanie Maryi
Łukasz przedstawia tutaj kontrast pomiędzy prostą wiarą kilkunastoletniej dziewczyny, Maryi, a szczerą, lecz mniej głęboką wiarą sędziwego kapłana, Zachariasza (por. bardziej ostry kontrast pomiędzy Anną i Elim w 1 Sm 1-2; chociaż wątek jest całkiem inny, w obydwu przypadkach Bóg posługuje się pokornym i nieznanym sługą, by za jego pośrednictwem wprowadzić postać niosącą duchowe ożywienie następnemu pokoleniu). Fragment ten stanowi paralelę nie tylko zapowiedzi o narodzinach ze Starego Testamentu, lecz także starotestamentowych narracji powołania - Maryja została powołana do odpowiedzialnej roli Matki Jezusa.

Fakty historyczne, do których nawiązuje Łukasz, wskazują, że Maria poczęła, bez współżycia z Józefem. Ów historyczny opis był rozwijany na wiele sposobów.
(1) Wczesne wyznanie wiary sprzed 50 r. po Chr., cytowane w Rz 1,3-4, jest przykładem chrześcijańskiej refleksji nad Jezusem potomkiem Dawida, który w swoim zmartwychwstaniu został przez Ducha Świętego ustanowiony Synem Bożym. Chrystologiczna refleksja, którą implikuje 1,31-35 jest bardziej rozwinięta od tej związanej z Rz 1,3-4 – głosi ona, że Jezus, potomek Dawida, od chwili poczęcia jest Synem Bożym za sprawą Ducha Świętego –Jezus został poczęty z dziewicy za sprawą Ducha Świętego.

(2) Za po mocą schematu ZNIP zastosowanego w 1,5-25 i 1,26-38 Łukasz porównuje i przeciwstawia Jana i Jezusa, szczególnie w części P: Jan miał być wielki w oczach Pana (1,15), zaś Jezus jest Synem Najwyższego, dziedzicem tronu Dawida, który będzie panował na wieki (1,33). Narodziny Jana mogły się wydawać niezwykłe, ponieważ narodził się ze starych rodziców; narodziny Jezusa są jeszcze bardziej niezwykłe, ponieważ narodził się z dziewicy.

(3) Postać Gabriela łączy obydwa zwiastowania i zachęca do refleksji nad znaczeniem narodzin Jezusa, będących wypełnieniem Dn 9,24-27: wypełniło się 70 tygodni (490 dni) w jednym roku (po 180. dniu ciąży Elżbiety następuje trwająca 270 dni ciąża Maryi, zaś po dodatkowych 40 dniach Jezus zostaje przyniesiony do świątyni); rozpoczyna się okres panowania sprawiedliwości. Ostatecznie wiara Maryi jest godna najwyższego uznania – Łukasz, czerpiąc z tradycji 8,19-21, ukazuje Maryję jako wzór człowieka wierzącego. We fragmencie 1,26-38 Łukasz mocno podkreśla temat „tylko przez łaskę”.

26-27.. Ponieważ Józef pochodził z linii Dawida, zaś Jezus był jego prawowitym potomkiem, można było zaliczyć Go do królewskiego rodu Dawida. W judaizmie mianem "dziewicy" określano zwykle młode dziewczęta, czternastoletnie lub młodsze. Słowo, którego Łukasz używa tutaj na oznaczenie "dziewicy", wskazuje, że nie miała kontaktów seksualnych z mężczyzną (Łk 1,34-35). W tym okresie Nazaret był niewielką wioską, liczącą od 1600 do 2000 mieszkańców. Na temat Gabriela zob. komentarz do Łk 1,19.

”Nazaret”: Nazwa tej mieściny (zob. J 1,45), liczącej wówczas może około 150 mieszkańców, dobrze harmonizuje z Łukaszowym tematem suwerennej Bożej łaski działającej w ludzkiej historii.

”Józef”: Imię to oznacza „Oby Jahwe przydał”.
”Maryja”: Imię to znaczy „Doskonałość”

28-29. Bóg często dodawał otuchy swoim sługom mówiąc, że jest "z" nimi (np. Jr 1,8). Pozdrowienia (np. "Bądź pozdrowiona") były oczywiste, lecz pozycja i status społeczny zajmowany przez człowieka w społeczeństwie wyznaczał, kto kogo powinien witać i jakich słów używać. Jako kobieta i młoda osoba (licząca być może dwanaście lub czternaście lat), która nie wyszła jeszcze za mąż, Maryja nie miała żadnej pozycji społecznej. Ani tytuł ("pełna łaski"), ani obietnica ("Pan z tobą") nie były elementarni tradycyjnej formuły pozdrowienia, nawet gdyby Maryja była osobą posiadającą wysoki status społeczny.

”pełna łaski”: Z czterech zwrotów pozdrowienia skierowanych do Marii najważniejsze jest właśnie kecharitōmenē. Skłania ono Marię do zadania pytania (w. 29), w jakim sensie znalazła łaskę i błogosławieństwo u Boga. Gabriel udziela odpowiedzi w ww.30-33.

30. Słowa "nie bój się" (por. Łk 1,13) pojawiają się też często w starotestamentowych objawieniach (np. Joz 1,9; Sdz 6,23; Jr 1,8; Dn 10,12; por. Rdz 15,1). Maryja zostaje włączona do grona tych postaci Biblii, które znalazły łaskę u Boga (Rdz 6,8; 19,16.19; Wj 33,13).

31. Werset ten odpowiada swoją budową typowemu starotestamentalnemu zwiastowaniu narodzin, przypomina szczególnie Iz 7,14, gdzie pojawia się obietnica Emmanuela (zob. na ten temat Mt 1,23).

”Jezus”: Jego imię znaczy „Jahwe zbawia”.

32-33. Autor nawiązuje do słownictwa 2 Sm 7,12-16, łączy też przyszłego syna Maryi z "Bogiem Mocnym", Mesjaszem z Iz 9,5-6 ("Bóg Mocny" to wyraźnie tytuł Boży; por. Iz 10,21). Na temat wiecznego królestwa, por. też Dn 2,44; 4,3; 6,26; 7,14.

W dalszej części Ewangelii Łukasz wyjaśnia, jakim królem jest Jezus. Zob. szczególnie w jakim znaczeniu Jezus jest ucieleśnieniem królestwa, które przyszło do ludzi odrzuconych, oraz jak często jest nazywany królem (np. 23,3.37-38) w opisie jego męki, gdy jego władza była najbardziej znikoma

34-35. W tradycji żydowskiej słowo "osłoni" (dosł. "okryje cieniem") oznacza Bożą obecność pośród Jego ludu.

”Jakże”: pytanie Maryi odpowiada pytaniu Zachariasza (1,18), stanowiąc Łukaszowi sposób przejścia do następnego aktu dramatu.

36-37. Sens jest następujący: Skoro Bóg postąpił z Elżbietą podobnie jak z Sarą, to znaczy, że może wszystko uczynić. Na temat Łk 1,36, por. Rdz 18,14 (o zapowiedzi, że Sara będzie miała dziecko). Maryja miała więcej wiary od swojej poprzedniczki (Rdz 18,12-15).

”krewna”: Łukasz łączy dwa zwiastowania i tworzy dodatkowy pomost z wydarzeniami opisanymi w 1,39-56. Czyniąc wzmiankę na temat miesiąca ciąży Łukasz zachęca do refleksji nad wypełnieniem obietnicy z Dn 9,24.37. W wersecie tym pobrzmiewa aluzja do zwiastowania narodzin Izaaka (Rdz 18,14), powraca w nim też inny z Łukaszowych tematów – temat Boga stwarzającego coś z niczego.

38. Maryja wyraża swoją uległość wobec woli Bożej w tradycyjnym starotestamentowym języku uległości lub milczącej zgody (np. 1 Sm 1,18; 25,41; 2 Sm 9,6.11; 2 Krl 4,2; por. Bel i smok 9; zob. szczególnie 2 Sm 7,25).

Maryja z Nazaretu jest wzorem wierzącego i poddaną, która całym sercem przyjmuje Boży plan; otwiera Łukaszowi galerię ludzi prostych, tj. kobiet, grzeszników, maluczkich, o których nikt nie pomyślałby, że przychylnie przyjmą Boże objawienie.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :