Jest jeden Bóg – biblijne źródła wiary. Aspekty dogmatyczne

W Nowym Testamencie o bytowej i poznawczej transcendencji Boga nauczał Chrystus, głosząc, że „nikt też nie zna Syna, tylko Ojciec, ani Ojca nikt nie zna, tylko Syn, i ten, komu Syn zechce objawić” (Mt 11,27). Wątek transcendencji bytowej podejmuje także Paweł Apostoł, wskazując na „niezbadane Jego wyroki i nie do wyśledzenia Jego drogi […], albowiem z Niego i przez Niego, i dla Niego [jest] wszystko” (Rz 11,33–36); czy głosząc, iż Bóg jest „jedyny mający nieśmiertelność, który zamieszkuje światłość niedostępną, którego żaden z ludzi nie widział ani nie może zobaczyć” (1 Tm 6,16). Paweł zwrócił także uwagę na transcendencję poznawczą, mówiąc o tajemniczym przeznaczeniu człowieka: „ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani serce człowieka nie zdołało pojąć, jak wielkie rzeczy przygotował Bóg tym, którzy go miłują; nam zaś objawił to […] przez Ducha, [który] przenika wszystko, nawet głębokości Boga samego” (1 Kor 2,9–10).

W ujęciu Katechizmu Kościoła Katolickiego transcendencja zbliża do interpretacji Boga jako Miłości, ponieważ ten, który zamieszkuje „światłość niedostępną” (1 Tm 6,16), jest Tym samym, który „pragnie udzielać swojego Boskiego życia ludziom stworzonym w sposób wolny przez Niego, by w swoim jedynym Synu uczynić ich przybranymi synami (por. Ef 1,4–5)”. Jest to miłość całkowicie darmowa i wzywająca do dialogu: „Objawiając siebie samego, Bóg pragnie uzdolnić ludzi do dawania Mu odpowiedzi, do poznawania Go i miłowania ponad to wszystko, do czego byliby zdolni sami z siebie” (nr 52).

Wydarzenie Jezusa Chrystusa jest momentem rozstrzygającym, odsłaniającym właściwy sens transcendencji. Istotę tego doświadczenia opisuje Gerard L. Müller: „Jako człowiek Jezus jest kimś radykalnie ode mnie odrębnym. Ale Jego całkowita proegzystencja objawia wolę Boga udzielenia się, to znaczy ukazuje Go jako istniejącego dla… (Wj 3,14). Jest to Bóg Przymierza, który osoby ludzkie włącza w przekraczającą ich własne możliwości wspólnotę życia ze sobą samym, zwaną «zbawieniem»”⁶. Istotą transcendencji Boga nie jest więc oddalenie i niedosiężność, ale „bycie dla” w taki sposób, w jaki Jezus objawił to podczas Ostatniej Wieczerzy i na krzyżu⁷.

Jeszcze dalej inkarnacyjnym tropem idzie w swojej refleksji nad transcendencją Boga najnowsza teologia (np. Adolphe Gesché). Mówi się tam o transcendencji Boga jako „zdolności do człowieczeństwa i bliskości z człowiekiem”⁸, co ma oznaczać istnienie w Bogu otwarcia na odmienność człowieka. „Cóż w innej sytuacji znaczy «cudowna wymiana» Boga z nami czy «bycie z Jego rodu» (zob. Dz 17,28–29)? – rozważa Gesché – Co znaczy mówienie o Bogu, który nas stwarza na swój obraz i podobieństwo, jeśli nie wolno nam marzyć, choćby najroztropniej i najdyskretniej, o «człowieczeństwie» w Bogu?”. I pisze dalej: „Jeśli zmartwychwstanie uczy nas, że mamy w sobie zdolność do wieczności, to czy Wcielenie nas nie uczy, że Bóg ma w sobie otwartość na czas?”⁹.

5. Najbliższy

Bóg jest mi bliższy niż ja sam sobie – w ten sposób wielu mistyków chrześcijańskich (ale też innych wielkich religii) próbowało wyrazić doświadczenie Bożej immanencji (łac. immanere – „pozostawać w obrębie czegoś”). Pojęcie to określa przebywanie i działanie Boga w całym wszechświecie stworzonym, szczególnie w istotach rozumnych, jako dawcy życia duchowego, twórcy życia nadprzyrodzonego i partnera człowieka w jego działaniu.

Pomimo swojej odrębności i inności Bóg jest blisko nas, jest w bytach stworzonych. On przenika wszystkie byty stworzone swoim poznaniem, swoją wszechmocą powołującą je do istnienia. W jakiś trudny do zrozumienia dla nas sposób jest też wszędzie obecny przez swoją istotę. Bóg jest więc, jak określa filozofia, immanentny w odniesieniu do bytów stworzonych. Bóg Nieogarniony jest zarazem Bogiem nam Najbliższym.

Katechizm Kościoła Katolickiego, definiując immanencję Boga, odwołuje się do kluczowego w tej materii fragmentu z Dziejów Apostolskich: „W Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy” (Dz 17,28). Jej uzasadnienia szuka w teologii stworzenia – „Ponieważ jednak jest Stwórcą niezależnym i wolnym, pierwszą przyczyną wszystkiego, co istnieje, jest także obecny w najgłębszym wnętrzu swoich stworzeń” (nr 300).