Jest jeden Bóg – biblijne źródła wiary. Aspekty dogmatyczne

1 Jan Paweł II, Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela, Città del Vaticano 1987, s. 230.

2 J. Ratzinger, Bóg Jezusa Chrystusa. Medytacje o Bogu Trójjedynym, tł. J. Zychowicz, Kraków 1995 [dalej BJCh], s. 43.

3 A. Nossol, Wiara jako „organ poznawczy” w teologii, w: Prawda wobec rozumu i wiary, red. S. Rabiej, Opole 1999, s. 110.

4 Tenże, Teologia na usługach wiary. Wokół zagadnień odnowionej teologii, Opole 1978, s. 18–19

5 J. Ratzinger, Bóg i świat. Wiara i życie w dzisiejszych czasach. Z kardynałem Josephem Ratzingerem rozmawia Peter Seewald, tł. G. Sowinski, Kraków 2001, s. 116.

6 G.L. Müller, Chrystologia – nauka o Jezusie Chrystusie, w. W. Beinert, Podręcznik teologii dogmatycznej, t. 5, tł. W. Szymona, Kraków 1998, s. 440–441.

7 Por. tamże.

8 A. Gesché, Chrystus, tł. A. Kuryś, Kraków 2005, s. 260.

9 Tamże, s. 260–261.

10 Non coerceri maximo, contineri tamen a minimo, divinum est – to słowa, które znajdują się na grobowcu św. Ignacego Loyoli, wykorzystał je też Fryderyk Hölderlin w przedmowie do Hyperiona. Por. J. Ratzinger, Wprowadzenie w chrześcijaństwo, tł. Z. Włodkowa, Kraków 2006³ [dalej: WwCh], s. 147.

11 A. Nossol, „Futurum” i „novum” jako elementy konstytutywne pojęcia Boga, w: O Bogu dziś, cz. I: Aby poznać Boga i człowieka, red. B. Bejze, Warszawa 1974, s. 207.

12 Por. J. Badeni, J.A. Kłoczowski, Boskie oko, czyli po co człowiekowi religia, Kraków 2003, s. 250.

13 K. Rahner, Słowa z Krzyża, tł. J. Zychowicz, Kraków 2001, s. 16–31.

14 Tamże, s. 33.

15 Tamże, s. 34–35.

16 J. Ratzinger/Benedykt XVI, O sensie bycia chrześcijaninem, tł. J. Merecki, Kraków 2006 [dalej: OSBCh], s. 19–20.

17 BJCh, s. 57.

18 A.M. Fairbairn, The Place of Christ in Modern Theology, New York 1893, s. 483 (cyt. za: T.G. Weinandy, Czy Bóg cierpi?, tł. J. Majewski, Kraków 2003, s. 13).

19 H.P. Owen, Concepts of Deity, London 1971, s. 24 (cyt. za: T.G. Weinandy, Czy Bóg cierpi?, s. 7).

20 P. Ferrari, Tajemnica czasu, w: C.M. Martini, B. Forte, W. Kasper i in., Czas łaski. Jaka będzie przyszłość Kościoła?, Kraków 2002, s. 53.

21 Cyt. za: Z. Danielewicz, Teolog wiernej nadziei (Jürgen Moltmann), w: J. Majewski, J. Makowski, Leksykon wielkich teologów XX/XXI wieku, t. 1, Warszawa 2003, s. 184.

22 Weinandy, Czy Bóg cierpi?, s. 19.

23 J. Moltmann, The Crucified God, London 1974, s. 274; tenże, History of the Triune God, London 1991, s. 29 (cyt. za: Weinandy, Czy Bóg cierpi?, s. 18).

24 D. Bonhoeffer, Listy i notatki z więzienia, w: Wybór pism, tł. A. Morawska, Warszawa 1970, s. 265 (List z 16 lipca 1944 r.).

25 Weinendy, Czy Bóg cierpi?, s. 121.

26 Tamże, s. 297.

27 Por. tamże, s. 351.

28 Tamże, s. 369.

29 H. Vorglimler, Karl Rahner verstehen. Ein Einführung, Kevelaer 2002, s. 151–152.

30 Karl Rahner im Gespräch, red. P. Imhof, H. Biallowons, t. 2, München 1983, s. 245.

31 Cz.S. Bartnik, Dogmatyka katolicka, t. 1, Lublin 1999, s. 651.

32 Tamże, s, 651–652.

33 Ratzinger, Bóg i świat…, s. 179–180.

34 Cyt. za: W. Hryniewicz, Teolog prawosławia otwartego (Olivier Clément), w: J. Majewski, J. Makowski, Leksykon wielkich teologów…, s. 67.

35 BJCh, s. 59.

36 H.U. von Balthasar, Wer ist Jesus von Nazareth – für mich? 100 zeitgenössiche Zeugnisse, red. H. Spaemann, München 1970, s. 17.

37 Por. Kasper, Bóg Jezusa Chrystusa, s. 238–247.

38 J. Szuber, Pani Zofia, „Przegląd Polski. Tygodniowy dodatek literacko-społeczny «Nowego Dziennika»” (Nowy Jork) z 3 listopada 2000 r., s. 10.

39 J. Kremer, Das älteste Zeugnis von der Auferstehung Christi. Eine bibeltheologische Studie zur Aussage und Bedeutung von 1Kor 15,1–11, Stuttgart 1966, s. 102 (cyt. za: Ch. Schönborn, Bóg zesłał Syna swego. Chrystologia, tł. L. Balter, Poznań 2002, s. 355.

40 H.U. von Balthasar, Teologia Misterium Paschalnego, tł. E. Piotrowski, Kraków 2001, s. 179.

41 W. Granat, Ku człowiekowi i Bogu w Chrystusie. Zarys dogmatyki katolickiej, t. 1, Lublin 1972–1974, s. 347.

42 Tenże, Miłosierdzie jako przymiot Boga, w: Ewangelia miłosierdzia, red. W. Granat, Poznań 1970, s. 9.

43 Tenże, Dogmatyka katolicka, t. 1: Bóg Jeden w Trójcy Osób, Lublin 1962, s. 271–272.

44 Tenże, Ku człowiekowi i Bogu w Chrystusie…, s. 262.

45 J. Ratzinger, Nowa ewangelizacja. Przemówienie do uczestników obchodów jubileuszu katechetów i nauczycieli religii (Rzym, 10.12.2000), w: R. Moynihan, Niech jaśnieje światło Boże. Duchowa wizja Ojca Świętego Benedykta XVI, tł. K. Sylwestrow, Kraków 2006, s. 99.

46 J. Ratzinger, Nowa pieśń dla Pana. Wiara w Chrystusa a liturgia dzisiaj, tł. J. Zychowicz, Kraków 1999 [dalej: NPdP], s. 60.

47 J. Ratzinger/Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu. Część 1: Od chrztu w Jordanie do Przemienienia, tł. W. Szymona, Kraków 2007 [dalej: JNpol], s. 38

48 Benedykt XVI, Myśli duchowe, tł. W. Szymona, Poznań 2008 [dalej: MD], s. 129.

49 R. Moynihan, Niech jaśnieje światło Boże. Duchowa wizja Ojca Świętego Benedykta XVI, tł. K. Sylwestrow, Kraków 2006, s. 99.

50 Por. J. Szymik, Chodzi o Boga, „Gość Niedzielny” 86(2009) nr 16, s. 21–23.

51 Moynihan, Niech jaśnieje światło Boże…, s. 99.

52 NPdP, s. 60.

53 NPdP, s. 60.

54 BJCh, s. 32.

55 Benedykt XVI, Rozmowa z młodzieżą Rzymu i Lacjum na Placu św. Piotra (6.04.2006), MD, s. 113–114. W swoich pismach, w licznych miejscach, J. Ratzinger/Benedykt XVI wymienia najważniejsze skutki istnienia i obecności Boga żywego: „bogowie” nie są Bogiem; istnieje majestat prawdy i prawa, który góruje nad naszymi celami i interesami, jesteśmy – wszyscy – stworzeniami; Bóg działa i może działać; jest Trójjedynym – Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Por. BJCh, s. 32–34.

56 NPdP, s. 60.

57 J. Ratzinger, Słudzy waszej radości. Chrześcijaństwo, apostolstwo, kapłaństwo, tł. T. Jaeschke, K. Wójtowicz, Wrocław 1990, s. 43. Por. M. Wojciechowski, Prymat Boga [komps].

58 WwCh, s. 112.

59 Tamże, s. 114–115.

60 JNpol, s. 49.

61 JNpol, s. 49–50. „Przyniósł nam Boga, którego oblicze powoli odsłaniało się, poczynając od Abrahama, poprzez Mojżesza i Proroków, aż do piśmiennictwa dydaktycznego – Boga, który ukazał swe oblicze tylko w Izraelu i którego narody całego świata czciły w różnorakich znakach będących cieniem rzeczywistości – tego Boga nam przyniósł. Boga Abrahama, Izaaka i Jakuba, prawdziwego Boga dał ludom całej ziemi. JNpol, s. 291.

62 JNpol, s. 41.

63 JNpol, s. 115, 120.

64 JNpol, s. 41.

65 JNpol, s. 128.

66 Benedykt XVI, Myśli o Słowie Bożym. Rozmawiając z Bogiem, tł. M. Wilk, Kraków 2008 [dalej: MoSB], s. 49.

67 JNpol, s. 35–50.

68 J. Ratzinger, Chrystus i Jego Kościół, tł. W. Szymona, Kraków 2005² [dalej: ChiJK].

69 Tenże, W drodze do Jezusa Chrystusa, tł. J. Merecki, Kraków 2004 {dalej: WdrdJCh].

70 ChiJK, s. 163.

71 ChiJK, s. 162.

72 ChiJK, s. 163.

73 ChiJK, s. 162. Por. J. Ratzinger, Służyć prawdzie. Myśli na każdy dzień, tł. A. Warkotsch, Wrocław 1986 [dalej: SP], s. 180.

74 KKK, nr 227. Por. J. Szymik, W światłach Wcielenia. Chrystologia kultury, Katowice–Ząbki 2004, s. 211–212.

75 WdrdJCh.

76 WdrdJCh, s. 99.

77 WdrdJCh, s. 93.

78 ChiJK, s. 215.

79 J. Ratzinger, Europa. Jej podwaliny dzisiaj i jutro, tł. S. Czerwik, Kielce 2005, s. 101.

80 ChiJK, s. 215. Por. J. Ratzinger/Benedykt XVI, Na początku Bóg stworzył… Cztery kazania o stworzeniu i upadku. Konsekwencje wiary w stworzenie, tł. J. Merecki, Kraków 2006, s. 44–45; J. Ratzinger, Kościół. Pielgrzymująca wspólnota wiary, tł. W. Szymona, Kraków 2005, s. 113.

81 Benedykt XVI/J. Ratzinger, Formalne zasady chrześcijaństwa. Szkice do teologii fundamentalnej, tł. W. Szymona, Poznań 2009 [dalej: FZC], s. 94. Dzięki misji Syna, w Wydarzeniu Jezusa Chrystusa – „Zasada bytu ukazuje się jako Ojciec. Wszechmoc ma postać Ojca. Bóg nie ukazuje się już jako najwyższa Istota albo Byt, lecz jako osoba. Mimo to jednak, wynikająca z tego relacja nie jest tej samej natury co zwykłe relacje między ludźmi. I z tego powodu przyznać trzeba, że mówienie o relacjach z Bogiem tylko według schematu «ja»–«ty» jest pewnym zubożeniem. Mówienie do Boga nie jest zwracaniem się do drugiego, który jest naprzeciw nas jak drugie «ty». Zwracamy się tu do Tego, który jest najgłębszym fundamentem naszego bytu, bez którego nie byłoby mnie. Ten fundament mojego bytu utożsamia się z fundamentem całego bytu. On jest samym Bytem, Ty, bez którego nic nie mogłoby istnieć”. Tamże.

82 J. Ratzinger, Bóg i świat…, s. 22.

83 Tenże, Kościół – Ekumenizm – Polityka, Poznań–Warszawa 1990, s. 297.

84 MD, s. 31. „Dawniej myśleliśmy i wierzyliśmy, że gdy usuniemy Boga i odzyskamy autonomię, gdy będziemy się kierowali tylko naszymi ideami i własną wolą, wtedy staniemy się prawdziwie wolni, ponieważ będziemy czynili, co sami zechcemy i nikt nie będzie nam rozkazywał. […] Staje się [człowiek bez Boga – przyp. J. Sz.] w końcu produktem ślepej ewolucji, a wtedy można się dowolnie nim posługiwać i nadużywać go. To właśnie potwierdziła nasza epoka”. Tamże.

85 JNpol, s. 134.

86 Jeden tylko przykład, Grzegorza z Nazjanzu, wybrany z wielu odwołań do licznych świętych i nauczycieli, czynionych zwłaszcza w środowych katechezach: „Grzegorz pozwala nam poznać prymat Boga, a więc przemawia również do nas, do naszego świata: człowiek bez Boga traci wielkość; bez Boga nie ma prawdziwego humanizmu” Benedykt XVI, Ojcowie Kościoła. Klemensa Rzymskiego do Augustyna, Poznań 2008, s. 102, por. s.109.

87 Benedykt XVI, Błogosławieństwo Bożego Narodzenia. Medytacje, tł. J. Merecki, Kraków 2006, s. 61.

88 Tamże, s. 61–62. „Nie może być trwałego pokoju na ziemi, jeżeli Bóg stracił dla ludzi znaczenie”. J. Ratzinger/Benedykt XVI, Szukajcie tego, co w górze, tł. M. Rodkiewicz, Kraków 2007, s. 124.

89 Por. OSBCh, s. 60.

90 Tenże, Encyklika Deus caritas est (25.12.2005), nr 8, s. 6.

91 ChiJK, s. 160.

92 FZC, s. 86.

93 MoSB, s. 115.

94 MoSB, s. 117.

95 Katechezy Ojca Świętego Benedykta XVI, w: Liturgia godzin z Janem Pawłem II i Benedyktem XVI, red. S. Dziwisz, J. Główczyk, S. Nasiorowski, P. Ptasznik, Tarnów 2007, s. 612.

96 Tamże, s. 615.

97 Tamże, s. 621.

98 Tamże, s. 640.

99 Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate (29.06.2009), nr 11.

100 Tamże, nr 78.

101 Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est, nr 34.

102 Tenże, Encyklika Spe salvi (30.11.2007), nr 31.

103 WwCh, s. 13.

104 J. Ratzinger, Duch liturgii, tł. E. Pieciul, Poznań 2002, s. 21.

105 Tamże. Doświadczenie wyzwolenia jest „obecne wszędzie tam, gdzie następuje prawdziwe spotkanie z Bogiem”. Tamże, s. 23.

106 Tamże, s. 18.

107 JNpol, s. 81.

108 NPdP, s. 49.

109 J. Ratzinger, Wybierzmy życie. Orędzie na Wielki Post, Bazylika św. Jana na Lateranie (Rzym, 5.03.1997), w: Moynihan, Niech jaśnieje światło Boże…, s. 148.

110 MD, s. 179.

111 J. Ratzinger, Patrzeć na Chrystusa, tł. J. Merecki, Kraków 2005, s. 104. Por. OSBCh, s. 70.

112 Kasper, Bóg Jezusa Chrystusa, s. 388–389.

113 R. Guardini, O istocie chrześcijaństwa, tł. G. Sowinski, Kraków 2000, s. 65.

114 Nossol, Wiara jako „organ poznawczy” w teologii, s. 110.

115 Kasper, Bóg Jezusa Chrystusa, s. 180.

116 WdrdJCh, s. 14.

117 H.U. von Balthasar, Medytacja chrześcijańska, tł. W. Szymona, Poznań 1998, s. 61.

118 G. Greshake, Wierzę w Boga Trójjedynego, tł. W. Szymona, Kraków 2001, s. 32, 42, 50.

119 Kasper, Bóg Jezusa Chrystusa, s. 182.