Wydarzenia związane z pobytem Izraelitów na pustyni

V. WALKA Z AMALEKITAMI

Potyczka opisana w Wj 17,8-16 miała prawdopodobnie miejsce na północy Półwyspu Synajskiego, ale została umieszczona w Refidim na południu, gdyż redaktor pragnął podkreślić skuteczne wstawiennictwo Mojżesza i pokazać, skąd pochodzi zwycięstwo „synów Jakuba”. Mimo, iż walczyli Izraelici pod wodzą Jozuego, o losach bitwy rozstrzygały wzniesione ręce Mojżesza. Mocy koniecznej do zwycięstwa udzielał Bóg.^[46]
Amalekici byli ludem starożytnym nazwanym w Lb 24,20 „pierwszy z ludzi”. Osiedlili się w północnej części Półwyspu Synajskiego i Negebie. Zajmowali się rabowaniem, a w tamtych okolicach poszukiwali pastwisk. Ich atak nie odpowiadał ówczesnym sposobom prowadzenia walki (Pwt 25,17-18). Na dowódcę Izraelitów Mojżesz wybrał Jozuego (Wj 17,8-10), powiedział mu: „Wybierz sobie mężów i wyruszysz z nimi na walkę z Amalekitami. Ja jutro stanę na szczycie góry z laską Boga w ręku” (Wj 17,9). Sam wspierał ich modlitwą ze szczytu góry wraz z Aaronem i Hurem. Gest podniesionych do modlitwy rąk Mojżesza miał natchnąć jego rodaków ufnością i odwagą. Jak długo miał on ręce w górze, tak długo wstawiał się za narodem wybranym.^[47]
To pamiętne wydarzenie Bóg polecił spisać Mojżeszowi, aby nie poszło w zapomnienie. Mówi się, iż tak właśnie rozpoczął on swe dzieło pisarskie. Ta wzmianka w Piśmie Świętym często uchodzi też za dowód na mojżeszowe autorstwo Pięcioksięgu. Na pamiątkę zwycięstwa wzniesiono też ołtarz dla Jahwe, na którym złożono mu ofiarę. Nazwano go Jahwe-nissî, to jest „podniósł rękę na lud (dom) Jahwe”.^[48]


VI. PRZYMIERZE NA SYNAJU

Wielka waga nadania Dekalogu na górze Synaj wynika z tego, że pomimo iż jest to właściwie powtórzenie prawa naturalnego, to jednak można go spotkać tylko u Izraela. Istnieją co prawda u Babilończyków, Egipcjan czy innych ludów pewne przepisy. Jednak w odróżnieniu od nich Dekalog zawiera całokształt obowiązków religijnych w krótkiej i jasnej formie. Dziesięć Przykazań Bożych zawartych w Wj 20 i Pwt 5 stanowi zasadniczą część „dokumentu przymierza”, czyli zapewne tekstu Wj 20,1-23.33. Ponadto zdarzenie to nie ma odpowiednika w historii innych narodów. Lud izraelski i jego duchowi przywódcy doceniali głęboko jego wyjątkowe znaczenie, co wynika z częstych wzmianek o Przymierzu w Biblii (Wj 34,27n; Kpł 26,45; Pwt 5,2nn; Am 3,1n; Jr 11,1nn; Psalmy).^[49]
Uroczyste Przymierze z Bogiem – b^erît ( zob. Wj 24,3-8) to akt religijno-polityczny ustanawiający w Izraelu teokrację – rządy Boga (Wj 19,5). Lud przyrzekł wiernie wypełniać przykazania i polecenia Boże oraz Jego wyłączny kult w zamian za opiekę i realizację obietnic m. in. mesjańskich. Związek, który wówczas powstał między Jahwe a Izraelem późniejsi prorocy, tacy jak Ozeasz i Jeremiasz porównywali do małżeństwa.^[50]
Okoliczności towarzyszące zawarciu Przymierza nie zostały przekazane dokładnie, gdyż starożytni Semici koncentrowali się tylko na istocie i treści tych wydarzeń. Wj 19,1 podaje, iż w trzy miesiące od wyjścia z Egiptu Hebrajczycy przybyli w okolice góry Synaj.^[51] Teksty pochodzące z tradycji elohistycznej mówią, że naród wybrany nie zbliżył się do Synaju z powodu potężnych zjawisk ujawniających obecność Bożą, jak grzmoty i błyskawice. Tradycja jahwistyczna przekazuje, iż lud został ostrzeżony przez Boga, aby nie zbliżał się.^[52] Bóg zalecił swemu narodowi przygotować się na teofanię, uświęcić. Nie mogło to się ograniczyć do czynności zewnętrznych, takich jak pranie ubrania, ale miało to być wewnętrzne odnowienie. Bożemu objawieniu towarzyszyły wielkie znaki, np. wiatr, który robił wrażenie głosu trąb. Zjawisko to wyraża panowanie Boże nad przyrodą. Ludzie drżeli na widok mocy Jahwe.^[53]
Wiadomo, że później, gdy Mojżesz długo nie wracał, ulano złotego cielca, a raczej byka – symbol płodności. Aaron okazał wówczas słabą wolę (Wj 32,1-6). Świętowanie przy posągu nie było w sensie ścisłym bałwochwalstwem, gdyż czczono „Boga, który wyprowadził Izraela z ziemi egipskiej” (Wj 32,4). Nieodpowiednia była tylko forma tej czci zapożyczona od Egipcjan i niezgodna z tradycją religii ojców. Właśnie dlatego Mojżesz ją potępił.^[54]
Poza Dekalogiem Mojżesz dał swemu ludowi prawa i przepisy moralno-społeczne, liturgiczne i cywilne. Później podlegały one długiemu rozwojowi w łonie Izraela dostosowując się do warunków ekonomiczno-politycznych, ale Mojżesz był inspiratorem tego procesu. Istnieje tutaj podobieństwo do kodeksu Hammurabiego, prawa hetyckiego czy asyryjskiego. Świadczy to, że Mojżesz i jego kontynuatorzy przejęli wiele z prawa zwyczajowego, ale ujęli to w duchu monoteizmu i rygorów Prawa (Tory) w myśl nakazu: „Bądźcie świętymi, bo Ja jestem święty, Pan, Bóg wasz” (Kpł 19,2).^[55]
Od prawa innych narodów odróżniają prawo izraelskie przepisy dotyczące opieki społecznej. Nakazują one: jałmużnę, troskę o ubogich (wdowy, sieroty) i biednych przechodniów (obcych narodowości) (Kpł 19,33n; Pwt 10,18n; 15,11), opieki prawnej nad przypadkowym zabójcą (miasta ucieczki) i inne. ^[56]
Mojżesz zapoczątkował też rozwój kultu. Przybytek podzielono na: dziedziniec, miejsce święte i miejsce najświętsze. Obecność Boża przybrała formę dostosowaną do pustynnego stylu życia. Namiot Spotkania nie znajdował się w obozie, ale w pewnej odległości od niego.^[57] Wyróżniono też trzy kategorie osób: lewitów, kapłanów i arcykapłana, ale ich obowiązki ustalono zapewne dopiero później, częściowo w czasach królewskich.^[58] Według Księgi Wyjścia tylko kapłani mieli wstęp do Namiotu Spotkania, ale musieli się przedtem należycie przygotować.^[59] W miejscu najświętszym przechowywano Arkę Przymierza zarezerwowaną dla Boga, gdzie między skrzydłami rzeźbionych cherubów zawisł obłok – symbol Bożej obecności.^[60] W Księdze Kapłańskiej utworzenie Namiotu Spotkania i rozpoczęcie kultu traktowane jest jako jedno z najważniejszych wydarzeń w historii nie tylko narodu wybranego, ale nawet całego świata.^[61] Ustalono tez „czasy święte”: Paschę, Święto Żniw, Święto Szałasów i szabat. Powstało wiele rodzajów ofiar rytualnych składanych tylko w Świętym Przybytku.^[62]
Charakterystyczną cechą rozdziału 19 Księgi Wyjścia jest kontakt z Bóstwem za pomocą pośrednictwa osób wybranych przez Jahwe. Teksty deuteronomiczne z kolei akcentują koncepcje Przymierza jako zobowiązania Boga do udzielania wszechstronnej pomocy.^[63]