Wydarzenia związane z pobytem Izraelitów na pustyni

WSTĘP

Wydarzenia związane z pobytem Izraelitów na pustyni miały wielkie znaczenie nie tylko dla ówczesnego narodu wybranego, ale dla wielu pokoleń Żydów i chrześcijan. Już teofania, której doświadczył Mojżesz na pustyni była przygotowaniem do spotkania z Bogiem, w którym uczestniczył później cały lud.
Zdarzenia na pustyni synajskiej zajmują centralne miejsce w kompozycji Księgi Wyjścia, Kapłańskiej i Liczb. Akty najważniejsze dla Bożego ludu umiejscowiono w rejonie Bożej góry – Synaj. Pobytowi Hebrajczyków tam poświęcono około półtorej długości całego Pięcioksięgu. ^[1]
Na pustyni Bóg nie tylko objawił się swemu ludowi, ale też wystawiał go na próbę poprzez różne wydarzenia. Autorzy piszący na ten temat wśród najważniejszych z nich wymieniają: nakarmienie manną i przepiórkami, walkę z Amalekitami, przymierze na Synaju, wydobycie wody ze skały, uzdrowienie po ukąszeniu węży.
Współcześni bibliści postulują przedstawianie wszystkich tych zdarzeń tak, jak je ukazywali hagiografowie biblijni. W opisach tych należy szukać tego, co oni chcieli przekazać.^[2]

I. TŁO GEOGRAFICZNE

Historia związana z pobytem narodu izraelskiego na pustyni toczy się w różnych miejscach Półwyspu Synajskiego, a przez dłuższy czas zatrzymuje się pod górą Synaj. Dokładne jednak wskazanie tych miejsc jest bardzo trudne z powodu ogólnych wskazań w Biblii, braku porównań w źródłach pozabiblijnych oraz przekształcenia terenu.^[3]
Mojżesz nie poprowadził swego ludu na wschód przez Pelusium nad Morzem Śródziemnym, ani też przez Serapeum, którędy biegła droga karawanowa do egipskich kopalni miedzi w Serabit– el- Hadem. Od Pitom skręcił on na południe a później przeszedł między pustynią egipską i strażnica Migdol a Morzem Czerwonym (Wj 14, 2).^[4]
Istnieje wiele wątpliwości co do ustalenia miejsca, w którym Hebrajczycy przeszli przez Morze Czerwone zwane tak przez Wj 23,31; 1Krl 9,26; Jr 9,21,^[5] inaczej nazywane „morze trzcin”. Trzciny rosną tylko nad wodami słodkimi i nad właściwym Morzem Czerwonym ich nie ma. Stanowi ono dwunastokilometrowej długości basen wodny oddzielający Półwysep Arabski od Afryki. Jest on podzielony przez Półwysep Synajski na zatoki: wschodnią – akabską i zachodnią – sueską. Trzciny porastają bagnisty przesmyk miedzy Morzem Śródziemnym a Zatoką Sueską, a także występują nad znajdującymi się tam jeziorami Menzaleh i Sirbonis. Za umieszczeniem przejścia Izraelitów nad tymi jeziorami opowiedzieli się tacy uczeni jak O. Eiβfeldt, G. Beer, M. Noth i H. Cazelles. W tych okolicach naukowcy znajdują dwa miejsca opisane w Księdze Wyjścia – Migdol jako dzisiejsze Tell el–Her lub Tell Semut i Baal Sefon na wzgórzu Kasios, w zachodnim zakątku jeziora Sirbonis (dzisiejsze Mahammadije). Opinia taka jednak nie zgadza się z wypowiedzią z Wj 13,17 n: „Gdy faraon uwolnił lud, nie wiódł go Bóg drogą prowadzącą do ziemi filistyńskiej, chociaż była najkrótsza (...). Bóg więc prowadził lud okrężną drogą pustynną ku Morzu Czerwonemu”. Dlatego też inni umiejscawiają „morze trzcinowe” na południu od ziemi Goszen albo w północnej części Zatoki Sueskiej. Bourdon natomiast twierdzi, iż wydarzenie to nastąpiło przez Jezioro Gorzkie, wówczas połączone z Morzem Czerwonym. Wobec tego wyliczone w Biblii miejsca postoju następowałyby po wyjściu z Ramzes. Utożsamia się je różnie z: Peluzjum, Tanis, Pi–Soped czy z Qantir. Tak więc Sukkot można umiejscowić w okolicy Teku w pobliżu Pitom, Etam utożsamiany jest z Serapeum, czyli wzniesieniem pomiędzy jeziorami Timsah a Gorzkim, za Pi–hachirot można by wziąć bagnistą nizinę położoną między wzgórzami Dżebel Geneffeh a północnym Jeziorem Gorzkim. Za Migdol należałoby wtedy uznać wzgórze piaszczyste Abu Hassan na południe od Dżebel Geneffeh.^[6]
Także umiejscowienie Góry Synaj stanowi temat sporu. Wj 3,1; 17,6; 33,6 nazywa ją „Horeb”, którą to nazwą posługuje się tradycja jahwistyczna i kapłańska. Istnieją przypuszczenia, iż była to nazwa pierwotna lub też stosowana przez Madianitów. Nazwa „Synaj” występuje w tekstach pochodzenia elohistycznego i deuterokanonicznego, była ona późniejsza lub używana przez Amorytów i Kananejczyków. Szkoła wellhausenowska dowodzi, iż według źródła jahwistycznego i elohistycznego wydarzenia związane z Synajem miały miejsce po zatrzymaniu się w Kadesz. Szukają oni tej góry w tamtych okolicach. Inni z kolei z wiadomości zaczerpniętych z Biblii o zjawiskach przyrodniczych towarzyszących zawarciu przymierza synajskiego wnioskują, iż były to zjawiska wulkaniczne. Szukają oni tej góry w Arabii, gdyż na Synaju nie ma wulkanów. O umiejscowieniu tego wzgórza na Półwyspie Synajskim świadczy lista postojów z Ksiegi Wyjścia: pustynia Sur (Wj 15,22), inaczej Etam (Lb 33,8) leżąca „ naprzeciw Egiptu” (Rdz 25,18; 1Sm 15,7; 27,8), Mara utożsamiane z Ain Hawarach lub Ajum Musa, Elim – oaza w wadi Garandel, nad Morzem Czerwonym – prawdopodobnie dzisiejsze Ras Abu Zelimah, pustynia Sin między Elim a Synajem (Wj 16,1), Alusz koło wadi Berah i wadi El – ‘Ess (Lb 33,12.13), Refidim umieszczane od IV w. w oazie wadi Feiran. Jednak Wj 17,1 i Lb 33,14 podaje, iż nie było tam wody. W wątpliwości co do takiego umiejscawiania Refidim wprowadzają nas inne opisy biblijne oraz ukształtowania terenu tamtejszych okolic utrudniające dojście tam. Tak więc, według tradycji chrześcijańskiej i muzułmańskiej Synajem jest dzisiejsza góra Dżebel Musa,^[7] choć inni podają, że Ras es – Safsaf.^[8]