Uroczystość Chrystusa Króla - rok A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

UROCZYSTOŚĆ CHRYSTUSA KRÓLA

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Chrystus zna swoje owce

Czytanie z Księgi proroka Ezechiela

To mówi Pan Bóg: «Oto ja sam będę szukał moich owiec i będę miał o nie pieczę. Jak pasterz dokonuje przeglądu swojej trzody, wtedy gdy znajdzie się wśród rozproszonych owiec, tak Ja dokonam przeglądu moich owiec i uwolnię je ze wszystkich miejsc, dokąd się rozproszyły w dni ciemne i mroczne.
Ja sam będę pasł moje owce i Ja sam będę je układał na legowisko, mówi Pan Bóg. Zagubioną odszukam, zabłąkaną sprowadzę z powrotem, skaleczoną opatrzę, chorą umocnię, a tłustą i mocną będę ochraniał. Będę pasł sprawiedliwie».
Do was zaś, owce moje, to mówi Pan Bóg: «Oto ja osądzę poszczególne owce, barany i kozły».
Ez 34,11-12.15-17

Dobry pasterz i owce (34,11-31).

Fragment ten oznajmia Boży plan - Bóg osobiście będzie pasł swoje owce i wyznaczy nad nimi nowego Dawida. Ta tradycja biblijna ukazuje Boga jako pasterza Izraela (Ps 23; Iz 40,11; Jr 31,10; J 10,1-18) Temat ten zostanie rozwinięty w trzech częściach – powyższa, pierwsza z nich (ww.11-16) przedstawia jak Bóg, punkt po punkcie naprawia zło wyrządzone przez złych pasterzy.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

34,7-16. Metafora pasterza/króla. Ideologia ukazująca króla jako pasterza ludu pojawia się już wraz z postacią sumeryjskiego króla Lugalzagessi ok. 2450 przed Chr. Współczesny mu władca Lagasz, Urukagina, utrzymywał, że bóg Ningirsu jest właścicielem królestwa, zaś król wybrany został na "pasterza", by nim zarządzał w imieniu bóstwa i ludu. W podobny sposób wyobrażani byli bogowie odpowiedzialni za utrzymywanie sprawiedliwości (Szamasz w Mezopotamii, Amon w Egipcie). Na Bliskim Wschodzie ideologia ta przetrwała w głównej swojej części aż do okresu monarchii izraelskiej. Była ona odnoszona do Asurbanipala w Asyrii (VII w. przed Chr.) i Nabuchodonozora (VI w. przed Chr.).

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan mym pasterzem, nie brak mi niczego.

Pan jest moim pasterzem:
niczego mi nie braknie, pozwala mi leżeć
na zielonych pastwiskach.
Refren.
Prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć,
orzeźwia moją duszę.
Wiedzie mnie po właściwych ścieżkach
przez wzgląd na swoją chwałę.
Refren.
Stół dla mnie zastawiasz
na oczach mych wrogów,
Namaszczasz mi głowę olejkiem,
kielich mój pełny po brzegi.
Refren.
Dobroć i łaska pójdą w ślad za mną
przez wszystkie dni mego życia
i zamieszkam w domu Pana
po najdłuższe czasy.
Refren.
Ps 23(22)

Ps 23. Pieśń ufności, przypuszczalnie modlitwa królewska reinterpretowana po niewoli babilońskiej.

Struktura:
ww. 1-4 Jahwe jako dobry pasterz
ww. 5-6 Jahwe jako boski gospodarz.

Utwór jest spójny, gdyż obrazy pasterza i gospodarza są ściśle powiązane w myśli starożytnego Bliskiego Wschodu.

1. ”pasterzem”: Powszechny w starożytnym świecie obraz króla, podkreślający przywództwo i opatrzność wobec jego poddanych.
”Pozwala mi leżeć”: Czasownik używany głównie odnośnie do owiec i cieląt. Ap 7,17 odnosi słowa o "dobrym pasterzu" do Baranka (Chrystusa).

4. ”ciemną doliną”: Możliwe jest także tłum. "doliną śmierci".

5. ”stół”: Królowie na Bliskim Wschodzie wydawali wystawne przyjęcia przy specjalnych okazjach (por. l Krl 8,65-66); obraz rozwija temat opatrznościowego pasterza-króla.

6. ”dobroć i łaska pójdą w ślad za mną”: Psalmista modli się, by jedynie dobre skutki przymierza "szły" za nim przez życie.

7. ”zamieszkam”: Por. Ps 27,4. Czasownik może znaczyć "powrócę" lub "zamieszkam"; dwuznaczność jest prawdopodobnie zamierzona jako aluzja do nadziei powrotu wygnańców do domu.
”w domu Pańskim”: Ogólnie odnosi się to do świątyni, lecz termin ten może również oznaczać ziemię Izraela.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

23,2. Potrzeby owcy. Owce na obszarze Lewantu pasły się na żyznych pastwiskach roślinami wyrastającymi po obfitych opadach deszczu. Latem i zimą jadły słomę i to, co pozostało na ściernisku. Podobnie jak wielbłąd, owca może się przez długi czas obywać bez wody, później zaś wypić nawet do dziewięciu litrów płynu. W przeciwieństwie do kóz, w dużym stopniu samodzielnych, owce uzależnione są od pasterza, który znajduje im pastwisko i wodę. Pasterze dostarczają również zwierzętom schronienia, leczą je i pomagają podczas wydawania na świat młodych. W sumie, owce pozbawione pasterza są zupełnie bezradne. W tekście starobabilońskim król Ammiditana twierdzi, że bóg Ea udzielił mu rady, by był pasterzem swojego ludu. Rozwija tę metaforę, powiadając, że dostarcza ludowi żyznych pastwisk i wody do picia, pozwala też, by odpoczywał na bezpiecznych pastwiskach.

23,5. Namaszczasz mi głowę olejkiem. Goście uczestniczący w ucztach byli często hojnie obdarzani przez gospodarza drogocennym olejkiem, którym nacierali sobie czoła. Nadawało to nie tylko blasku ich obliczu, lecz również wypełniało pomieszczenie miłym zapachem. Na przykład w asyryjskim tekście z okresu panowania Assarhaddona czytamy, że władca "namaścił czoło" uczestników królewskiej uczty "wybornym olejkiem". W egipskiej Pieśni harfiarza i mezopotamskim Eposie o Gilgameszu opisano ludzi ubranych we wspaniałe lniane szaty, o obliczach namaszczonych mirrą.

23,6. Zamieszkam w domu Pańskim. Określenie "dom Pański" zawsze oznacza świątynię, nigdy niebiański pałac Boga (widać to wyraźnie w Ps 27,4). Tłumaczenie "na wieki" może być zatem mylące, jednak hebrajski zwrot znaczy "na długie dni" [BT: "po najdłuższe czasy"], tj. przez długi okres (zob. Lm 5,20). Jeśli tłumaczenie "zamieszkam" (idące za brzmieniem Septuaginty) jest poprawne, sugerowałoby to, że Psalmista piastował urząd kapłański, bowiem jedynie kapłani zamieszkiwali w przedsionkach świątyni. Jeżeli należy podążać za tekstem hebrajskim, wówczas uzyskalibyśmy brzmienie: "Powrócę do domu Pana", co oznaczałoby tutaj oczekiwanie wielu przyszłych okazji do sprawowania kultu Bożego w świątyni. Babiloński król Neriglissar oznajmia swojemu bogu, że pragnie być na wieki tam, gdzie on. W innym tekście pojawia się prośba: "Niech stoję przed tobą na wieki we czci i poświęceniu". Hymn na cześć Marduka wyraża pragnienie, by czciciel mógł na wieki znajdować się przed obliczem bóstwa, modląc się i zanosząc błagania. W III tysiącleciu przed Chr. sumeryjscy czciciele usiłowali zrealizować ten cel, umieszczając w świątyni własne posągi, przedstawiające ich pogrążonych w modlitwie. W ten sposób byli nieprzerwanie obecni w świątyni.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Królestwo Boże

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Bracia:
Chrystus zmartwychwstał jako pierwszy spośród tych, co pomarli. Ponieważ bowiem przez człowieka przyszła śmierć, przez człowieka też dokona się zmartwychwstanie. I jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni, lecz każdy według własnej kolejności. Chrystus jako pierwszy, potem ci, co należą do Chrystusa, w czasie Jego przyjścia. Wreszcie nastąpi koniec, gdy przekaże królowanie Bogu i Ojcu i gdy pokona wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc.
Trzeba bowiem, ażeby królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół pod swoje stopy. Jako ostatni wróg zostanie pokonana śmierć. A gdy już wszystko zostanie Mu poddane, wtedy i sam Syn zostanie poddany Temu, który Synowi poddał wszystko, aby Bóg był wszystkim we wszystkich.
1 Kor 15,20-26.28

We fragmencie tym Paweł ukazuje Koryntianom korzyści płynące z jego przyjęcia prawdziwości zmartwychwstania.

20. ”jako pierwszy”: dosł. „jako pierwociny”. Pierwociny były początkiem żniw w Palestynie (znane ze starotestamentowego święta pierwocin, Pięćdziesiątnicy - Kpł 23,15-21) oraz gwarancją rychłego zebrania pozostałych zbiorów.
To, co spotkało Chrystusa, może również spotkać innych - dobroć Boża wskazuje, iż tak się stanie.

21-22. Paweł może tutaj nawiązywać do tradycji żydowskiej wywodzącej się spoza Palestyny (poświadczonej przez Filona), być może przejętej przez niektórych chrześcijan w Koryncie, według której idealny duchowy człowiek, utworzony w Rdz 1,26-27, różnił się od cielesnego Adama, stworzonego w Rdz 2,7.
Paralela między Adamem i Chrystusem oparta jest na idei przynależności (do Adama przez naturę; do Chrystusa przez decyzję) i przyczynowości (przez Adama, który zaraził ludzkość grzechem i śmiercią; przez Chrystusa, który daje życie).

23-24. Chociaż język, którego Paweł tutaj używa, jest niejasny, może oznaczać, że apostoł, podobnie jak wielu ówczesnych pisarzy żydowskich, przyjmował istnienie pośredniego okresu mesjańskiego pomiędzy obecnym wiekiem i wiekiem przyszłym

„w czasie Jego przyjścia”: Powszechne zmartwychwstanie nastąpi w czasie powtórnego przyjścia Chrystusa (1 Tes 4,16).

24-26. Wywyższony jako Pan przez zmartwychwstanie (15,45; Rz 1,3-4; 14,9), Chrystus musi kontynuować swoje dzieło, niszcząc wrogie moce (2,6b), które trzymały żyjących w niewoli, a następnie śmierć, która jest władczynią umarłych. Królestwo Boże nie jest jeszcze doskonale, zaś Koryntianie jeszcze nie panują (4,8).

„wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc”: Mitologiczny opis sił wrogich prawdziwej ludzkości. Zob. Rz 8,38; por. Kol 1,16; 2,10; Ef 1,21

”Trzeba bowiem, ażeby królował”: Konieczność ta wypływa z Bożego planu, któryz został objawiony w Ps 110,lb, cytowanym tutaj w sposób pośredni

Personifikacja śmierci jest dobrze poświadczona w ST, np. Ps 33,19; 49,15; Jr 9,20-22; Ha 2,5; Wielu filozofów odrzucało żałobę, nie traktowało też śmierci jako wroga. Pisarze żydowscy przeważnie ukazywali śmierć jako nieprzyjaciela, czasami jako anioła posłanego przez Boga, nigdy jednak nie odnosili się do niej pozytywnie. Paweł traktuje śmierć jako ostatniego wroga, którego należy pokonać. Zmartwychwstanie będzie więc ostatecznym wydarzeniem, które poprzedzi nadejście królestwa Chrystusa.

28. ”sam Syn”: W ramach historii świata Chrystus sprawuje suwerenne Boże panowanie, kiedyś jednak historia dobiegnie kresu (w. 24a) i nie będzie już więcej zmagań (w. 24b), Chrystus przekaże w ręce swego Ojca władzę, którą otrzymał do wypełnienia misji zbawienia. Podporządkowanie się Chrystusa Bogu (3,23) stwarza pewne problemy dla teologii dogmatycznej.
Podobnie jak teksty ze Starego Testamentu, Paweł powiada tutaj, że Syn będzie panował nad wszystkim jako Boży Pomazaniec, będzie jednak poddany pod względem roli Ojcu (Ps 110,1; 1z 9,6-7; Dn 7,14). Gdyby Paweł był stoikiem, słowa "wszystkim we wszystkich" mogłyby oznaczać, że wszystkie byty zostaną ponownie pochłonięte przez pierwotny ogień. Jednak słowa te napisane przez żydowskiego autora znaczą, że Bóg jest Stwórcą i Panem wszystkiego (Syr 43,27).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Błogosławiony, który przybywa w imię Pańskie;
błogosławione Jego królestwo, które nadchodzi.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Por. Mk 11,10

EWANGELIA
Chrystus będzie sądził z uczynków miłości

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jezus powiedział do swoich uczniów:
«Gdy Syn Człowieczy przyjdzie w swej chwale i wszyscy aniołowie z Nim, wtedy zasiądzie na swoim tronie, pełnym chwały. I zgromadzą się przed Nim wszystkie narody, a On oddzieli jednych od drugich, jak pasterz oddziela owce od kozłów. Owce postawi po prawej, a kozły po swojej lewej stronie.
Wtedy odezwie się Król do tych po prawej stronie: "Pójdźcie, błogosławieni Ojca mojego, weźmijcie w posiadanie królestwo, przygotowane wam od założenia świata.
Bo byłem głodny, a daliście Mi jeść;
byłem spragniony, a daliście Mi pić;
byłem przybyszem, a przyjęliście Mnie;
byłem nagi, a przyodzialiście Mnie;
byłem chory, a odwiedziliście Mnie;
byłem w więzieniu, a przyszliście do Mnie".
Wówczas zapytają sprawiedliwi: "Panie, kiedy widzieliśmy Cię głodnym i nakarmiliśmy Ciebie? spragnionym i daliśmy Ci pić? Kiedy widzieliśmy Cię przybyszem i przyjęliśmy Cię? lub nagim i przyodzialiśmy Cię? Kiedy widzieliśmy Cię chorym lub w więzieniu i przyszliśmy do Ciebie? ".
Król im odpowie: "Zaprawdę powiadam wam : Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili ".
Wtedy odezwie się i do tych po lewej stronie: "Idźcie precz ode mnie, przeklęci, w ogień wieczny, przygotowany diabłu i jego aniołom.
Bo byłem głodny, a nie daliście Mi jeść;
byłem spragniony, a nie daliście Mi pić;
byłem przybyszem, a nie przyjęliście Mnie;
byłem nagi, a nie przyodzialiście Mnie;
byłem chory i w więzieniu, a nie odwiedziliście mnie".
Wówczas zapytają i ci: "Panie, kiedy widzieliśmy Cię głodnym albo spragnionym, albo przybyszem, albo nagim, kiedy chorym albo w więzieniu, a nie usłużyliśmy Tobie?"
Wtedy odpowie im: "Zaprawdę powiadam wam: Wszystko, czego nie uczyniliście jednemu z tych najmniejszych, tegoście i Mnie nie uczynili ".
I pójdą ci na mękę wieczną, sprawiedliwi zaś do życia wiecznego ».
Mt 25,31-46

Jest to forma mowy, zawierającej apokaliptyczne objawienie, wzbogaconej licznymi dialogami. Nie jest to przypowieść, z wyjątkiem ww. 32,33. Fragment ten jest prawdziwym dziełem sztuki - punktem kulminacyjnym, a jednocześnie wielkim finałem piątej mowy oraz publicznej działalności. Nie wiadomo jednak czy pochodzi bezpośrednio od Jezusa, od Mateusza, od wczesnego Kościoła czy, jak sądzi Bultmann, wywodzi się z judaizmu? Tekst nie posiada odpowiedników w Ewangeliach synoptycznych (por. J 5,29), jednakże dobrze harmonizuje z teologią Mateusza i wykorzystuje pewne typowo Mateuszowe słownictwo (aniołowie, Ojciec mój, sprawiedliwy) - może więc być jego dziełem. Argumenty te nie są jednak rozstrzygające, oprócz wyjaśnienia ostatecznej formy; w każdym razie oddaje on troskę Jezusa o przygotowanie się do wejścia do królestwa. Ten ceniony przez wielu tekst ukazuje praktyczny aspekt religii, nawołuje do pełnienia uczynków miłosierdzia i miłości bliźniego. Bywał w przeszłości nadinterpretowany i używany do wykazania, iż do zbawienia nie potrzeba ani wiary w Chrystusa, ani przynależności do Kościoła; w rzeczywistości adresowany jest do chrześcijan, śmiało ukazując uczniostwo jako okazywanie troski potrzebującym. Nie jest to zaprzeczeniem wiary, lecz jei istotą

31. Syn Człowieczy miał przybyć, by objąć rządy w imieniu Boga (Dn 7,13-14). W niektórych żydowskich apokalipsach (być może wzorowanych na greckich wyobrażeniach krainy umarłych) znajdujemy opisy sądów sprawowanych przez ludzi, które poprzedzają dzień sądu ostatecznego. Jednak opis absolutnej władzy przyznanej tutaj Jezusowi najlepiej odpowiada tradycyjnemu żydowskiemu obrazowi Boga, sądzącego narody w dniu sądu.

”Syn Człowieczy”: Por. Dn 7,9.13.14; Za 14,5. Syn człowieczy działa tutaj zamiast Boga..

32. Sąd Boży nad narodami (np. Iz 2,4; Mi 4,3) był typowym elementem żydowskich oczekiwań eschatologicznych. Bóg miał dokonać podziału owiec (Ez 34,17). Chociaż owce i kozły pasły się razem, pasterze z Palestyny zwykłe oddzielali nocą owce od kozłów, ponieważ kozły musiały znajdować się w ciepłym pomieszczeniu, zaś owce wolały przebywać na wolnym powietrzu. Owce były bardziej cenione od kozłów, i te fakty mogły wpłynąć na przenośne odczytanie tej przypowieści. W pogańskich sennikach owce kojarzono z pomyślnymi wydarzeniami, zaś kozły z nieszczęściem.

”zgromadzą się”: W oryginale Bóg zgromadzi (teologiczna strona bierna)
”wszystkie narody”: Por. 24,9.14, szczególnie 28,19. Słowa odnoszą się do wszystkich narodów, w tym do Izraela, nie zaś jedynie do pogan.
”kozłów”: Greckie słowo eriphos zwykle oznacza "koźlę". Może zatem oznaczać zwierzę o mniejszej wartości.

33. Prawa strona ma w tekstach starożytnych uprzywilejowany charakter. W kilku scenach sądu, w których się pojawia, jest zarezerwowana dla sprawiedliwych, zaś lewa dla nieprawych (np. w Testamencie Abrahama, tekst A).

34. ”Król”: Syn Człowieczy jako król wykonuje wolę Ojca. Wraz z błogosławieństwem zaprasza zbawionych, by weszli do królestwa, które istniało zawsze, lecz można do niego wkroczyć dopiero wówczas, gdy on sam postanowi je zaprowadzić i przyjąć nas doń
"weźcie w posiadanie królestwo" był to znany zwrote. W tradycji żydowskiej królestwo miało zostać przygotowane dla Izraela, który został do niego przeznaczony przez Boga. W żydowskich przypowieściach postać króla prawie zawsze oznacza Boga - tutaj odnosi się do Jezusa.


35-36. Wszystkie uczynki, które wymienia Jezus (z wyjątkiem odwiedzania więźniów), były w żydowskiej etyce tradycyjnymi uczynkami sprawiedliwości. Troska o ubogich, udzielanie gościnności obcym i odwiedzanie chorych były podstawą żydowskiej pobożności.
Są to także "uczynki miłosiernych co do ciała" podawane w katechetycznej tradycji

”byłem chory, a odwiedziliście”: Niektóre tłumaczenia zbyt mało treści wkładają w grecki czasownik episkeptomai, który lepiej rozumieć w znaczeniu „troszczyliście się”, „opiekowaliście się”. Gdy Mateusz określa tych ludzi mianem "sprawiedliwych", okazują zaskoczenie. Nie starali się zaskarbić sobie przychylności Boga, ani czegoś na Nim wymusić.

40. W pewnych żydowskich tekstach apokaliptycznych narody miały zostać osądzone na podstawie ich stosunku do Izraela. W Biblii Bóg sądzi ludzi również na podstawie ich stosunku do ubogich. Zważywszy jednak na sposób, w jaki użyto wyrazów "bracia" lub "siostry" (Mt 12,50; 28,10; greckie słowo może się odnosić do obydwu płci) i być może "ostatni" (Mt 5,19; 11,11; por. 18,4; 20,26; 23,11) w innych miejscach Ewangelii Mateusza, fragment ten odnosi się przypuszczalnie do przyjęcia posłańców Chrystusa. Głosiciele ci potrzebowali schronienia, pożywienia i pomocy, gdy znajdowali się w więzieniu oraz -gdy doświadczali prześladowań. Sąd nad wszystkimi narodami miał być więc poprzedzony głoszeniem królestwa pośród nich.

”co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili”: Ta ważna odpowiedź utożsamia miłowanie Chrystusa ze służeniem potrzebującym. Obecnie trwa ożywiona dyskusja czy słowo "braci" odnosi się jedynie do chrześcijan, czy też do wszystkich potrzebujących. Zwrócić należy uwagę, że w w. 45 słowo „bracia” zostało opuszczone. Analiza użycia tego słowa przez Mateusza w innych kontekstach wskazuje na dwa znaczenia: w jednej grupie (12,48-50; 18,15.21.35; 23,8; 28,10) adelphos oznacza członka chrześcijańskiej wspólnoty; w drugiej – (5,22.23.24.47; 7,3.45) odnosi się do każdej istoty ludzkiej jako obiektu etycznej powinności. Werset 40 powinien być odczytywany w szerszym znaczeniu etycznym.

41-45. Taka dwoistość pojmowania może niektórych razić. Wypływa ona z deuteronomicznej teologii przymierza, obwarowanej ludzkimi warunkami (w przeciwieństwie do bezwarunkowego Bożego oddania w ramach przymierza, którego nowotestamentowym odpowiednikiem jest teologia Pawła). Zakłada to moralną odpowiedzialność człowieka i sumienie oraz Boga, który poważnie traktuje postępowanie człowieka.

W pewnych tradycjach żydowskich (np. w Regule Wojny z Qumran) czytamy, że Belial (szatan) został stworzony dla otchłani; pierwotnym zamiarem Boga nie było potępienie człowieka (4 Ezd 8,59-60). W wielu żydowskich przekazach demony były upadłymi aniołami. Tradycje żydowskie były podzielone w sprawie czasu kary piekielnej - pogląd zawarty w tym fragmencie, tj. że piekło jest "wieczne", nie był z pewnością jedynie ustępstwem na rzecz opinii przyjmowanej powszechnie w ramach judaizmu.

46. Życie wieczne było obiecane sprawiedliwym po "zmartwychwstaniu w czasach ostatecznych (Dn 12,2). Niektórzy żydowscy nauczyciele wierzyli, że piekło miało jedynie charakter przejściowy, i że w końcu jedni ludzie zostaną spaleni, zaś inni wypuszczeni. Inni nauczyciele żydowscy stali na stanowisku, że piekło jest wieczne. Jezus staje tutaj po stronie tych ostatnich.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.