I Niedziela w Wielkim Poście - Rok B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

I Niedziela Wielkiego Postu – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Przymierze Boga z Noem po potopie

Czytanie z Księgi Rodzaju

Tak rzekł Bóg do Noego i do jego synów:
„Oto Ja zawieram przymierze z wami i z waszym potomstwem, które po was będzie; z wszelką istotą żywą, która jest z wami: z ptactwem, ze zwierzętami domowymi i polnymi, jakie są przy was, ze wszystkimi, które wyszły z arki, z wszelkim zwierzęciem na ziemi. Zawieram z wami przymierze tak, iż nigdy już nie zostanie zgładzona żadna istota żywa wodami potopu i już nigdy nie będzie potopu niszczącego ziemię”.
Po czym Bóg dodał: „A to jest znak przymierza, które Ja zawieram z wami i każdą istotą żywą, jaka jest z wami, na wieczne czasy: Łuk mój kładę na obłoki, aby był znakiem przymierza między Mną i ziemią. A gdy rozciągnę obłoki nad ziemią i gdy ukaże się ten łuk na obłokach, wtedy wspomnę na moje przymierze, które zawarłem z wami i z wszelką istotą żywą, z każdym człowiekiem; i nie będzie już nigdy wód potopu na zniszczenie jakiegokolwiek jestestwa”.
Rdz 9,8-15

Bóg składa obietnicę, że już nigdy nie zniszczy ziemi. Kilka idei ukazuje różne aspekty jednego zamiaru stworzenia życia. Przymierze jest uroczystą umową zawartą przez dwie strony, zaprzysiężoną przed bogami, którzy mieli nadzorować jego wypełnianie. W w. 9 przymierze to jest w istocie obietnicą – pierwotnie udzieloną Noemu (6,18) – teraz z rozszerzoną na wszystkie żywe stworzenia. Mimo to zakłada się przecież dobrowolną zgodę Noego. Żydzi uważali, że zakaz spożywania krwi obowiązuje wszystkich ludzi (por. Dz 15,29). Podobnie jak przymierze zawarte z Abrahamem i to ma swój znak: tęczę, która będzie sygnałem końca przyszłych burz, zanim zniszczą one ziemię.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

8-17. Przymierze.
Przymierze to oficjalna umo­wa zawarta pomiędzy dwiema stronami. Główny fragment przymierza stanowią warunki dla jednej lub obydwu stron. W tym przymierzu Bóg bierze spełnienie warunków na siebie, zamiast nakładać obowiązek na Noego i jego rodzinę. W przeciwień­stwie do późniejszego przymierza z Abrahamem i tych przymierzy, które na nim budowano, przy­mierze z Noem nie zawiera elementu wybrania ani nowej fazy objawienia. Zostało zawarte ze wszyst­kimi żywymi stworzeniami, nie tylko z ludźmi.

13. Znaczenie tęczy.
Wskazanie na tęczę jako znak przymierza nie oznacza, że wcześniej nie oglądano tego zjawiska. Rola znaku wiąże się ze znaczeniem, które zostało mu nadane. W podob­ny sposób obrzezanie było znakiem przymierza z Abrahamem, chociaż był to starożytny zwyczaj, który nie pojawił się wraz z przyjściem patriarchy i jego rodziny. W Eposie o Gilgameszu bogini Isztar przysięgła na lazuryty (ciemnoniebieskie ka­mienie półszlachetne ze złotymi rysami pirytu) ze swego naszyjnika, że nigdy nie zapomni o dniach potopu. Asyryjski relief z XI w. przed Chr. ukazu­je dwie ręce wzniesione ku obłokom - jedną ofia­rowującą błogosławieństwo, drugą trzymającą łuk. Ponieważ hebrajskie słowo oznaczające tęczę jest stosowane również na oznaczenie łuku, obraz ten wydaje się interesujący.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Drogi Twe, Panie, to łaska i wierność.

Daj mi poznać Twoje drogi, Panie,
naucz mnie chodzić Twoimi ścieżkami.
Prowadź mnie w prawdzie według Twych pouczeń,
Boże i Zbawco, w Tobie mam nadzieję.
Refren.
Wspomnij na swe miłosierdzie, Panie,
na swoją miłość, która trwa na wieki.
Tylko o mnie pamiętaj w swoim miłosierdziu,
ze względu na dobroć Twą, Panie.
Refren.
Dobry jest Pan i prawy,
dlatego wskazuje drogę grzesznikom.
Pomaga pokornym czynić dobrze,
uczy pokornych dróg swoich.
Refren.
Ps 25,4-5.6-7bc.8-9

Ps 25 - Lamentacja jednostki w formie akrostychu.

4. „Droga” Jahwe jest głównym tematem (por. ww. 4-5, 8-10.12), rozdzielonym fragmentami o potrzebie psalmisty – przebaczenia grzechów (ww. 6-7.11).

6-7. Grzechy psalmisty wygłaszają mowę o miłosierdziu Bożym.

13. Por. Pwt 1,35-36; 6,18.17. Na temat „przestrzenności” i „ograniczoności” zob. Ps 4,2.

19. Mych nieprzyjaciół: jest ich wielu: Por. Ps 3,2-3.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Woda chrztu nas ocala

Czytanie z Pierwszego listu świętego Piotra Apostoła

Najdrożsi:
Chrystus raz umarł za grzechy, sprawiedliwy za niesprawiedliwych, aby was do Boga przyprowadzić; zabity wprawdzie na ciele, ale powołany do życia Duchem. W nim poszedł nawet ogłosić zbawienie duchom zamkniętym w więzieniu, niegdyś nieposłusznym, gdy za dni Noego cierpliwość Boża oczekiwała, a budowana była arka, w której niewielu, to jest osiem dusz zostało uratowanych przez wodę.
Teraz również zgodnie z tym wzorem ratuje was ona we chrzcie nie przez obmycie brudu cielesnego, ale przez zwróconą do Boga prośbę o dobre sumienie, dzięki zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. On jest po prawicy Bożej, gdyż poszedł do nieba, gdzie poddani Mu zostali aniołowie i Moce, i Potęgi.
1 P 3,18-22

18-19. Zgodnie z zawartym tutaj poglądem. Jezus został wskrzeszony przez Ducha Bożego, za sprawą którego udał się do otchłani (najwyraźniej po zmartwychwstaniu), by ogłosić swoje zwycięstwo nad upadłymi duchami. Spośród wielu poglądów na temat tego tekstu trzy były najczęściej przyjmowane:
(1) pomiędzy śmiercią a zmartwychwstaniem Jezus głosił zbawienie umarłym przebywającym w Hadesie, krainie zmarłych (pogląd podzielany przez wielu Ojców Kościoła)
(2) przez Noego Jezus nauczał ludzi, którzy żyli w tam tych czasach (pogląd wielu reformatorów)
(3) przed lub po swoim zmartwychwstaniu (co wydaje się bardziej prawdopodobne) Jezus ogłosił zwycięstwo nad upadłymi aniołami (pogląd większości współczesnych badaczy).
(W literaturze wczesnochrześcijańskiej słowo „duchy” prawie zawsze oznacza raczej istoty anielskie, niż duchy ludzkie, o ile kontekst nie wskazuje na coś wprost przeciwnego. Z budowy gramatycznej tekstu logicznie wynika, że w Duciu, który Go wzbudził, Jezus głosił duchom po swoim zmartwychwstaniu. Co więcej, w. 22 wspomina wprost o upadłych aniołach. Pogląd, że duchy te oznaczają zmarłych, opiera się zwykle na 1 P 4,6, który ma charakter konkluzji. Chodzi o to, że męczennicy, którzy zostali zabici, zostaną wskrzeszeni przez Ducha podobnie jak Chrystus w 1 P 3,18.)
Z wyjątkiem późniejszych rabinów, niemal wszyscy starożytni Żydzi odczytywali Rdz 6,1-3 jako tekst nawiązujący do upadku aniołów, który miał miejsce wczasach Noego (1 P 3,20). Po potopie mieli oni zostać uwięzieni (tak też jest w 2 P 2,4; Jud 6) pod ziemią lub w powietrzu (por. 1 P 3,22). Następnie, według powszechnie znanej tradycji żydowskiej, Henoch został posłany, by ogłosić im Boży wyrok. Tutaj Chrystus proklamuje swoje zwycięstwo nad nimi.

18. ”Chrystus… raz umarł”: Lepiej poświadczona lekcja apethanen, „umarł”; ma miejsce prawdopodobnie związek z powszechnie przyjętym w NT wyznaniem wiary: „Chrystus umarł za nasze grzechy” (por. Rz 5,6; 6,10). Słownictwo 1 P i kontekst domagają się jednak odczytania „cierpiał” (por. 3,14.17; 4,1).

”na ciele(…) Duchem”: Nie chodzi tu o rozróżnienie istniejące w gr. teozofii na „ciało” i „ducha”. A zatem 3,19 nie odnosi się do działalności Chrystusowej „duszy”. Tekst mówi o dwóch sferach egzystencji Chrystusa, o jego ziemskim życiu i o jego stanie po zmartwychwstaniu, gdy pojawia się jako Pan przemieniony przez Ducha (por. Rz 1,3; 1 Kor 15,45; 1 Tm 3,16).

19. ”w nim”: Niektórzy tłumaczą en hō kai „przy tej okazji”, lecz bliskość zaimka dzierżawczego hō i rzeczownika „duch” oraz powszechnie stosowane w NT wyrażenie „w duchu”, nadto powszechna interpretacja wczesnych, greckojęzycznych komentatorów, przemawiają za tłumaczeniem wyrażenia „nim” jako równoważnika „i w tym duchu”. Chrystus głosił (zbawienie) jako zmartwychwstały Pan.

”duchom zamkniętym w więzieniu”: Zwykle w NT „duchy”, bez dalszych określeń (por. Hbr 12,23), oznaczają „nadprzyrodzone istoty”, a nie „ludzkie dusze”. W 1 Hen, księdze bardzo popularnej w okresie wczesnego chrześcijaństwa, Henoch, jako Boży posłaniec, udaje się do zbuntowanych aniołów (por. Rdz 6,1-2) i ogłasza im, że zostali skazani na uwięzienie (zob. 1 Hen 6-11; 12-16). Według tej tradycji, bunt aniołów wyraźnie łączy się z potopem. W późniejszej wersji opowiadania Henoch przechodzi przez nieba i spotyka zbuntowanych aniołów, uwięzionych w drugim niebie (2 Hen 7,1-3; 18,3-6). Historia Henocha w 1 P 3,19 jest przypisana zmartwychwstałemu Chrystusowi, który podczas wniebowstąpienia przeszedł przez „wszystkie nieba” (zob. Ef 4,8-10; Hbr 4,14; por. 1 Tm 3,16; Flp 2,9; Ef 1,20; 6,12; Hbr 7,26). Zostały mu wówczas poddane wszystkie wrogie duchy (por. Ef 1,20-22; 4,8; 1 P i,22).

”poszedł”:. Odnosi się to do działalności Chrystusa po jego cielesnym zmartwychwstaniu. Owo „udanie się” należy rozumieć jako wstąpienie do nieba (por. 3,22; Dz 1,10-11).

”ogłosić [zbawienie]”: Czasownik ekēryxen oznacza „działać jako herold”(kēryx). W NT stosuje się go powszechnie na określenie głoszenia Ewangelii. Tutaj Chrystus ogłasza samego siebie jako „Pana” (por. Flp 2,11). Tak jak w 3,22, moc wrogich duchów zostaje opisana jako bliska kresu. Zarówno w 3,19, jak i w 3,22 autor nie koncentruje się na psychologicznej reakcji duchów, lecz na uwolnieniu ludzi spod wpływu złych mocy.

20. Starożytny judaizm posługiwał się czasami potopem jako typem przyszłego sądu, podobnie jak w 2 P 3,6-7. Podkreślenie zbawienia „niewielu” podnosiło na duchu chrześcijańskich czytelników, którzy byli prześladowaną mniejszością. Boża „cierpliwość” nawiązuje do Rdz 6,3, jest też wspomniana w związku z sądem ostatecznym W 2 P W 2 P 3,9.

”niegdyś nieposłusznym”: W późniejszej żydowskiej tradycji niejasny tekst Rdz 6,1-2 został rozwinięty w opowiadanie. „Synowie Boży” mieli być aniołami, którzy zgrzeszyli z kobietami i stali się odpowiedzialni za moralny upadek ludzi, jaki sprowadził potop. Jedna z wersji opisów grzechu pierwotnego, czyli „pierworodnego” brzmi: „Cała ziemia została zepsuta przez nauczanie Azaz`ela jego czynów; i zaciążył na nim każdy grzech” (1 Hen 10,8 [OTP 1,18]; por. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela 1.3. 1 Hen 15,1-11; Jub 5). Słowo apeithein, „być nieposłusznym”, jest użyte w innych miejscach 1 P (2,8; 3,1) dla określenia odrzucenia Ewangelii

”cierpliwość Boża oczekiwała”: W późnejszej żydowskiej tradycji „Bóg przeklął podczas potopu stróżów (aniołów)” (T.Naph. 3,5). - Ich historia oraz dzieje ludzkich grzeszników są nierozerwalnie ze sobą złączone. Noe (zob. 2 P 2,5) ostrzegał współczesnych sobie grzeszników przed zbliżającą się karą, w nadziei, że będą pokutować.

”osiem dusz”: Liczba osiem (por. 2 P 2,5) to symbol zmartwychwstania (por. Justyn, Dial. 138.1-2).

”zostało uratowanych przez wodę”: Noe i jego rodzina płynący przez wezbrane wody (por. 1 Kor 10,12; Midr. Gen. Rab. 7,7).

21. Istotne znaczenie miał akt wiary wyrażony raczej w chrzcie, niż w fizycznym oczyszczeniu. Chrzest pełni w starożytnym judaizmie rolę aktu nawrócenia, nacisk kładziono jednak na autentyczność nawrócenia, by czynność chrztu była skuteczna.

„chrzcie”: Chrześcijanie dostępują zbawienia, „przechodząc” przez wody chrztu, w tym znaczeniu wody potopu są zapowiedzą, „antytypem” chrztu

”nie przez obmycie brudu cielesnego”: Dosł. „nie przez pozbycie się brudu ciała”. Byłaby to dość dziwna aluzja do zwykłego obmycia. Powyższe słownictwo bardziej pasuje do określenie obrzędu obrzezania. Ponieważ Kościół rzymski był prawdopodobnie założony przez Kościół z Jerozolimy, porównanie to mogło być powszechnie stosowane w katechezie (por. Kol 2,11; 3,8-9; Ef 4,22)

”ale przez zwróconą do Boga prośbę o dobre sumienie”: Greckie eperōtēma oznacza „pytanie”, ale stało się specjalistycznym terminem określającym zawieranie kontraktu. Greckie syneidēsis, często tłumaczone jako „sumienie”, nie odnosi się w tym przypadku do subiektywnego stanu, ale do możności lub nastawienia

”dzięki zmartwychwstaniu”: Zob 1,3; 3,18; por. Rz 6,3-9.

22. ”po prawicy Bożej”: Odniesienie Ps 110,1 do Chrystusa (por. Mt 22,24; Dz 2,33-33; Rz 8,34; Hbr 8,1).

”poszedł do nieba”: Grecki czasownik poreutheis został tutaj zastosowany w podobny sposób jak w 3,19.

”poddani Mu zostali aniołowie”: Temat zbliżony do poruszonego w 3,19 o „głoszeniu [zbawienia] duchom”. Chrześcijanie przez chrzest uczestniczą w zwycięstwie Chrystusa nad wszystkimi wrogimi duchami (por. Flp 2,10; 1 Kor 15,24.27; Ef l,21; 6,2; Kol 2,10-15

„Władze i Potęgi” to aniołowie panujący nad narodami, o których często wspominają teksty żydowskie (zob. komentarz do Ef 1,21-23). Ponieważ nawet złe moce, stojące za władcami prześladującymi chrześcijan, zostały poddane Jezusowi, ostateczny rezultat nie podlegał żadnej wątpliwości.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Chwała Tobie, Słowo Boże
Nie samym chlebem żyje człowiek,
lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych.
Mt 4,4b

EWANGELIA
Jezus był kuszony przez szatana, aniołowie zaś Mu usługiwali

Słowa Ewangelii według świętego Marka

Duch wyprowadził Jezusa na pustynię. Czterdzieści dni przebył na pustyni, kuszony przez szatana. Żył tam wśród zwierząt, aniołowie zaś Mu usługiwali.
Po uwięzieniu Jana przyszedł Jezus do Galilei i głosił Ewangelię Bożą. Mówił: „Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”.
Mk 1,12-15

12-13. Powszechnie wierzono, że demony mają szczególne upodobanie do takich miejsc jak łaźnie, cmentarze i pustynie. Czytelnicy mogli więc odczuwać napięcie, gdy Jezus toczył walkę z szatanem na jego własnym terytorium. Bezpieczeństwo wśród i dzikich bestii było znakiem Bożej ochrony (Ez 34,25; Dn 6,22).

12. „na pustynię”: Chociaż Marek nie podaje żadnych szczegółów, przypuszczalnie ma na myśli Pustynię Judzką, rejon, w którym działał Jan Chrzciciel (zob. 1,4).

13. ”Czterdzieści dni”: Słowa te nie nawiązują raczej do wędrówki Izraelitów przez pustynię, która trwała czterdzieści lat, lecz są aluzją do czterdziestodniowej próby, której zostali poddani Mojżesz (Wj 34,28) i Eliasz (1 Krl 19,8)

”przez szatana”: W ostatnich księgach ST szatan pełni rolę oskarżyciela (Hi 1-2; Za 3,1-2) i sprawcy nieszczęść Izraela (1 Krn 21,1; por. 2 Sm 24,1). W żydowskich pismach apokaliptycznych szatan był przestawiany jako przywódca nieprzyjaciół Bożego ludu. Tutaj poddaje on Jezusa próbie której natura nie została bliżej określona.

”wśród zwierząt”: Pustynia Judzka była zamieszkana przez dzikie zwierzęta; wzmianka o aniołach służących Jezusowi i o ochronie przed drapieżnymi zwierzętami wskazuje, że tłem tekstu był Ps 91,11-13.

14-15. Podsumowanie przesłania Jezusa może być też podsumowaniem Markowej Ewangelii lub dobrej nowiny (Mk 1,1): ludzie powinni zwrócić się ku Bogu jeśli uwierzą w dobrą nowinę, że Bóg jest gotów spełnić wszystkie obietnice, jakie dał swojemu ludowi. Żydzi byli świadomi, że w pewnym sensie Bóg już panuje nad wszechświatem, lecz codziennie modlili się o nadejście dnia, w którym Jego królestwo (lub panowanie) zostanie ustanowione nad wszystkimi narodami ziemi. Wierzyli, że wtedy wszyscy ludzie poddadzą się Bogu. Ponieważ Ewangelie potwierdzają, iż Jezus musi przyjść dwukrotnie, przeto królestwo Boże nastanie w dwóch etapach. Przyszłe Boże panowanie zostanie ustanowione już teraz w życiu ludzi, którzy są Mu posłuszni, zaś panowanie nad całym światem stanie się faktem, gdy Jezus przyjdzie powtórnie. W czasach Jana dokonanie takiego rozróżnienia nie było jednak możliwe.

14. ”Gdy Jan został uwięziony”: Czasownik paradothēnai, „wydany, uwięziony”, pełni ważną rolę w Markowym opisie męki i śmierci Jezusa. Jego użycie w tym miejscu czyni los Jana Chrzciciela zapowiedzią przyszłego losu Jezusa

”do Galilei”: Jezus przebywał nad rzeką Jordan razem z Janem Chrzcicielem, a później na Pustyni Judzkiej. Teraz powrócił w rejon swojej służby – do Galilei, która ogólnie rzecz biorąc była do niego bardziej przychylnie nastawiona niż Judea (chociaż Jan Chrzciciel zaś zgładzony na rozkaz władcy Galilei, Heroda Antypasa [6,14-29]

”Głosił Ewangelię Bożą”: Słowo euangelion nawiązuje do greckiej terminologii zaczerpniętej z Deutero Izajasza (zob. 40,9; 41,27; 52,7; 60,6; 61,1-2). Dobra nowina pochodziła od Boga, jej treścią zaś było Boże działanie.

”Mówił”: Podsumowanie Jezusowego zwiastowania w formie eschatologicznego ostrzeżenia stworzy ramy dla wszystkiego, co będzie on mówił i czynił w dalszej części Ewangelii.

15. ”Czas się wypełnił”: Dzielenie historii ludzkości na okresy było powszechną praktyką żydowskich apokaliptyków (zob. 1 Hen 93,1-10; 91,12-17; Tes. Mojżesza 10). Wraz z nadejściem czasu wyznaczonego w Bożym planie, miało nastać królestwo Boże. Głównym elementem ostrzeżenia Jezusa było to, że moment ten już nadszedł

”bliskie jest królestwo Boże”: W judaizmie czasów Jezusa określenie „królestwo Boże” odnosiło się do przyszłego objawienia Bożej władzy i sądu nad narodami, do mającego w przyszłości nastąpić Bożego panowania nad całym stworzeniem. Panowanie to już jest „bliskie” (ēngiken).

”Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”: Nastanie królestwa Bożego będzie wymagało od ludzi zmiany postępowania, co wyraźnie podkreślał Jan (1,4). Wezwanie „wierzcie w Ewangelię” łączy zwiastowanie Jezusa z wiarą po jego zmartwychwstaniu, określaną słowem pistis, „wiara”, i z euangelion, „dobra nowina”, odgrywającymi tak ważną rolę w NT.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :