WIELKI WTOREK

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

WIELKI WTOREK

Czytania mszalne

 PIERWSZE CZYTANIE
Zbawienie dotrze aż do krańców ziemi

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Posłuchajcie mnie, wyspy; ludy najdalsze, uważajcie: Pan mnie powołał już z łona mej matki, od jej wnętrzności wspomniał moje imię. Ostrym mieczem uczynił me usta, w cieniu swej ręki mnie ukrył. Uczynił ze mnie strzałę zaostrzoną, utaił mnie w swoim kołczanie.

I rzekł mi: „Tyś sługą moim, Izraelu, w tobie się rozsławię”. Ja zaś mówiłem: „Próżno się trudziłem, na darmo i na nic zużyłem me siły. Lecz moje prawo jest u Pana i moja nagroda u Boga mego”. Wsławiłem się w oczach Pana, Bóg mój stał się moją siłą.

A teraz przemówił Pan, który mnie ukształtował od urodzenia na swego sługę, bym nawrócił do Niego Jakuba i zgromadził Mu Izraela. A mówił: „To zbyt mało, iż jesteś mi sługą dla podźwignięcia pokoleń Jakuba i sprowadzenia ocalałych z Izraela! Ustanowię cię światłością dla pogan, aby moje zbawienie dotarło aż do krańców ziemi”.

Iz 49,1-6

Powołanie proroka - Sługi Pańskiego (Iz 49,1-7)

Deutero-Izajasz przemawia we własnym imieniu, zwracając się do krypto-Izraelitów. Ukazuje siebie jako jeszcze jednego Jeremiasza: został powołany już w łonie matki (w. l; Jr 1,5); dano mu do wypełnienia misję wobec obcych (w. 6; Jr 1,10; 25,13-38); niekiedy reaguje na swoją sytuację głębokim zniechęceniem (w. 4; Jr 14,17).

1. "Powołał mnie Pan już z łona mej matki”: Obserwujemy tutaj działanie Boga jako „Pierwszego” i „Ostatniego”(Iz 41,4); Bóg umieszcza swych wybranych na drodze ich powołania jeszcze przed urodzeniem (por. Ps 139,13-15;Łk 1,15.31; Ga 1,15)

2. ”Ostrym mieczem uczynił me usta”: Skuteczne narzędzie wypowiadające prorocze słowa Pana (Jr 1,9; Hbr 4,12; Ap 1,16). Nie jest jasne, dlaczego Bóg ukrył sługę - może po to, by go ochronić (Ps 17,8; 27,5) lub dać czas do pełnego zrozumienia misji Izraela (Iz 51,14-16; 52,13-15).

3. Nazwanie sługi wprost mianem "Izraela" jest poświadczone we wszystkich hebrajskich rękopisach z wyjątkiem mało ważnego dokumentu pochodzącego z XIV wieku. Postać sługi zawiera w sobie wszystkich wiernych Izraelitów (grupa nie tak liczna jak ta, którą ukazano w rozdziałach 41-48) zawężona szczególnie do uczniów Deutero-Izajasza, na czele z samym prorokiem. Taka postać zbiorowa (czy grupa wewnątrz Izraela) może mieć z pewnością misję w stosunku do członków narodu

3-4. Wyraźny kontrast: „I rzekł [Jahwe] mi (…) Ja zaś mówiłem [do Niego]". Bardzo często zgłasza się tutaj zastrzeżenia, co do gatunku literackiego tekstu mówiącego o powołaniu proroka (Iz 6,5; 40,6; Jr 1,6). Sługa szczerze wyznaje, iż czuje się przygnębiony tym, co wydaje mu się bezowocną („na darmo") służbą (tōhû; por. Rdz 1,2; Iz 41,29), Sługa uczy się znajdować jedyną "nagrodę (mišpāt, por Iz 40,14) u Jahwe". Lekcja ta jest konieczna, w przeciwnym razie sługa mierzyłby plany Boże ludzką miarą lub szukał chwały dla siebie.

5. Ten nieco uszkodzony tekst daje nowe wprowadzenia i powtarza fragment w. 1. W Księdze Deutero-Izajasza Sługa nie poprowadzi nowego Wyjścia i nie doprowadzi do odnowienia Izraela; dokona tego Cyrus lub sam Bóg (Iz 40,1-11; 45, 2-3.13).

6. Misję Jakuba/Izraela zestawiono z misją polegającą na byciu "światłością dla pogan". Prorok otwarcie oznajmia to, czego do tej pory można się było jedynie domyślać lub wnioskować.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

49,1-7. Królowie, którzy otrzymali od bogów zadanie wybawienia. Chociaż władcy Bliskiego wschodu byli powoływani przez bogów, zwykle czuli się stworzeni raczej do podbijania niż oswobadzania. Król Persji Cyrus był postrzegany przez kapłanów boga Marduka i miasto Babilon jako wybawiciel od wywołującego ucisk reżimu. W prologu do swojego prawa Hammurabi powiada, że jest tym, który zgromadzi rozproszonych mieszkańców miasta Isin i udzieli schronienia ludności miasta Malgium.

49,2. Obraz ust jako miecz. Obraz miecza jest również stosowany w odniesieniu do słów prorockich (zob. Jr 23,29) oraz, w Nowym Testamencie, do Słowa Bożego (np. Ga 6,17). Ponieważ miecz był bronią ofensywną, zakłada się, że podobną rolę spełniało tutaj słowo. Jeden z hebrajskich wyrazów oznaczających usta (peh) był też używany na oznaczenie krawędzi, np. "krawędź/ostrze miecza". W wersecie tym możemy mieć więc do czynienia z grą słów.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

 PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Będę wysławiał Twoją sprawiedliwość.

W Tobie, Panie, ucieczka moja,
niech wstydu nie zaznam na wieki.
Wyzwól mnie i ratuj w Twej sprawiedliwości,
nakłoń ku mnie swe ucho i ześlij ocalenie.
Refren.
Bądź dla mnie skałą schronienia
i zamkiem warownym, aby mnie ocalić,
bo Ty jesteś moją opoką i twierdzą.
Boże mój, wyrwij mnie z rąk niegodziwca.
Refren.
Bo Ty, mój Boże, jesteś moją nadzieją,
Panie, Tobie ufam od lat młodości.
Ty byłeś moją podporą od dnia narodzin,
od łona matki moim opiekunem.
Refren.
Moje usta będą głosiły Twoją sprawiedliwość
i przez cały dzień Twoją pomoc,
bo nawet nie znam jej miary.
Boże, Ty mnie uczyłeś od mojej młodości
i do tej chwili głoszę Twoje cuda.
Refren.

Ps 71,1-2.3-4a.5-6ab.15 i 17

Ps 71. Lamentacja jednostki.

Struktura:

Część I (ww. 1-15):
ww. 1-6 (prośba do Boga o wybawienie)
ww. 7-11 (skarga)
ww. 12-15 (złorzeczenie wrogom; wielbienie Boga)

Część II (ww. 16-24):
ww. 16-19a (pochwała sprawiedliwości Bożej);
ww. 19b-21 (ufność w przyszłe, zbawcze dzieła Boże)
ww. 22-24 (końcowe wielbienie; klęska wrogów).

Dominujące motywy to:
(a) determinacja psalmisty, by kontynuować wielbienie Boga mimo udręki (ww. 8.15.24);
(b) poleganie na Bogu jako źródle siły (ww. 3.5.18);
(c) ufność psalmisty w zbawcze, sprawiedliwe/prawe dzieła Boże, które tworzą ramy psalmu (ww. 2.24; również ww. 15-16.18).

5. Boża ochrona psalmisty przez całe życie zostaje podkreślona przez podwójne odniesienie do jego młodości (ww. 5.17 i starości (ww. 9.18).

7. ”cudem dla wielu”: Inne tłumaczenie: znakiem. Zły znak był groźny i należało go unikać. W tym miejscu wyrażenie oznacza, że psalmista stał się kimś, kogo należy "unikać jak zarazy". Por. Iz 8,18.

12-13. Por. w. 24 i Ps 70,2-3. Podobieństwo do Ps 70 może wyjaśniać umieszczenie Ps 70 i Ps 71 obok siebie.

18b. Tekst trudny; przypuszczalnie: "aż ogłoszę Twoją moc [w świątyni], Twoją sprawiedliwość wszystkim, którzy wejdą do Twego miejsca świętego

24b. Powtórzenie w. 13 w nieznacznie zmienionej formie, którą niektórzy uznają za życzenie ("Oby okryli się hańbą …").
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

Aklamacja: Chwała Tobie, Słowo Boże
Witaj, nasz Królu, posłuszny woli Ojca,
jak cichego baranka na zabicie
zaprowadzono Ciebie na ukrzyżowanie.
Aklamacja: Chwała Tobie, Słowo Boże


EWANGELIA
Zapowiedź zdrady Judasza i zaparcia się Piotra

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Jezus w czasie wieczerzy z uczniami swoimi doznał głębokiego wzruszenia i tak oświadczył: „Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam: Jeden z was Mnie zdradzi”. Spoglądali uczniowie jeden na drugiego niepewni, o kim mówi.

Jeden z uczniów Jego, ten, którego Jezus miłował, spoczywał na Jego piersi. Jemu to dał znak Szymon Piotr i rzekł do niego: „Kto to jest? O kim mówi?” Ten oparł się zaraz na piersi Jezusa i rzekł do Niego: „Panie, kto to jest?”

Jezus odpowiedział: „To ten, dla którego umaczam kawałek chleba i podam mu”. Umoczywszy więc kawałek chleba, wziął i podał Judaszowi, synowi Szymona Iskarioty. A po spożyciu kawałka chleba wszedł w niego szatan.

Jezus zaś rzekł do niego: „Co chcesz czynić, czyń prędzej”. Nikt jednak z biesiadników nie rozumiał, dlaczego mu to powiedział. Ponieważ Judasz miał pieczę nad trzosem, niektórzy sądzili, że Jezus powiedział do niego: „Zakup, czego nam potrzeba na święta”, albo żeby dał coś ubogim. On zaś po spożyciu kawałka chleba zaraz wyszedł. A była noc.

Po jego wyjściu rzekł Jezus: „Syn Człowieczy został teraz otoczony chwałą, a w Nim Bóg został chwałą otoczony. Jeżeli Bóg został w Nim chwałą otoczony, to i Bóg Go otoczy chwałą w sobie samym, i to zaraz Go chwałą otoczy. Dzieci, jeszcze krótko jestem z wami. Będziecie Mnie szukać, ale jak to Żydom powiedziałem, tak i wam teraz mówię, dokąd Ja idę, wy pójść nie możecie”.

Rzekł do Niego Szymon Piotr: „Panie, dokąd idziesz?”

Odpowiedział mu Jezus: „Dokąd Ja idę, ty teraz za Mną pójść nie możesz, ale później pójdziesz”.

Powiedział Mu Piotr: „Panie, dlaczego teraz nie mogę pójść za Tobą? Życie moje oddam za Ciebie”.

Odpowiedział Jezus: „Życie swoje oddasz za Mnie? Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci: Kogut nie zapieje, aż ty trzy razy się Mnie wyprzesz”.

J 13,21-33.36-38

21-22. Greccy filozofowie podkreślali, że zawsze należy zachowywać spokój i pogodę ducha, nie wszyscy starożytni podzielali jednak ten punkt widzenia. Chociaż w Czwartej Ewangelii podkreśla się Boskość Jezusa, akcent został również położony na Jego człowieczeństwo (J 1,14). W Starym Testamencie czytamy o gorących uczuciach Boga wobec ludu (np. Sdz 10,16; Iz 63,9-10; Jr 2,30-32; 9,1-3; Oz 11,8).

Zapowiedź zdrady jest zbliżona do synoptycznych odpowiedników (Mk 14,18; Mt 26,21). Po raz trzeci w miarę rozwoju wydarzeń męki Jezus wzruszył się ("doznał głębokiego wzruszenia") (J 11,33; 12,27).

23-25. Pojawia się "umiłowany uczeń", który jest źródłem tradycji przechowywanej przez wspólnotę Janową.

Podczas uczt mężczyźni spoczywali na sofach (kobiety nie biesiadowały w tej samej sali, w którym znajdowali się mężczyźni spoza ich rodziny). Biesiadnicy leżeli ukośnie do stołu, tak że osoba znajdująca się po prawej stronie była nieco cofnięta względem swojego sąsiada z lewej, Jan mógł więc odchylić głowę do tyłu na wysokości piersi Jezusa. (Opierano się na lewym łokciu, tak że prawa ręka była wolna. W tej pozycji nie można było jednak kroić jedzenia; należało je odpowiednio przyrządzić przed ucztą.) Umiłowany uczeń (przypuszczalnie Jan) zajmował jedno z najbardziej zaszczytnych miejsc na tej uczcie, wraz z osobą spoczywającą po lewej stronie Jezusa - być może Judaszem, jak sugerowali niektórzy komentatorzy, powołując się na werset 26.

26-27. Gdy gospodarz zanurzał kawałek chleba we wspólnej misie (lub, podczas wieczerzy paschalnej, gorzkie zioła w misie ze słodkim sosem) i podawał go komuś, był to zwykle zaszczyt dla tej osoby. Jezus zachowuje tutaj pełną kontrolę nad sytuacją (por. Mk 14,20).

”To ten, dla którego umaczam kawałek [chleba] i podam mu”: Wypowiedź, że zdrajcą będzie jeden z tych, którzy zanurzą rękę we wspólnej misie, pojawia się również w Mk 14,20. W Łk 22,3 za postępek Judasza jest odpowiedzialny również szatan. Jednak tylko w J Jezus podaje Judaszowi kawałek chleba. Ewangelista mógł w ten sposób podkreślić nikczemność zdrady ukazanej na tle gościnności Jezusa. Jego słowa dowodzą, że nie miał nad nim władzy (zob. J 10,18). Odprawiając Judasza Jezus wie, co się wydarzy.
28-30. Niektórzy pobożni Żydzi wykonywali miłosierne uczynki przed Świętem Paschy, by zjednać sobie w ten sposób Bożą przychylność. Nie było w zwyczaju, by w noc paschalną wychodzić z domu (Wj 12,22), jednak w narracji Jana (w przeciwieństwie do opowieści Mateusza, Marka i Łukasza) Święto Paschy rozpoczyna się najwyraźniej dopiero następnego dnia (J 18,28; zob. komentarz do tego fragmentu).

Wersety te pełnią rolę tekstu wyjaśniającego, dodanego do narracji, co wskazuje, że inni uczniowie nie byli świadomi celów, które kierowały postępowaniem Judasza.

”A była noc”: Odejście Judasza nasuwa słowa, których symboliczne znaczenie nie mogło zostać nie zauważone przez czytelników Czwartej Ewangelii (J 9,4; 11,10).

31-32. Wersety zawierają pięć stwierdzeń na temat bliskiego uwielbienia Jezusa, chociaż znaczenie w. 32a nie jest pewne. Gdyby pominąć w. 32a, wypowiedzi rozpadłyby się na dwie grupy: stwierdzenie, że Syn Człowieczy został uwielbiony, że Bóg został uwielbiony w nim (w. 31) i że Bóg wkrótce Go uwielbi. Werset 32a mówi o możliwości przyszłego uwielbienia Syna, ponieważ Syn już uwielbił Boga (poprzez wypełnienie swojej misji; por. J 17,1.4-5)

33. Nauczyciele nazywali czasami swoich uczniów "dziećmi" (por. 1 J 2,1), uczniowie zaś zwracali się do nauczycieli "mój ojcze". Literatura żydowska zawiera "testamenty" umierających lub odchodzących sławnych postaci, w których udzielają oni swoim dzieciom ważnych nauk, które miały być odczytywane w następnych pokoleniach. Ponieważ Jezus odchodzi, jest oczywiste, że udziela ostatnich wskazówek swoim uczniom, niezależnie od tego, czy Jan świadomie naśladuje tutaj formę testamentu.
13,36-37. Chociaż Piotr jest gotów pójść za Jezusem nawet na śmierć, nie rozumie jednak, że Jezus rzeczywiście ku niej zmierza (J 14,5).

”Dzieci”: Jedyny przypadek użycia słowa teknia w Czwartej Ewangelii. Było ono stosowane wobec chrześcijan w 1 J 2,1.12.28; 3,7.18; 4,4; 5,21, przypuszczalnie jako odmiana słowa tekna, "dzieci" (por. J 1,12; 11,52; 1 J 3,1.2.10). Termin ten mógł zostać również zaczerpnięty z gatunku mów pożegnalnych, w których odchodzący patriarcha zwraca się do swoich potomków

”jak to Żydom powiedziałem”: Słowa te nawiązują do J 7,33-34 i 8,21. Wypowiedzi pełnią funkcję mów oznajmiających sąd nad ludzką niewiarą.

37. ”dlaczego teraz nie mogę pójść za Tobą?”: Pierwsze z serii pytań ukazuje niezrozumienie słów Jezusa przez uczniów, nieuniknione przed Jego uwielbieniem (J 14,5.8.22). Jego odpowiedź nawiązuje do J 12,26 i pośrednio zawiera zapowiedź śmierci Piotra (por. J 21,18-19). Ewangelista sięga później do tradycji, że Jezus, przepowiedział zaparcie się Piotra (Mk 14,29; Łk 22,31-32), by obalić jego zapewnienia.

38. Wedle pewnych świadectw (nie wszyscy to potwierdzają), pierwsze pianie koguta rozlegało się w Jerozolimie około 12:30 w nocy. Wówczas nie spały i słyszały to pianie tylko straże nocne (większość ludzi udawała się na nocny spoczynek o zachodzie słońca). Przeważnie jednak pianie koguta kojarzono z nastaniem poranka, gdyż wówczas większość ludzi mogła je usłyszeć. W każdym razie zaparcie się Piotra miało nastąpić niemal natychmiast po jego obietnicy, że nigdy nie wyprze się Jezusa.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.