III NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

III NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Naród kroczący w ciemnościach ujrzał światłość wielką

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

W dawniejszych czasach upokorzył Pan krainę Zabulona i krainę Neftalego, za to w przyszłości chwałą okryje drogę do morza wiodącą przez Jordan, krainę pogańską.
Naród kroczący w ciemnościach ujrzał światłość wielką; nad mieszkańcami kraju mroków zabłysło światło. Pomnożyłeś radość, zwiększyłeś wesele. Rozradowali się przed Tobą, jak się radują we żniwa, jak się weselą przy podziale łupu.
Bo złamałeś jego ciężkie jarzmo i drążek na jego ramieniu, pręt jego ciemiężcy Jak w dniu porażki Madianitów.
Iz 8,23b-9,3

Książę Pokoju (8,23-9,6).
Ten fragment, zgodnie z chronologią, należałoby umieścić po wojnie syro-efraimskiej; zdaniem niektórych egzegetów stanowi on zakończenie „pamiętnika" Izajasza. Wyrocznia o „Emmanuelu" dotyczyła następcy króla Achaza, w którym zrealizowana zostanie obietnica trwania dynastii (7,14-15); Izajasz przedstawia tutaj zarówno jego samego, jak i wyzwolenie związane z jego przyjściem. Choć często kwestionowany, fragment dobrze harmonizuje z okolicznościami posługiwania Izajasza i tematyką jego wystąpień. 9,1-6 uważa się czasem za pieśń wstępowania lub pieśń dziękczynną. Pojawienie się nowego króla w szczególny sposób dotyczy Judy (por. „nam" w w. 5), jednak w ww. 1-4 chodzi o wyzwolenie ziem północnych.

8,23. Werset dodany przez późniejszego redaktora, stanowi przejście od „mroku" w 8,22.

”krainę Zabulona i krainę Neftalego”: Ziemie najbardziej na północ wysuniętych pokoleń pierwsze dostały się pod panowanie Asyrii; inne geograficzne dane odnoszą się do trzech prowincji asyryjskich (Dor, Gilead i Megiddo), utworzonych z ziem izraelskich przez Tiglat-Pilesera III po podboju w 733 r. Podmiotem zapowiedzi jest Jahwe.

9,2. ”zwiększyłeś wesele: Poprawka.

9,3. ”jarzmo... drążek... pręt”: Symbole ucisku asyryjskiego.

”w dniu porażki Madianitów”: Aluzja do tradycji świętej wojny (7,4-5; Sdz 7,15-25), kiedy to zwycięstwo pochodzi od Jahwe (J. Olivier, JNSL 9 [ 1981 ] 143-49).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

9,1. Sposób potraktowania pokoleń Zabulona i Neftalego. Pokolenia Zabulona i Neftalego należały do tych, które najbardziej ucierpiały w wyniku uderzenia Asyryjczyków w 733 przed Chr. (zob. 2 Krl 15,29 oraz potwierdzające to inskrypcje Tiglat-Pilesera). Ich terytoria plemienne w większości weszły w skład asyryjskiej prowincji Magiddu (zob. następne hasło).

9,1. Trzy regiony [BT: "krainę Zabulona i krainę Neftalego, za to w przyszłości chwałą okryje... krainę pogańską"]. Kiedy w 733 przed Chr. armia asyryjska ruszyła na zachód, by ukarać Północne Królestwo Izraela za udział w operacjach koalicji antyasyryjskiej, znacznie okrojony został jego obszar. Cała ziemia, oprócz wzgórz Efraima, przyłączona została do państwa asyryjskiego. Obszar ten został podzielony na trzy okręgi administracyjne, w dokumentach asyryjskich określane jako Duru, Magiddu i Galaza. Znajdują one odzwierciedlenie w trzech regionach wymienionych przez Izajasza. Galilea pogan [BT: "kraina pogańska"] to prowincja Magiddu (Megiddo)(rozciągająca się od doliny Jizreel na północy do rzeki Litani); "droga do morza" to prowincja Duru (równiny nadmorskie rozciągające się od Jafy do Hajfy); wzdłuż Jordanu ciągnęła się prowincja Galaza (Gilead) (obszar Zajordania od Morza Martwego do Jeziora Galilejskiego). Prace wykopaliskowe prowadzone niedawno w Dor potwierdziły silną tam dominację Asyryjczyków we wspomnianym okresie.

9,1. Światło nadziei i wybawienia. W tekstach mezopotamskich określenie to oznacza boga słońca, Szamasza. Wielbiony jest za ujarzmienie ciemności i dostarczenie ludziom światła. Jako król, który panuje sprawiedliwie, Hammurabi powiada, że udziela światła krajom Sumeru i Akkadu.

9,3. Pokonanie Madianitów. Ucisk ze strony Madianitów, panujący w środkowej części okresu sędziów, miał miejsce jakieś pięćset lat temu, lecz nadal pozostał najwymowniejszym przykładem zdolności wybawienia ludu przez Boga wbrew realnym szansom. Wiadomo, że chodzi właśnie o to pokonanie Madianitów z powodu bardziej konkretnej aluzji w Iz 10,26.

9,3. Obraz jarzma. W mowach prorockich jarzmo oznacza często ciężar politycznej dominacji. W listach z Amarna władcy kananejskich państw-miast donoszą faraonowi, jak chętnie wkładają jarzmo Egiptu, pragnąc mu wiernie służyć. Akadyjska literatura mądrościowa wskazuje, że noszenie bożego jarzma jest pożądane z uwagi na korzyści, których przysparza. W eposie Atrachasis bogowie uznają, że jarzmo Enlila jest nie do zniesienia i ogłaszają bunt. Inskrypcje asyryjskie opisują swoje podboje jako umieszczenie jarzma boga Aszura na ludach; powstanie określane też było jako zrzucenie jarzma. Nie trzeba dodawać, że prorok posłużył się obrazem znanym na Bliskim Wschodzie.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan moim światłem i zbawieniem moim.

Pan moim światłem i zbawieniem moim,
kogo miałbym się lękać?
Pan obrońcą mego życia,
przed kim miałbym czuć trwogę?
Refren.
O jedno tylko proszę Pana, o to zabiegam
żebym mógł zawsze przebywać w Jego domu
przez wszystkie dni życia, abym kosztował słodyczy Pana,
stale się radował Jego świątynią.
Refren.
Wierzę, że będę oglądał dobra Pana
w krainie żyjących.
Oczekuj Pana, bądź mężny,
nabierz odwagi i oczekuj Pana.
Refren.

Ps 27,1.4.13-14

Ps 27. Utwór złożony z psalmu ufności (ww. 1-6), lamentacji jednostki (ww. 7-12) i zakończenia (ww. 13-14). Zawiera liczne paralele do Ps 23.

1. W tradycji biblijnej "światło" łączy się z "życiem" (zob. w 1b), "szczęściem" itd. (por. Ps 13,4).

3. ”ufności”: Główny temat psalmu (por. "wierzę" w w. 13).

4-6. Pragnienie zamieszkania w domu Bożym wiąże się ściśle z wcześniejszym fragmentem o wrogach. Świątynia była par excellence miejscem ucieczki.

4. ”abym zażywał łaskawość Pana”: Por. w. 13; przypuszczalnie emfatyczne wyrażenie "widzenia" Boga.

”radował jego świątynią”: Tekst trudny, tłumaczenie przypuszczalne.

8. ”mówi moje serce < Zob. Ps 11,7.

12. świadkowie”: Rzadkie słowo, zidentyfikowane na podstawie dokumentów ugar.; por. także Prz 14,5.

13. ”Wierzę, że będę oglądał dobra Pańskie ...”: Tekst trudny.

”ziemi żyjących”: Albo "ziemi życia"; w licznych tekstach poetyckich wyrażenie odnosi się do świątyni (Ps 52,7; 56,14; 116,9; Iz 38,11). Utwór kończy wzmianka o świątyni - dominujący motyw ww. 1-6.

14. Prawdopodobnie późniejszy dodatek do psalmu.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Jedność chrześcijan

Czytanie z Pierwszego listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Upominam was, bracia, w imię naszego Pana Jezusa Chrystusa, abyście byli zgodni i by nie było wśród was rozłamów; byście byli jednego ducha i jednej myśli.
Doniesiono mi bowiem o was, bracia moi, przez ludzi Chloe, że zdarzają się między wami spory. Myślę o tym, co każdy z was mówi: „Ja jestem Pawła, a ja Apollosa; ja jestem Kefasa, a ja Chrystusa”.
Czyż Chrystus jest podzielony? Czyż Paweł został za was ukrzyżowany? Czyż w imię Pawła zostaliście ochrzczeni?
Nie posłał mnie Chrystus, abym chrzcił, lecz abym głosił Ewangelię, i to nie w mądrości słowa, by nie zniweczyć Chrystusowego krzyża.
1 Kor 1,10-13.17

Rywalizujące grupy wewnątrz wspólnoty (1,10-17).

Ponieważ podstawą chrześcijańskiego życia i jego jedynym autentycznym wyrazem jest koinonia, Paweł jest szczególnie wyczulony na brak jedności w Kościele i dlatego najpierw zajmuje się tym aspektem wspólnoty w Koryncie.

Starożytni retorzy uznaliby przynajmniej fragment 1 Kor 1,10-4,21 (w którym Paweł wzywa do jedności), a być może całe pismo apostoła, za list napominający. Paweł nie odpiera tutaj ataków przeciwników (jak w 2 Kor), lecz podejmuje temat niewłaściwych zachowań samych Koryntian. Z kontekstu wynika, że faworyzowali oni pewnych nauczycieli - Pawła i Apollosa - z powodu retorycznych umiejętności jednego, zaś filozoficznych drugiego (1 Kor 1,18-4,21).

10. Przez pierwsze trzy wieki istnienia Kościoła wierzący spotykali się głównie w domach prywatnych. Domy należące do zamożnych członków Kościoła mogły oczywiście pomieścić większą liczbę osób (zob. komentarz do 1 Kor 11,17-34). Ponieważ wielkość owych domostw ograniczała liczebność poszczególnych wspólnot i zmuszała chrześcijan do gromadzenia się w mniejszych grupach (Kościołach domowych), łatwo mogło dojść między nimi do podziałów. Jednak w dalszej części listu staje się jasne, że główną przyczyną podziałów były różnice wynikające z istniejących stosunków społecznych, które znalazły odzwierciedlenie w chrześcijańskiej wspólnocie. W starożytnej retoryce wyróżniano gatunek zwany homonoia, który wyrażał skargę z powodu podziałów i wzywał do jedności. Czytelnicy Pawłowi mogli więc od razu rozpoznać charakter argumentacji zastosowanej przez apostoła.

”abyście byli zgodni”: Nawiązanie do haseł z w. 12, które wskazują, że Koryntianie byli „braćmi" jedynie z imienia. Nie mieli wspólnej wizji.

11. Informatorami mogli być ludzie Chloe (bogatej kobiety-przedsiębiorcy mieszkającej w Koryncie lub w Efezie), którzy podróżowali pomiędzy tymi miastami w interesach. Jako tacy mogli być niewolnikami o wysokiej pozycji społecznej lub wyzwoleńcami należącymi do jej domu. Będąc członkami Kościoła w Koryncie, przynieśli oni Pawłowi nowiny. Wieści i listy były najczęściej dostarczane przez ludzi podróżujących w innych sprawach. (Gdyby ludzie ci byli dziećmi, nie zaś sługami Chloe, zostaliby nazwani od domu swojego ojca, nawet gdyby już nie żył).

”ludzi Chloe”: Pracownicy lub niewolnicy prowadzącej interesy kobiety pochodzenia pogańskiego (por. Dz 16,14), prawdopodobnie mieszkający w Efezie, przejęci konfliktami w sąsiedniej wspólnocie,

”spory”: Różne frakcje w korynckim Kościele okazywały sobie wrogość. Nie doszło jednak jeszcze do całkowitego zerwania.

12. Starożytni nauczyciele gromadzili wokół siebie grono słuchaczy. Filozofowie starali się skłonić ludzi do emocjonalnego przywiązania się do nich, podając to za konieczny warunek moralnego i intelektualnego rozwoju. Rabini mieli własne szkoły, zaś uczniowie zwykle propagowali poglądy swego nauczyciela. Paweł podaje tutaj przypuszczalnie „Kefasa" i „Chrystusa" jedynie jako przykłady (por. 1 Kor 3,5-6) - chodzi mu o to, że każdy podział jest zły, nawet podział opierający się na twierdzeniu, iż należy się jedynie do Chrystusa i odrzucaniu uczniów Pawiowych lub naśladowców Apollosa.

”Pawła”: Ta grupa wierzących wyłoniła się prawdopodobnie w odpowiedzi na inne frakcje. Paweł mógł stawiać siebie za przykład (1 Kor 4,17; 11,1) bez konieczności dodawania, że wynika to z naśladowania Chrystusa (Flp 4,9; Ga 4,12).

”Apollona”: Pochodzący z Aleksandrii (Dz 18,24-19,1) Apollos zwiastował Ewangelię w Koryncie w czasie nieobecności Pawła (1 Kor 3,6) i był z apostołem w Efezie, podczas pisania tego listu (1 Kor 16,12). Być może korynckich intelektualistów bardziej ujęła elokwencja Apollosa niż Pawiowa bezpośredniość. Mądrościowe spekulacje Filona mogły dotrzeć do korynckiej wspólnoty za pośrednictwem Apollona

”Kefasa”: Słowo pochodzi od aram. kēpā, „skała” (J 1,42; Mt 16,18; zob. J.A. Fitzmyer, TAG 112-124); typowe dla Pawła określenie Piotra (1 Kor 3,22; 9,5; 15,5; Ga 1,18; 2,9.11.14), używał też greckiej formy Petrus (Ga 2,7-8). Kefas mógł odwiedzić Kościół w Koryncie. Jeśli tego nie uczynił, judaizujący chrześcijanie mogli powoływać się na jego imię, by uzasadnić głoszoną przez siebie naukę chrześcijańską, silniej od Pawłowej podkreślającą ważność przestrzegania Prawa (zob. C.K. Barrett, „Cephas and Corinth", Abraham unser Vater [Fest. O. Michel; pod red. O. Betza i in.; AGJU 5; Leiden, 1963] 1-12).

”Chrystusa”: Najbardziej tajemnicza ze wszystkich korynckich grup. Ów superduchowy odłam mógł odrzucać pośrednictwo Kościoła lub chrześcijańskiej kerygmy, podporządkowując się wyłącznie Chrystusowi.

13. Paweł posługuje się tutaj częstą metodą prowadzenia sporów - reductio ad absurdum (polegającą na sprowadzeniu tezy przeciwnika do oczywistego, choć absurdalnego wniosku).

”Czyż Chrystus jest podzielony ?”: Pytanie wymaga odpowiedzi twierdzącej, co można zrozumieć jedynie wówczas, gdy „Chrystus” oznacza wspólnotę wierzących, podobnie jak w 1 Kor 6,15; 12,12. Kościół stanowi przedłużenie misji historycznego Jezusa, będąc obecnością zmartwychwstałego Chrystusa w świecie. Dwa następne pytania zawierają partykułę mē, co oznacza, że Paweł oczekuje na nie negatywnej odpowiedzi.

17. W judaizmie ,,chrzest” był ostatecznym aktem nawrócenia poganina. Wcześni chrześcijanie nadawali podobne znaczenie temu obrzędowi. Paweł nie chce tutaj jednak podkreślać znaczenia tego aktu. Kładzie nacisk na przesłanie, którego przyjęcie potwierdza chrzest. Starożytni moraliści często zaprzeczali, jakoby posługiwali się umiejętną retoryką, by przekonać swych słuchaczy, podkreślali zaś, że odwoływali się jedynie do prawdy.

Jedynie z perspektywy Pawłowego rozumienia misji chrześcijaństwa chrzest usunięty został na drugi plan.

”nie w mądrości słowa”: Prawdziwe zwiastowanie (zob. komentarz do 2 Kor 4,7-12) wyzwala moc Ewangelii (Rz 1,16). Moc Dobrej Nowiny osłabiają próby, by przez błyskotliwą argumentację lub atrakcyjną retorykę uczynić ją bardziej zrozumiałą, co sprowadza Ewangelię do poziomu mądrości upadłej ludzkości.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Jezus głosił Ewangelię o królestwie
i leczył wszelkie choroby wśród ludu.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Mt 4,23

EWANGELIA
Na Jezusie spełnia się zapowiedź Izajasza

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Gdy Jezus posłyszał, że Jan został uwięziony, usunął się do Galilei. Opuścił jednak Nazaret, przyszedł i osiadł w Kafarnaum nad jeziorem, na pograniczu Zabulona i Neftalego. Tak miało się spełnić słowo proroka Izajasza:
„Ziemia Zabulona i ziemia Neftalego. Droga morska, Zajordanie, Galilea pogan! Lud, który siedział w ciemności, ujrzał światło wielkie, i mieszkańcom cienistej krainy śmierci wzeszło światło”.
Odtąd począł Jezus nauczać i mówić: „Nawracajcie się, albowiem bliskie jest królestwo niebieskie”.
Gdy Jezus przechodził obok Jeziora Galilejskiego, ujrzał dwóch braci, Szymona, zwanego Piotrem, i brata jego, Andrzeja, jak zarzucali sieć w jezioro; byli bowiem rybakami. I rzekł do nich: „Pójdźcie za Mną, a uczynię was rybakami ludzi”. Oni natychmiast zostawili sieci i poszli za Nim.
A gdy poszedł stamtąd dalej, ujrzał innych dwóch braci, Jakuba, syna Zebedeusza, i brata jego Jana, jak z ojcem swym Zebedeuszem naprawiali w łodzi swe sieci. Ich też powołał. A oni natychmiast zostawili łódź i ojca i poszli za Nim.
I obchodził Jezus całą Galileę, nauczając w tamtejszych synagogach, głosząc Ewangelię o królestwie i lecząc wszelkie choroby i wszelkie słabości wśród ludu.
Mt 4,12-23

12-13. Nazaret było małą wioską rolniczą położoną na przedmieściach dawnej stolicy Galilei, Sefforis. Kafarnaum było większą osadą rybacką, znajdującą się na północno-zachodnim skraju Jeziora Galilejskiego. Szlaki handlowe powodowały, że przechodzili tamtędy poganie. Kafarnaum leżało na pograniczu ziem pokolenia Neftalego, a nie Zebulona. Mateusz wymienia drugie z nich, ponieważ pojawiają się razem w Iz 9,1, który to fragment cytuje w Mt 4,15.

12. Udanie się Jezusa do Galilei po uwięzieniu i straceniu Jana Chrzciciela rozumiano zarówno jako odważną kontynuację misji, jak i usunięcie się w bezpieczniejsze miejsce.

13. ”Nazaret”: W tekście pada nazwa Nazara (por. Łk 4,16); miejscowość ta nie była tak położona, by zapewnić bezpieczeństwo, w niedalekim Sefforis znajdowała się siedziba władz,

”osiadł”: Czasownik katoikein wskazuje, że Jezus znalazł sobie dom w Kafarnaum, mieście na płn.-zach. brzegu Jeziora Galilejskiego. Nocą łatwo można było się przeprawić łodzią z Kafarnaum do Dekapolu lub na ziemie podlegające obcej jurysdykcji. Mateusz posługuje się dawnymi nazwami pokoleń Izraela (Kafarnaum znajdowało się na ziemiach należących do pokolenia Neftalego), mimo że w jego czasach nie były już one stosowane. Czyni to, by usprawiedliwić postępowanie Mesjasza, pojawiającego się w tym nieoczekiwanym miejscu, zamiast w religijnej stolicy kraju, Jerozolimie, lub na pustyni.

14-16. Przytaczając fragment Iz 9,1-2, Mateusz niewątpliwie znał jego kontekst - światło, o którym jest w nim mowa, jest światłem Mesjasza (Iz 9,6-7). (Mateusz ponownie zapowiada ewangelizację wśród pogan, wspominając o niej w tej narracji). Wielu mieszkańców Galilei, nie będących Żydami, zmuszono do nawrócenia na judaizm w II w. przed Chr. Wcześniej byli sojusznikami Fenicjan, wrogów Judei (1 Mch 5,15). W okresie późniejszym w Galilei osiedliło się wielu Judejczyków - wówczas też zaczął tam dominować, pod względem religijnym i etnicznym, element żydowski. Co istotniejsze, Galilea była ze wszystkich stron otoczona (z wyjątkiem południowej granicy z Samarią) przez ziemie należące do hellenistycznych miast. Kafarnaum (podobnie jak Sefforis i Nazaret, leżący dalej na południe) leżało na szlaku jednego z ówczesnych głównych traktów handlowych Palestyny, nazwanego później „Drogą morską''. Podążały tędy karawany z Damaszku do Cezarei Palestyńskiej, leżącej na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

14. Szósta formuła wypełnienia, pochodzi z Iz 8,23-9,1.

15-16. Cytat zaczerpnięto z tekstu masoreckiego, jednak jego pierwsza część została skrócona tak, że pozostały jedynie odnośniki geograficzne. Wszystkie wskazują na północną Galileę i Zajordanie, które zostały podbite przez Asyryjczyków w 734 r. przed Chr.;wyzwolenia tych ziem Mateusz upatruje w przybyciu Jezusa.

”Droga morska”: Mógł to być trakt łączący Damaszek z wybrzeżem (przypuszczalnie droga inwazji Asyryjczyków, 2 Krl 15,29) lub zwykła nadmorska droga. W każdym razie „morze" pierwotnie oznaczało Morze Śródziemne, nie zaś Jezioro Galilejskie.

”Galilea pogan”: Określenie to początkowo oznaczało „okrąg pogan", tj. ziemie zamieszkane przez pogan. W czasach Mateusza połowę mieszkańców Galilei stanowili dwujęzyczni (grecki i aramejski) poganie sprawujący kulty pogańskie (por. świątynię Wenus w Dan). Fakt ten mógł mieć pewien wpływ na Jezusa i pierwotne chrześcijaństwo, czyniąc je otwartym na misję wśród pogan mówiących w języku greckim. Jezus tak kształtował swoje przesłanie, osadzone w żydowskich realiach, by poszukujący poganie mogli je łatwo zrozumieć. Atmosfera panująca na tych terenach różniła się od judaizmu w Judei. Ewangelia pojawia się w konkretnym czasie i miejscu.

”Lud, który siedział w ciemności”: Pierwotnie słowa te odnosiły się do uciskanych Izraelitów, być może jednak słowo „lud" oznacza także pogan. Symbolika światłości-ciemności pojawia się w Mt rzadziej niż w J, 1QM czy pismach gnostyków, tutaj realne królestwo zwiastowane przez Jezusa jest światłem pocieszenia dla cierpiącego ludu (por. Łk 1,79).

17. Przesłanie Jezusa, podobnie jak przesłanie Jana Chrzciciela (Mt 3,2), można podsumować słowami: nawróćcie się, abyście byli gotowi na przyjście królestwa Bożego. Żydowscy słuchacze z I w. usłyszeliby w tej proklamacji nutę ostrzeżenia przed nadciągającym dniem sądu.

”Odtąd począł Jezus”: Zwrot wprowadzający (ponownie użyty tylko w 16,21) w uroczysty sposób inauguruje publiczną działalność Jezusa.

”bliskie jest królestwo niebieskie”: Zwiastowanie rychłego nadejścia królestwa Bożego stanowi rdzeń przesłania Jezusa i, wraz ze zmartwychwstaniem, tworzy fundament i przedmiot chrześcijańskiej nadziei. Zaczerpnięte jest z nocnej wizji Daniela (7,13-14); przedstawia przyszłe, ostateczne zbawienie całej ludzkości, w sensie społecznym, politycznym i duchowym, akt suwerennego Boga, ustanawiającego sprawiedliwość i pokój na ziemi i w niebie (6,33; Rz 14,17). W Dn 7,13-14 otrzymał ją człowiek „na podobieństwo Syna Człowieczego"; źródło Q i Mt identyfikują tę tajemniczą postać z Jezusem ponownie przychodzącym w chwale. Tak więc dla chrześcijan nadzieja królestwa oznacza wiarę w Chrystusa jako eschatologicznego Zbawiciela. Ponieważ Chrystus już przyszedł (w pokorze i cierpieniu), poznaliśmy częściowo Jego królestwo (12,28), szczególnie widoczne w jego służbie uzdrawiania i cudownego nakarmienia tłumów, jego pełnia jednak jeszcze nie nastała. Mateusz, kierujący się czcią, unika uczynienia bezpośredniej wzmianki o Bogu. Czyni to za pomocą opisowej formy, podobnie jak w zwrocie „królestwo niebieskie", chociaż tym razem nie jest konsekwentny, bowiem cztery razy pisze „królestwo Boże" (12,28; [19,24; 21,31 -w BT „niebieskie"] 21,43), podobnie jak to czynią autorzy innych Ewangelii synoptycznych. Opisowa forma jest jednak o tyle niefortunna, że wprowadza w błąd skłaniając do myślenia, że królestwo Boże będzie jedynie w niebie, nie zaś na ziemi (6,10). Królestwo będzie również treścią nauk głoszonych przez uczniów (10,7).

18. Codzienny jadłospis żydowskich mieszkańców Palestyny składał się z produktów wytwarzanych z solonych ryb, pszenicy i jęczmienia; popularne były też sosy rybne. W wodach Jeziora Galilejskiego występowała m. in. odmiana dużego karpia. W celu zakonserwowania, złowione ryby suszono, solono lub peklowano. Rybacy odgrywali ważną rolę w galilejskiej gospodarce i według ówczesnych standardów prowadzili dostatnie życie - znacznie bardziej dostatnie niż wielkie rzesze wieśniaków, trudniących się pracą na roli na większości obszarów cesarstwa rzymskiego. Sieć, którą zarzucano do wody, miała jeden węższy koniec, za który wyciągano ją na łódź; drugi, szerszy i obciążony ciężarkami, znajdował się pod powierzchnią (w przeciwieństwie do większych sieci ciągniętych przez łodzie, zob. Mt 13,47). Sieci były przypuszczalnie wykonane z powrozu lub sznura uplecionego z lnu, trzciny papirusowej lub konopi.

”Piotrem”: Mt antycypuje późniejszą zmianę imienia Szymona na Petrus (16,18), gr. odpowiednika wyrazu kêpā „skała" (stąd Kefas, por. J 1,42). Wielu mieszkańców Galilei trudniło się rybołówstwem, a ryby eksportowano nawet do odległych miejsc.

19-20. Zwykle uczniowie sami wybierali rabina - nauczyciele nie powoływali swoich uczniów.

19. ”Pójdźcie za Mną”: Zwrot często używany przez nauczyciela zwracającego się do uczniów. Jezus przekracza granice typowej relacji nauczyciel -uczeń przez przejęcie inicjatywy. Zgromadzenie uczniów przez Jezusa przed ukrzyżowaniem jest bliskie założeniu Kościoła (zob. 16,17-19).

”rybakami ludzi”: Przenośnia ta może mieć charakter przysłowia, nawiązującego do rzemiosła uczniów, lub zawierać aluzję o charakterze literackim (Jr 16,16). Jedno z dwóch symbolicznych wyobrażeń chrześcijańskiej służby w NT; drugi obraz - pasterz, nie posiada tak silnie zarysowanego i bezpośredniego charakteru misyjnego.

20. ”natychmiast zostawili sieci”: To, że Jezus oczekiwał od swoich naśladowców natychmiastowego i całkowitego posłuszeństwa, wynika z 8,21.22. W tym jednak miejscu opowieść mogła zostać poddana radykalnemu skróceniu; w rzeczywistości mogła istnieć psychologiczna relacja, wzajemna sympatia i zrozumienie, co czyniłoby bardziej zrozumiałym podjęcie tak ważnej decyzji (por. J 1,35-51). W późniejszej tradycji sieci były symbolem uwikłania w sprawy otaczającego świata.

21-22. Rybacy mieli wyższe dochody od przeciętnego mieszkańca Galilei, zatem Jakub i Jan zrezygnowali z dobrej pracy. Co więcej, nagle opuścili swojego ojca i porzucili rodzinne gospodarstwo. Takie zachowanie mogło im przynieść niesławę w lokalnej wspólnocie. (Żydzi i Grecy mieli własne, podobne, opowieści o nagłym odejściu będącym nieomylnym znakiem radykalnie pojmowanego uczniostwa.)

21. Po powołaniu synów Zebedeusza grono najbliższych uczniów Jezusa jest kompletne (por. 17,1-8). Mateusz podkreśla obecność braci tutaj i w w. 18, ponieważ interesuje go temat wspólnotowego życia.

22. ”poszli za Nim”: Pójście za Jezusem oznacza niekiedy zerwanie więzi rodzinnych, jednak Jezus przeciwstawia się zaniedbywaniu rodziców w podeszłym wieku (15,4-6).

23. Ten ważny werset stanowi podsumowanie działalności Jezusa. Składa się z części głównej, po której następują trzy imiesłowy, tworzące trójwiersz. Posiada budowę pierścieniową ABA', w której element B „głosząc Ewangelię o królestwie" stanowi element centralny, otoczony przez człony „nauczając w tamtejszych synagogach" i „lecząc wszelkie choroby". Związek owych trzech elementów jest następujący: Ewangelia o królestwie Bożym jest zwiastowana i natychmiast uwidoczniona w słowach i czynach. Werset 23 tworzy klamrę wraz z 9,35. W rozdz. 5-7 Mateusz ukazuje Jezusa jako sługę słowa, zaś w rozdz. 8-9 jako dokonującego czynów,

Wędrownych nauczycieli, szczególnie cieszących się popularnością wśród ludu, zapraszano zwykle do zabrania głosu w synagodze (w tym okresie były one prowadzone przez kapłanów lub ludzi świeckich, odgrywających ważną rolę w miejscowej wspólnocie).

”tamtejszych synagogach”: W przeciwieństwie do żydowsko-chrześcijańskich (Jk 2,2).

”Ewangelię o królestwie”: Zwrot ten ma specyficznie Mateuszowy charakter (pojawia się trzy razy: tutaj oraz w 9,35 i 24,14). Z faktu, że przesłanie o królestwie Bożym poprzedza Kazanie na Górze, dotyczące naszych obowiązków względem Boga, wynika, iż to Bóg jako pierwszy podejmuje inicjatywę; pokładamy nasze ostateczne zaufanie w nim, nie zaś w sobie samych.

”lecząc wszelkie choroby i wszelkie słabości”: To, że Jezus był uzdrowicielem, wprawiało w zakłopotanie późniejszych chrześcijan; dlatego z pewnością można uznać tę wzmiankę za informację historyczną. Był galilejskim prorokiem-cudotwórcą na wzór Eliasza. Powtarzanie słowa „wszelkie" podkreśla Mateuszowe dążenie do wyrażenia pełni.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.