Profetyzm izraelski

SPOSOBY PRZEKAZYWANIA OBJAWIENIA PROROCKIEGO

Prorok otrzymywał objawienie, aby być jego przekazicielem. Najczęściej pouczał ustnie. Słowom często towarzyszyły czynności symboliczne. Symbolem było czasem całe życie proroka (na przykład bezżenność Jeremiasza) lub różne sytuacje życiowe (symboliczne imiona nadane dzieciom przez Izajasza, małżeństwo Ozeasza). Rzadziej prorocy posługiwali się pismem, choć później część ich pouczeń została spisana. Czytamy jednak o Jeremiaszu, że gdy zabroniono mu wstępu na teren świątyni, gdzie wygłaszał swoje mowy, spisał te mowy i przesłał do odczytania przez swego sekretarza Barucha.
Uwzględniając istnienie innych form przekazu, trzeba jednak stwierdzić, że prorocy byli przede wszystkim sługami słowa i walczyli słowem w sprawie Bożej.

ZAKRES DZIAŁALNOŚCI PROROKÓW

Sprawa Boża była przedmiotem działalności proroków. Działali oni w narodzie izraelskim, który zawarł przymierze z Bogiem i przez to stał się Jego szczególną własnością. Dlatego dla proroków nie istniały sprawy świeckie. W życiu prywatnym i publicznym tego narodu nie było niczego, co byłoby wyjęte spod sacrum, nie miało łączności z Bogiem. A kiedy ludzie w swym postępowaniu desakralizowali różne dziedziny życia, prorocy stawali w obronie miejsca dla Boga. Dlatego stawali wobec władców i mówili im: nie wolno, dlatego sprzeciwiali się przymierzom politycznym, które były wyrazem braku ufności pokładanej w Bogu i często prowadziły do przenikania wpływu obcych religii.
Niesprawiedliwość w stosunkach międzyludzkich była niesprawiedliwością wobec Boga jako niewierność wobec przymierza. Dlatego prorocy podejmowali problematykę społeczną, piętnując nadużycia zarówno bogatych, jak i biednych ^[4].
Najwłaściwsza działalność proroków zmierzała do obrony i wiary Izraela ^[5] oraz więzi narodu z Bogiem poprzez przymierze. Byli prorocy przede wszystkim obrońcami tradycji, choć równocześnie jako teologowie Starego Testamentu przyczyniali się do rozwoju jego doktryny religijno-moralnej. Religia Izraela, atakowana od zewnątrz przez kulty pogańskie i od wewnątrz przez słabość i przewrotność ludzką, znajdowała w prorokach obrońców oraz tych, którzy stale nawoływali do odnowy. To, że naród izraelski potrafił przenieść dziedzictwo swojej wiary przez wszystkie dziejowe kataklizmy było z pewnością wielką zasługą proroków.

TRAGIZM PROROKÓW

Prorok dźwigał więc odpowiedzialność za imię i cześć Jahwe w narodzie, dźwigał odpowiedzialność za naród, w którym Bóg powinien być godnie czczony. Miał ukazać dany moment dziejowy w Bożym świetle jako wezwanie lub pełną otuchy obietnicę. Był głosem Boga zwiastującym szczęście lub nieszczęście. Prorocy zajmują zatem centralne miejsce w historii objawienia. Potomność otoczyła ich czcią i uznała za bohaterów, w swoim jednak czasie musieli oni nieść ciężkie brzemię. Brzemieniem było ich powołanie, brzemieniem był sam Bóg, który ciosał proroków, aby przez ich słabość przejawiała się moc Boża. Brzemieniem proroków była nędza ludzi, za którymi mieli wstawiać się do Boga.
Prorok jakby z założenia był zwiastunem nieszczęścia, ponieważ miał przywoływać do porządku niewiernego króla i niewierny lud. Dlatego musiał on zwalczać w sobie pokusę przypodobania się ludziom, której ulegali prorocy fałszywi, twierdząc, że wszystko było w porządku, gdy źle się działo.
Prorok musiał zachwiać poczucie bezpieczeństwa, panujące wśród ludzi, aby wezwać ich do nawrócenia. Dlatego prorok jest człowiekiem sprzeciwu. Gdy wszyscy szukali pozornego spokoju, on zapowiadał niepokój, sąd Boży. Gdy ten sąd przychodził, gdy waliły się podstawy ludzkiej egzystencji, prorok zapowiadał przyszły pokój. Sąd Boży dla grzesznych i łaskawość Boża dla karanych - to treść prorockiego orędzia. Orędzia, które zawsze płynęło jakby przeciw prądowi. Dlatego prorok był osamotniony, odrzucany, a nawet prześladowany. Mimo jednak pokusy zniechęcenia i zamilknięcia, wiedział on, że musi mówić. Był postacią tragiczną, ale mówił w imieniu Boga. Sprawdzianem zaś prawdziwości orędzia proroków było spełnianie się ich zapowiedzi i zgodność ich nauki z tradycją. W oparciu o te dwa kryteria Izrael mógł poznać prawdziwych heroldów Bożego słowa^[6].

KSIĘGI PROROCKIE

Stary Testament wymienia imiennie ponad trzydziestu pięciu proroków w Izraelu. Z niektórymi imionami związane są księgi biblijne. Kanon chrześcijański wylicza czterech proroków większych, których pisma są obszerniejsze, i dwunastu proroków mniejszych. Księgi prorockie zawierają wypowiedzi proroków spisane przez nich samych, ich uczniów, albo z przekazu tradycji.
Księgi te zawierają wypowiedzi należące do różnych gatunków literackich. Znajdujemy w nich dużo tekstów poetyckich, sentencji, hymnów, pieśni, lamentacji, gróźb i modlitw.
Warto tu jeszcze zaznaczyć, że kanon hebrajski odnośnie do proroków, których księgi stanowią obok Tory i Pism jedną z trzech części Starego Testamentu, wymienia tak zwanych Proroków wcześniejszych i późniejszych.
Prorokami wcześniejszymi nazywają się księgi, które my zaliczamy do historycznych. Są to Księgi: Jozuego, Sędziów, Samuela i Królewskie. Treść tych ksiąg jest prorocką interpretacją dziejów Izraela od wejścia do Ziemi Obiecanej, aż do upadku królestwa judzkiego.
Wśród Proroków późniejszych, którzy zasadniczo odpowiadają księgom prorockim według naszego rozumienia, brak jedynie Księgi Daniela, którą zaliczono w kanonie hebrajskim do Pism. Powstała ona później, gdy zestaw ksiąg prorockich był już ustalony, a przybywały jeszcze księgi nazwane Pismami. W kanonie hebrajskim również wymienia się jedną Księgę Dwunastu Proroków, choć my uwzględniamy każde z tych, nawet drobnych pism, jako odrębną całość.


----------------------------------

PRZYPISY:

[1] Na temat ogólnego wprowadzenia do proroków można wskazać następującą literaturę: S. de Dietrich, Boży plan zbawienia. Przewodnik biblijny, przełożyła W. Kowalska, Warszawa 1970, s. 72-81; E. Ehrlich, O trudach i mocy proroków, „Znak" 29 (1977), s. 976-992; M. Gołębiowski, Prorocy mniejsi, [w:] Wstęp do Starego Testamentu, praca zbiorowa, Poznań 1990, s. 315-344; W. J. Harrington, Klucz do Biblii, przełożył J. Marzącki, Warszawa 1982, s. 201-326; E. Kowalski, Ludzie Ducha. Refleksje na temat charyzmatów proroków biblijnych, Kraków 2006; Tenże, Ludzie Slowa. Refleksje na temat powalania i misji proroków, Kraków 2006; N. Lofrink, Brzemię proroków, „Znak" 28(1976), s. 991 -1000; L. R. Moran, Chrystus w historii zbawienia, przełożył Z. Ziółkowski, Warszawa 1982, s. 126-140; M. Peter, W kręgu Starego Przymierza. Wprowadzenie do dziejów i teologii Starego Testamentu, Poznań 1975, s. 160-165; Tenże, Wykład Pisma Świętego Starego Testamentu, Poznań 1978, s. 483-631; A. Von Speyr, Posłannictwo Proroków, przekład A. Kleszcz, Kraków 2003; L. Stachowiak, Ogólna charakterystyka proroków, [w:] Wstęp do Starego Testamentu, dz. cyt., s. 238-270; Tenże, Prorocy - słudzy slowa, dz. cyt.; Tenże, Prorocy więksi, [w:] Wstęp do Starego Testamentu, dz. cyt., s. 271-314.

[2] M. Peter, Wykład Pisma Świętego Starego Testamentu, dz. cyt., s. 492.

[3] Por. L. Stachowiak, Prorocy - słudzy słowa, dz. cyt., s. 31 -47.

[4] Por. G. Witaszek, Myśl społeczna proroków, Lublin 1998.

[5] Religia historycznego Izraela uznawała zawsze, jeśli nie uwzględniać jej wypaczeń, jednego Boga Jahwe. Do deportacji babilońskiej nie był to jednak czysty monoteizm. Jahwe był jedynym Bogiem Izraela, ale niekoniecznie jedynym absolutnie. Doświadczenia związane z deportacją, zwłaszcza w interpretacji proroka Ezechiela, doprowadziły do powstania czystego monoteizmu, dla którego Jahwe był Bogiem absolutnie jedynym, a wszystkie inne bóstwa były tylko ułudą.

[6] Por. E. Ehrlich, O trudach i mocy proroków, „Znak" 29 (1977), s. 976-992; N. Lofrink, Brzemię proroków, „Znak" 28 (1976), s. 991-1000.