Ponowne odczytanie Rdz 1-3

Jeśli przyjmujemy lectio difficilior i czytamy idiotêtos w miejsce aidiotêtos („wieczność") - jest to wariant poświadczony przez Orygenesa i Lucjana - to powinniśmy określić jego znaczenie: właściwością Boga powinna być Jego wieczność (od chwi­li, kiedy kontekst mówi o śmierci, a poprzedzający stych mówi o nieśmier­telności człowieka). Tego rodzaju myśl nie pochodzi z Rdz 1,26-27, gdzie temat obrazu służy do wyjaśnienia panowania człowieka nad resztą stwo­rzenia, lecz odsyła raczej do Rdz 3, 22, gdzie Bóg obawia się, że człowiek stanie się „jednym z nas" po spożyciu owocu z drzewa życia. Oznacza to, że przed zaciągnięciem winy człowiek mógł spożywać ten owoc i był przeznaczony do nieśmiertelności. Mdr 2, 23b powiązała temat z Rdz 2-3 z tematem obrazu z Rdz 1. Innymi słowy: Mdr 2, 23 wyjaśnia Rdz 1 za pomocą Rdz 2-3^[11]. Zamysł Boga pozostaje zawsze aktualny, również po grzechu, który przyniósł śmierć. Odtąd także sprawiedliwy doświadczy śmierci fizycznej, a pierwotny zamysł Boga sprawi, że będzie jakaś odpłata dla dusz czystych: one doświadczą nieśmiertelności. Czy nieśmiertelność dotyczy również ciał? Autor nic o tym nie mówi.

A śmierć weszta na świat przez zawiść diabła. Pierwotny zamysł Boga nie zawierał śmierci: to właśnie diabeł ją wprowadził. Autor nie mówi tu o zabójstwie Abla przez Kaina (nawet pośrednio)^[12], lecz odwołuje się do opowiadania z Rdz 3. Interpretuje ten tekst w taki sposób, że niektóre elementy tej interpretacji odnajdziemy nieco później w innych tekstach: utożsamia węża z diabłem^[13], a działanie węża wyjaśnia odwołując się do zawiści^[14]. Śmierć weszła na świat jako intruz, ponieważ nie była chciana w zamyśle stwórczym (por. Mdr 1,13). Lecz o jaką śmierć tu chodzi? Rdz 2, 17 (temat podjęty w innej formie przez Rdz 3, 3) pozwala na stwierdze­nie: człowiek musiałby doświadczyć śmierci, jeśliby zjadł zakazany owoc drzewa poznania. Człowiek był nieposłuszny i od tego momentu śmierć fizyczna stała się jego karą (Rdz 3, 19). Mdr 2, 24 mówi przynajmniej o śmierci fizycznej. Ponieważ śmierć jest skutkiem grzechu, który jest śmiercią duchową, to również ta ostatnia, pozbawiając człowieka przyjaźni z Bogiem i Jego towarzystwa, powinna być obecna w Mdr 2, 24, tym bardziej, że także sprawiedliwi, którzy przeznaczeni są do życia we wspólnocie z Bogiem, doświadczają jedynie śmierci fizycznej.
Oto pouczenie, jakie Księga Mądrości, w swoim wprowadzeniu, przej­muje z Rdz 1-3: Bóg stworzył wszystko, by przekazywać życie.

[11] Por. C. Larcher, Etudes..., 283; tenże, La Livre de la Sagesse..., 269.
[12] G. Scapart, Note a tre passi della Sapientia (Sap 2, 16; 2, 24; 4, 19), w: Testimonium Christi. Scritti in onore di J. Dupont, Brescia 1985, 455-461 uważa za bardziej prawdopodobne odwołanie się do zabójstwa Abla przez Kaina. Wcześniej, przynajmniej trzech autorów, wypowiedziało się w tym znaczeniu; są nimi: H. Bois, Essai sur les origines de la Philosophie judeo-alexandrine, Paris 1890, 296-297; J. A. F. Gregg, The Wisdom of Salomon, London 1909; W. H. A. Learoyd, The Envy of Devil in Wisdom II. 24, ExpTim 51 (1939-1940) 395-396. Według tego ostatniego autora diabolos (Mdr 2, 24) oznaczałoby samego Kaina. Kain, według Scarpata, jest tym, który zadając śmierć fizyczną Ablowi sprowadza sam na siebie śmierć duchową. Wyrażenie phtonȏ diabolou musiałoby więc oznaczać „przez zawiść diabelską". C. Larcher, Le Livre de la Sagesse..., odrzucił już tezę Boisa i Gregga. Wydaje się, że Scarpat - podobnie jak Learoyd - zbyt pośpiesznie wyklucza powszechnie znane podobieństwo pomiędzy diabolos z Mdr 2, 24 i wężem z Rdz 3; nie postrzega on śmierci jako części wydarzeń z Rdz 2-3 (por. poniżej).
[13] Por. Ap 12, 9; 20, 2; Grecka Apokalipsa Barucha 4, 8; Życie Adama 12; itd.
[14] Por. Życie Adama 12, 1; Księga Henocha (słow.) 31, 3, itd; Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela I, 1,4; 41-42.