Ponowne odczytanie Rdz 1-3

Podobnie jak wielu innych badaczy, także my jesteśmy przekonani o jedności Księgi Mądrości; jest ona dyskursem o jasno zarysowanej strukturze. Wraz z P. Beauchampem uważamy, że Księga należy do grec­kiego rodzaju literackiego, zwanego enkômion, czyli „pochwała"; ten rodzaj literacki opisywali najpierw Arystoteles, a później Cyceron i Kwintylian, stosował go również Filon. Tego rodzaju dyskurs zaczyna się wprowadzeniem, w którym zapowiada się pokrótce temat główny, a także - w celu wzbudzenia zainteresowania czytelnika - przedstawia się i odpie­ra tezę przeciwną. Otóż, w Księdze Mądrości ta przeciwna teza zostaje odparta na podstawie Rdz 1-3. Po takim przygotowaniu rozwija się elegia (pochwała): nie można mówić o Mądrości nie precyzując jej roli w dziele stwórczym. Ten rodzaj literacki wymaga następnie, by nauka została po­twierdzona wobec wszystkich znanymi przykładami: przykłady te są często prezentowane paralelnie do przykładów przeciwnych, to znaczy takich, które wskazują na brak tej rzeczy, którą się wychwala. Także tu Rdz 1-3 jest obecna jako tło. Ostatecznie, zakończenie, będąc podsumowaniem nauki płynącej z faktów, łączy tę naukę z podstawową doktryną dyskursu: będzie się więc mówić po raz ostatni o stworzeniu.
Tego rodzaju lektura Księgi Mądrości pozwala śledzić myśl autora krok po kroku, wsłuchując się w jego wyjaśnienia dotyczące Rdz 1-3, równole­gle do tego, jak rozwija on swój dyskurs. Wydaje się, że jego pouczenia można pogrupować według planu jego epidyktycznej wypowiedzi: bę­dziemy więc mówić o stworzeniu do życia, stworzeniu za pośrednictwem Mądrości, stworzeniu do miłości, zniszczeniu stworzenia i nowym stwo­rzeniu, zatrzymując się na każdym etapie Księgi na ponownym odczytaniu Rdz 1-3. W końcu, jako podsumowanie, podejmiemy próbę syntezy i po­stawimy pewną hipotezę.
Choć nie twierdzimy, że nauka, jaką tu przedstawiamy, jest czymś nowym, to jednak wskazujemy, że nie znaleźliśmy żadnego całościowego studium na temat ponownego odczytania Rdz 1-3 w Księdze Mądrości. Liczni egzegeci natomiast (zacytujemy ich w dalszej części) interesowali się wcześniej niż my tym lub innym fragmentem Księgi Mądrości, my zaś często będziemy się odwoływali do ich opinii^[1]. Podejmiemy również po­nownie analizy, jakich wcześniej dokonaliśmy w innych publikacjach^[2].

7.1. stworzenie do życia

Autor Księgi Mądrości już na początku wprowadzenia odwołuje się po raz pierwszy do Rdz 1-3. Zgodnie z teorią greckich retorów celem wpro­wadzenia do elegii (pochwały) jest wzbudzenie zainteresowania czytelni­ków dla wybranej kwestii - w tym przypadku dla Mądrości; autor zachęca czytelników do przyjęcia swego przesłania oraz do odrzucenia opinii tych, którzy się temu przesłaniu przeciwstawiają.

7.1.1. Pierwszych dwanaście wierszy Księgi jest pierwszą zachętą do szukania Pana i do unikania szemrania, podobnego do szemrania Izraelitów na pustyni w czasie Wyjścia; oddala ono od Mądrości i prowadzi do śmierci. Autor dodaje:

Bo śmierci Bóg nie uczynił
i nie cieszy się ze zguby żyjących.
Stworzył bowiem wszystko po to, aby było,
i byty tego świata niosą zdrowie:
nie ma w nich śmiercionośnego jadu
ani władania Otchłani na tej ziemi.
(Mdr 1,13-14)

[1] Nade wszystko C. Larcher, Etudes...; tenże, Le Livre de la Sagesse...; P. Beauchamp, Le salut des justes et la conclusion du Livre de la Sagesse, Bib 45 (1964) 491-526; tenże, Epouser la Sagesse..., 360-369.
[2] Nade wszystko w La critique des dieux...; por. także tom I, rozdział „Racje Bożego umiarkowania (Mdr 11, 21 - 12, 2)", s. 129-141.