Ponowne odczytanie Rdz 1-3

7.2. Stworzenie za pośrednictwem Mądrości

7.2.1. Różne fragmenty pochwały Mądrości i modlitwy Salomona o dar Mądrości pokazują Mądrość w chwili aktu stwórczego. Zajmiemy się tu wszystkimi tymi fragmentami^[15].
W Mdr 9 autor - parafrazując modlitwę wypowiedzianą przez Salomo­na po jego nominacji na króla (1 Krl 3 i 2 Krn 1) - stwierdza: Mądrość „była z Tobą, kiedy świat stwarzałeś" (w. 9). Obecność Mądrości przy Bogu, Stwórcy świata, przypomina Prz 8, 30, a wyrażenie „świat stwarza­łeś" odnosi się do Rdz 1,1 i 2,4; wyrażenie to ma tu jednak „bardziej" grecką formę („niebo i ziemia" są „światem" począwszy od Arystobula^[16]). Jaką rolę pełni tu Mądrość? Czy jej rola ogranicza się do biernej obecności obserwatora, czy też do czynnej obecności i współdziałania?
W Mdr 7, 21 autor stwierdza, że Mądrość jest „sprawczynią wszystkie­go". Mówi o niej tak, jak gdzie indziej mówi o Bogu jako sprawcy świata (Mdr 13, 1). Niektórzy komentatorzy dostrzegają w Mdr 7, 21 odwołanie się do terminu 'mn z Prz 8, 30, interpretowanego jako wyraźne przypisanie Mądrości czynnej roli w stwórczym akcie^[17]. Ta sama myśl pojawia się znowu (z pewnymi wyjaśnieniami) w Mdr 8,4-6: Mądrość „jest wtajemni­czona w wiedzę Boga i w Jego dziełach dokonuje wyboru [...], wszystko sprawia [...], jest sprawczynią wszystkiego, co istnieje". Mądrość przedstawiono tu jako oblubienicę-doradczynię, jako tę, która wybiera i realizuje zamysły Boga, które zresztą sama Bogu podsunęła. Dlatego uczestniczy ona w akcie stwórczym jak najbardziej aktywnie. Tę jej pozycję można wytłumaczyć tym, że autor usiłuje jak najbardziej „zbliżyć" Mądrość do samego Boga (Mdr 7,25-26), lecz ta nauka, jako całość, jest nowością i autor jest tego świadomy: w czasie formułowania modlitwy „nie wie­dział, że ona jest ich rodzicielką" (Mdr 7, 12).
Mdr 7, 12.21 i Mdr 8, 4-6 nie opierają się na Rdz 1-3; w Mdr 9, 1-2 autor powróci do tego tematu i wówczas odwoła się do Rdz 1. Bóg ojców i Pan miłosierdzia, Bóg patriarchów i synajskiego przymierza (Wj 34, 6) jest Tym, który „wszystko uczynił swoim słowem i w Mądrości swojej stworzył człowieka". Zdanie to jest synonimicznym paralelizmem: Bóg stworzył wszystko - świat i człowieka - przy pomocy swego słowa i swej Mądrości. To, że Bóg stworzył świat swym słowem jest ogólną wizją Rdz 1, gdzie dziesięciokrotnie stwierdza się: „Rzekł Bóg i stało się". Jeśli zaś chodzi o formułę „w Mądrości swej", to okazuje się ona synonimem wyrażenia: „przy pomocy swego słowa", lecz opiera się na całej tradycji biblijnej (Prz 3, 19-20; Jr 10, 12; 51, 15; Ps 104, 24; 136, 5; o dziełach Mądrości Boga mówi się również w Syr 42, 21; Mdr 14, 5). Jednak teksty te nie personifikują Mądrości, jak ma to miejsce w Mdr 9, 2. Powinniśmy przypomnieć tu ważną tradycję żydowską^[18]: od chwili, kiedy w Prz 8, 22 uosobiona Mądrość została nazwana reshît, początek dzieł Boga Stwórcy, to bereshît z Rdz 1 można interpretować w taki oto sposób: „przy pomocy Mądrości Bóg stworzył niebo i ziemię". Wspomniane tu teksty Księgi Mądrości wyrażają tę właśnie myśl.

[15] Autor w wierszu otwierającym pochwałę Mądrości (Mdr 6, 22c) zapowiada swój pomysł: „Pójdę jej [Mądrości] śladem ap'archȇs geneseȏs". To greckie wyrażenie interpre­towane jest na wiele sposobów. Pewna liczba komentatorów tłumaczy je: „Od jej początku" i odwołuje się do początku samej Mądrości: por. P. Heinish, Das Buch der Weisheit, 122. 124; R. Cornely, Commentarius...; D. Winston, The Wisdom of Salomon, 159; C. Larcher, Le Livre de la Sagesse..., 436-437. Inni komentatorzy widzą w tym czyste i zwykłe nawiązanie do stworzenia: por. A. T. S. Goodrick, The Book of Wisdom, 178-179; J. Reider, The Book of Wisdom, New York 1957, 106-107; D. Georgi, Weisheit Salomos, Gutersloh 1980, 423. Według nas słuszniejszą jest pierwsza interpretacja, jako że stychy 6,22bc uszczegóławiają stych 6, 22a, mówiący jasno o Mądrości. Oto dlaczego w tym naszym studium możemy opuścić Mdr 6, 22.
[16] Por. C. Larcher, Etudes..., 137.
[17] Por. C. L. W. Grimm, Das Buch der Weisheit, 151; H. A. Wolfson, Philo, t.1, Cambridge Mass. 1948, 267-269; G. von Rad, Weisheit in Israel, Neukirchen-Vluyn 1970; C. Larcher, Etudes..., 98; 389; tenże, Le Livre de la Sagesse..., 479. Lecz R.B.Y. Scott, Wisdom in Creation, VT 10 (1960) 216 jest raczej niezdecydowany.
[18] Por. P. Prigent, In principio. A propos d'un livre recent, RHPR 54 (1974) 391-397.