Przełom czasów u proroków

10. Teksty spoza ksiąg prorockich

Zapowiedź czasu zbawienia uzyskała w dramatycznej sytuacji okresu po wygnaniu tak wielkie znaczenie, że pozostawiła poważne ślady również poza obrębem ksiąg prorockich. W Pwt 32 w usta umierającego Mojżesza włożone zostają słowa będące przeglądem dziejów Izraela, którego punktem kulminacyjnym jest eschatologicz­ny czas zbawienia. W Tb 14, 3-8 w usta umierającego Tobiasza wło­żony zostaje zarys dziejów z podobną perspektywą zbawienia. Układ psalmów, a także Psałterza jako całości został przez redaktorów z okresu po wygnaniu skomponowany tak, aby stanowiły one przej­ście od skargi do uwielbienia Boga i tym samym przed modlącym się ich słowami otwierały perspektywę zbawienia, mającą wagę konkretnej jego zapowiedzi (por. niżej s. 29).

11. Księga Daniela

W długi czas po okresie proroków powstała między rokiem 167 a 164 przed Chr. Księga Daniela, która z racji swej rozległej wizji dziejów stanowi coś zupełnie nowego. W Dn 2 Nabuchodonozor widzi we śnie posąg. Jego głowa jest ze złota, pierś i ramiona ze srebra, brzuch i biodra z brązu, nogi z żelaza, a stopy z żelaza zmie­szanego z gliną. Nagle spada z góry nie tknięty ludzką ręką kamień, rozbija czteroczłonowy posąg i zamienia się w ogromną skałę, któ­ra wypełnia całą ziemię (2, 31-35). Sen ten ukazuje dzieje świata z następującym kolejno władztwem Babilończyków, Medów, Per­sów i Diadochów. Kamień symbolizuje królestwo Boże, które roz­bija wszystko, co było dotąd, i ustanawia wieczne panowanie (2, 36-45). Dn 2 przedstawia więc - podobnie jak to czyni w innych obrazach Dn 7 - następowanie po sobie czterech królestw, które zostają zastąpione przez eschatologiczne panowanie zbawcze. Z apo­kaliptycznego punktu widzenia rozchodzą się tu dwa eony. Cały czas ziemski postrzegany jest jako czas niedoli, który swój punkt kulmi­nacyjny osiąga w dobie współczesnej. Oczekiwany z utęsknieniem czas zbawienia, królowanie Boże, jest - inaczej niż u proroków - pojmowane już nie jako dobry świat, lecz jako coś zupełnie innego, co ze światem nie ma nic wspólnego.

12. Podsumowanie

Prorocy sądu z okresu przed niewolą babilońską zapowiadali rów­nież po części bardziej lub mniej niezdecydowanie eschatologiczny czas zbawienia. Dla proroków doby wygnania i po wygnaniu obiet­nica nadejścia czasu zbawienia przesuwa się - w związku z doświadczaniem straszliwych udręk - w samo centrum ich przepowiadania. W toku tego rozwoju również księgi proroków sądu zostają przere­dagowane tak, że teraz też w gruncie rzeczy zapowiadają eschatolo­giczny czas zbawienia.
Obietnice proroków sprzed okresu wygnania ograniczają się do zapowiedzi lepszych warunków życia w Palestynie, nie przekracza­jąc w istotny sposób miary tego, co osiągalne. Dopiero w okresie wygnania horyzont ulega poszerzeniu - tak dalece, że u Deutero-Izajasza czas zbawienia zostaje przedstawiony jako cudowne wyda­rzenie o wymiarach uniwersalnych. Zbawienie dotyczy teraz nie tylko Izraela, lecz całego świata. W okresie po wygnaniu centralnym te­matem opisów zbawienia staje się świetność Jerozolimy. Czas zba­wienia jest malowany w coraz to mocniejszych barwach, aż wresz­cie w Księdze Daniela granice immanencji całkowicie znikają i czas ten jawi się jako nowy eon poza dziejami świata.