Teologia Księgi Daniela

W Księdze Daniela istoty niebiańskie spełniają funkcję pośredników Bożego objawienia oraz tłumaczy wizji, co jest charakterystyczne dla literatury apoka­liptycznej (np. HenEt) i zostanie rozwinięte w późniejszych pismach tego typu (np. 4 Ezd; ApBaSyr). W Dn 7,16 wizjoner prosi o wyjaśnienie wizji jednego ze stojących, a więc istotę niebiańską, która tutaj pozostaje anonimowa. Zwrócenie się wizjonera o pomoc w zrozumieniu wizji do członka niebiańskiego dworu jest typowe dla opisu symbolicznej wizji. Istota niebiańska określona jako jeden ze stojących, do której zwraca się Daniel, nawiązuje do koncepcji dworu JHWH, przed którym stoją istoty niebiańskie, służąc i oddając Mu cześć (np. 1 Krl 22,19). W Dn 8-12 wyraźnie pojawia się istota niebiańska spełniająca rolę tłuma­cza wizji, a Dn 11, 2 - 12, 14 stanowi w rzeczywistości przemowę anioła skiero­waną do Daniela. W Dn 10 znajduje się szczegółowy opis istoty ukazującej się wizjonerowi i wyjaśniającej mu znaczenie wizji: oto jakiś mąż ubrany w lniane szaty, a jego biodra były przepasane czystym złotem. Jego ciało było jak chryzolit, jego twarz jak wygląd błyskawicy, jego oczy jak pochodnie ognia, jego ramiona i jego stopy jak wygląd polerowanego brązu, a głos jego słów jak głos tłumu (ww. 5-6), co nawiązuje do wcześniejszych tradycji biblijnych, a zostało rozwinięte w później­szej literaturze apokaliptycznej. W Dn 9, 21 o Gabrielu wizjoner mówi, że lecąc w [szybkim] locie zbliżył się do mnie w czasie wieczornej ofiary. Najprawdopodob­niej podkreśla się tutaj fakt szybkiego przybycia anioła, ale pojawienie się anio­ła określone jako „latanie" sugeruje, że miał on skrzydła. Jeśli jest to właściwe rozumienie lekcji znajdujące się w TM, która sprawia uczonym wiele trudności w interpretacji, to byłaby to pierwsza wzmianka o „lecącym aniele", a więc posia­dającym skrzydła. W Biblii Hebrajskiej pojawiają się uskrzydlone istoty niebiań­skie, między innymi serafiny (Iz 6, 2), cheruby (Wj 25, 18-20; 1 Krl 6, 23-28), czy „istoty żyjące" (Ez 1,5-6), ale nigdy w taki sposób nie są przedstawiani posłańcy przybywający do człowieka z polecenia Boga.
Księga Daniela jest jedyną księgą w Biblii Hebrajskiej, gdzie dwie istoty nie­biańskie są obdarzone imieniem własnym, mianowicie Gabriel (8,1; 9,21) oraz Michał (10,13.21; 12,1). Hebrajskie imię Gabrî'ēl (Gabriel), znaczy Bóg jest moim bohaterem / wojownikiem. W Dn 8,16; 9,21 (por. Łk 1,19. 26) jest on ukazany w roli anioła tłumacza, który z polecenia Boga udziela Danielowi obja­wienia i wyjaśnia jego znaczenie. Natomiast w Dn 10, chociaż nie jest on tam nazwany imieniem własnym, to jednak uczeni identyfikują istotę niebiańską, która tam się ukazuje z Gabrielem, jest on ukazany jako jeden z książąt, który walczy razem z Michałem przeciwko księciu Persji i księciu Jawanu. Prawdopo­dobnie pod wpływem NT Gabrielowi przypisuje się przede wszystkim funkcję przekaziciela Bożego objawienia, warto jednak pamiętać o jego roli jako wojow­nika, co zostaje uwypuklone w Dn 10 oraz w późniejszej literaturze, między in­nymi w HenEt 10,9, 1QM 9,15-16 oraz w aramejskich tekstach magicznych, co podkreśla również znaczenie jego imienia.
Hebrajskie imię Mikā'ēl (Michał), znaczy kto [jest]jak Bóg. W Dn 10-12 Michał jest przedstawiony jako wykonawca decyzji powziętych przez Boga. W Dn 10, 13 jest on nazwany jednym z pierwszych książąt, a w Dn 12,1 wielkim księ­ciem. Podczas gdy w hebrajskim tekście w Dn 10, 21 jest on określony jako wasz książę, to wyjątkowo uroczystym tytułem Michał jest obdarzony w wersji greckiej (pap. 967): „anioł, dowódca potężny, będący nad synami twojego narodu" (10, 21). W Dn 10 - 12 Michał jest ukazany jako niebiański wojownik, który walczy za Izraela, jako książę tego narodu (zob. 10,21; 12,1). Warto zauważyć, że we wcześniejszej tradycji biblijnej podobna rola jest przypisywana wyłącznie Bogu (Joz 5,13-15; zob. Wj 15,3; Pwt 32).