Teologia Księgi Daniela

Militarny charakter funkcji spełnianej przez Michała, który przede wszystkim jest ukazywany jako wojownik podkreśla się w literaturze okresu Drugiej Świątyni (np. HenEt 10,11; 1QM 9, 15-16; 17, 6-7) oraz w Ap 12, 7, gdzie pojawia się jako przywódca stojący na czele wojsk nie­biańskich walczących ze Smokiem i jego aniołami. Wielu uczonych identyfikuje Michała z „księciem świateł" (1QS 3, 20; CD 5, 18), „księciem światła" (1QM 13, 10) oraz z postacią Melchizedeka z 11Q13. Wydaje się, że o słuszności iden­tyfikacji Michała z postacią Melchizedeka świadczy tekst w 4Q544, frag. 3, linie 2-3, gdzie jest mowa o kimś, kogo obdarza się trzema określeniami stanowiącymi tytuły a jednocześnie imiona, mianowicie „Melchizedek", „książę światła" oraz „Michał", co stoi w opozycji do księcia ciemności. Warto zauważyć, że w Dn 12 rola Michała nie ogranicza się jedynie do wymiaru militarnego, ale obejmuje również aspekt jurydyczny, a więc jest on obrońcą i wykonawcą wyroku wydane­go przez Boga. Wojna, której przewodzi Michał ma charakter sądu, zaś zwycię­stwo w walce staje się równocześnie ukaraniem tych, którzy z nim walczą, a więc wszystkich sprzeciwiających się Bogu, zarówno istot niebiańskich, jak i ludzi.
Najważniejszym wkładem Księgi Daniela do nauki o aniołach jest z pewno­ścią ukazanie istot niebiańskich jako książąt, a więc opiekunów i władców po­szczególnych narodów. W Dn 10 - 12 Michał jest nazwany księciem twego na­rodu, tj. Izraela, jak również pojawiają się tam nie wymienieni z imienia „książę Persji" oraz „książę Jawanu". Należy podkreślić, że istoty niebiańskie obdarzo­ne w Dn 10 - 12 tytułem śārîm (książęta), nie są „opiekunami", a więc istotami na usługach w znaczeniu aniołów stróżów. Służebny charakter aniołów zostaje uwypuklony dopiero w NT (np. Hbr 1,14). W Dn 10 - 12 istoty niebiańskie nazywane książętami są władcami nad narodami, które są im powierzone. Są opiekunami w sensie patronów poszczególnych narodów. W powszechnym prze­konaniu ludzi starożytnego Bliskiego Wschodu poszczególne narody posiada­ją swoich opiekunów w niebiosach w postaci bóstw czy istot niebiańskich. Ich obecność jest poświadczona również w tradycji biblijnej (Pwt 32, 8-9). Takie przekonanie ma swoje źródło w koncepcji dworu niebiańskiego, gdzie bóstwo najwyższe było otoczone licznymi bóstwami niższej rangi i sprawowało nad nimi władzę. Przekonanie o istnieniu bóstw opiekujących się narodami, a jednocze­śnie sprawujących nad nimi władzę, pojawia się w 2 Krl 18, 33 (zob. też 2 Krl 19,12; Iz 36,18; 37,12; Syr 17,17; Jub 15,31). Podczas gdy w literaturze mi­tologicznej bóstwa odgrywają decydującą rolę, to w Księdze Daniela, podob­nie jak w całej tradycji biblijnej, ich rola została zredukowana do niższych rangą istot niebiańskich podporządkowanych panowaniu Boga, ponieważ to On jest jedy­nym Władcą, i to On jako „Książę książąt" ma nad nimi absolutną władzę. Chociaż w Księdze Daniela koncepcja bóstw zostaje zdemitologizowana, to nie jest wyklu­czone, że istoty niebiańskie nazywane książętami, według autora wizji posiadają jeszcze pewnego rodzaju status boski. W Dn 8, 11 Bóg jest obdarzony tytułem Książę wojska, a w 8, 25 Księciem książąt. O tym, że posiadają one do pewnego stopnia autonomiczną władzę świadczy wzmianka o konflikcie, który toczy się w sferze niebiańskiej pomiędzy Michałem a książętami Persji i Jawanu. Konflikt istot określonych jako książęta, które stoją na czele dwóch przeciwstawnych so­bie obozów jest uwypuklony w literaturze qumrańskiej, gdzie z jednej strony po­jawia się „książę świateł" (1QS 3, 20; CD 5, 18), „książę światła" (1QM 13, 10) a z drugiej „książę królestwa niegodziwości" (1QM 17, 5-6). W 1QM podkreśla się autorytet i władzę, którą posiadają „książęta", mówiąc o „panowaniu Mi­chała" (17, 7), lub w odniesieniu do Beliala o „jego grzesznym panowaniu" (13, 4). Według Dn 10 - 12 wydarzenia na ziemi są rezultatem wojny prowadzonej w sferze niebiańskiej pomiędzy książętami. Chociaż bieg wydarzeń został usta­lony przez Boga i to On jest Panem historii kontrolującym jej rozwój, to jednak istoty niebiańskie nazywane „książętami" odgrywają tutaj decydującą rolę, po­nieważ ich postępowanie bezpośrednio wpływa na dzieje ludzi.