Tradycja i redakcja

Tradycja i redakcja w 1,1-18. Ze względu na elementy stroflczne w niektórych wersetach (1-5. 9-11. 14. 16-18) i rytmiczne (2 lub 3 sylaby, które wiąże anafora, np. w 1,1.3) egzegeci dopatrują się w prologu składników hymnu. Jednak brak jedności w słownictwie i stylu (zwł. ww. 6-8 i 15), oraz występujące w nim poję­cia, których brak w czwartej Ewangelii (Słowo, zamieszkało, pełnia, łaska) każą przypuszczać, że prolog nie został ułożony jako hymn, lecz stanowi przeróbkę ja­kiegoś wcześniejszego hymnu: aramejskiego hymnu na cześć Jana Chrzciciela (R. Bultmann) lub najprawdopodobniej chrześcijańskiego hymnu na cześć Słowa.
Egzegeci różnią się w sposobie odtwarzania i interpretacji hymnu pierwotne­go. Istnieje na ogół przekonanie, że do hymnu pierwotnego należy zaliczyć ww. 1.3-5 i ewentualnie 10-11. Natomiast w formułach wykorzystanych w ww. 14 i 16 niektórzy egzegeci dopatrują się aklamacji liturgicznych. Boismard uważa, że z hymnu pierwotnego pochodzą tylko ww. 1ab i 3-5, które zostały ułożone w ści­słej zależności od Rdz 1,1 - 2,4a w judaizmie hellenistycznym.
Według Dodda, pierwotny, przedjanowy tekst wykorzystany w prologu wy­wodzi się z kręgu hermetyzmu hellenistyczno-egipskiego. Według Bultmanna, pierwotny hymn miał charakter gnostycki. Według Deeksa, ewangelista wykorzy­stał w prologu dwa źródła: chrześcijańsko-gnostycki poemat o stworzeniu i odku­pieniu (ww. lab. 3-4. 9-12ab) oraz chrześcijańskie wyznanie wiary (ww. 14. 16a. 18). Demke dowodzi, że w Prologu zostały wykorzystane dwie części z liturgii wspólnoty: pieśń „niebian" (ww. 1. 3-5. 10-12b) i odpowiedź „ziemian" w formie wyznania wiary (ww. 14. 16).
W aktualnym tekście termin Słowo wskazuje na Chrystusa. Od ponad wieku w kręgach egzegetów dyskutuje się jednak, do czego odnosił się on tekście pier­wotnym - do Mądrości Bożej czy do twórczego Logosu - oraz jaką miał funkcję - soteriologiczną czy objawicielską w sensie gnostyckim.
Różnorodne hipotezy dowodzą, że nie da się ustalić Sitz im Leben tekstu pierwotnego. Natomiast w aktualnym tekście można dostrzec pewne elementy, które wskazują na historię redakcji prologu. Borgen wykazał, że pierwsze werse­ty prologu (1,1-5) stanowią parafrazę Rdz 1,1-5. W tej parafrazie znajdują się charakterystyczne elementy spotykane w targumach: z jednej strony dosłowne przejęcie pewnych elementów z tekstu biblijnego (na początku, Bóg, ciemność, światło), a z drugiej strony przystosowanie innych wyrażeń w procesie bardziej abstrakcyjnej konceptualizacji (Słowo na oznaczenie „Bóg rzekł" pod wpływem spekulacji Filona w ramach apologetyki hellenochrześcijańskiej) lub w procesie konkretniejszej eksplicytacji (brak adekwatnego słowa greckiego odpowiadające­go hebrajskiemu bārā' - stworzył został zastąpiony wyrażeniem: wszystko przez nie się stało).
Oprócz charakterystycznych elementów w 1,1-5 wskazujących na proces adaptacji tekstu Rdz 1,1-5 dla potrzeb wspólnoty chrześcijańskiej, Borgen do­patruje się w nim struktury homologii na wzór targumu palestyńskiego do Rdz 3, 24. Tekst targumu do Rdz 3, 24 składa się z dwóch części. Pierwsza część, za­wierająca trzy elementy, to ekspozycja tematu stworzenia. Druga część stanowi rozwinięcie tych trzech elementów w odwrotnej kolejności. Targum wyjaśnia te­mat stworzenia za pomocą nowych pojęć (w miejsce „na początku" mamy „2000 lat przed stworzeniem świata", a wyrażenie „niebo i ziemia" zostało zastąpione terminem „świat"), aby uwydatnić „preegzystencję" trzech rzeczy: Prawa, Ede­nu i Gehenny. Druga część homologii przedstawia się jako okolicznościowe roz­winięcie tych trzech motywów w odwrotnej kolejności. Powtarzanie terminów pozwala zaznaczyć na poziomie treści aktualizację rzeczywistości wskazanej na początku, mianowicie wpisanie ich w historię i objawienie na końcu czasów. Analogicznie w prologu czwartej Ewangelii można wyróżnić:
a) Przedstawienie trzech elementów (ww. 1-5): „preegzystencji" boskiego Słowa (ww. 1-2), Jego udziału w stworzeniu świata (w. 3) i Jego funkcji oświeca­jącego światła w ciemności (ww. 4-5);
b) Wyjaśnienie w odwrotnej kolejności tych trzech motywów (ww. 6-9; 10-13; 14-18) zastosowanych do Jezusa Chrystusa. Przedstawia ono wydarzenie Jezusa Chrystusa, który w swej historycznej egzystencji objawił się:
-jako prawdziwa światłość, oświecająca każdego człowieka(ww. 6-9);
- jako ten, który wprowadza podział w świecie w kategorii wiary i niewiary (ww. 10-13);
- jako Słowo Wcielone, Jednorodzony Syn, pełen łaski i prawdy, objawiają­cy Ojca w sposób nieporównywalny z objawieniem Mojżeszowym (ww. 14-18).
Potrójne przyjście Chrystusa jest objawieniem końca czasów. Jest to przyjście światłości, która oświeca każdego człowieka (w. 9); przyjście „na swoje" i spowo­dowanie podziału wewnątrz świata przez wymóg wiary (w. 11); przyjście Słowa wcielonego, Jednorodzonego Syna promieniującego chwałą Ojca (w. 14).
Sugestia Borgena zasługuje na uwagę, gdyż wskazuje Sitz im Leben prologu na podstawie elementów zawartych w samym tekście, wyjaśnia progresywne po­wstawanie tekstu jako proces rozwoju interpretacyjnego i pozwala ustalić struk­turę tekstu (strukturę koncentryczną).
Odniesienie do opisu stworzenia w prologu Janowym wydaje się zatem głę­boko przemyślane, aby dać klucz do interpretacji całej Ewangelii. Tym kluczem jest identyfikacja Jezusa Chrystusa w Jego historycznej manifestacji z odwiecz­nym zbawczym planem Boga Stworzyciela.