Aspekt kerygmatyczny

Chrystocentryzm objawienia. W pojęciu Słowa w prologu została zawarta refleksja nad teologiczną funkcją przekazu objawienia i nad soteriologiczną funkcją przepowiadania chrześcijańskiego, a także nad istotą objawienia. Obja­wienie jest światłością, która w ciemności świeci. Ta światłość znajduje się w świe­cie: jako prawo moralne, jako historia zbawienia, jako Pismo Święte, a przede wszystkim jako historyczna osobowość Jezusa. Światłość prawdziwa znajduje się w świecie jako człowiek, wśród swoich ze swoją nauką i wśród wierzących jako przedmiot świadectwa i wiary. Wiara wskazuje, że u podstaw wszystkich trzech płaszczyzn (kosmologicznej, antropologicznej i duchowej) jest Słowo Przed­wieczne: jako Stwórca wszystkiego, jako źródło życia, jako Słowo Wcielone. Eschatologiczne objawienie Słowa Przedwiecznego spełnia w stosunku do świa­ta funkcję wyświetlającą jego przygodną naturę, a w stosunku do ludzi spełnia funkcję zbawczą, daje życie Boże. Ta światłość jako prawda jest przedmiotem świadectwa. Świadectwo umożliwia wyznanie wiary w boską i zbawczą moc sło­wa Bożego. Ta wiara daje moc bycia dzieckiem Boga, daje możliwość widzenia chwały Jezusa.
Pod koniec I w. w środowisku rabinicznym dyskutowano nad znaczeniem przekazu pisemnego i jego stosunkiem do przekazu ustnego. Świadectwem tych dyskusji jest legenda o Ezdraszu, znajdująca się w apokryficznej, napisanej pod koniec I w., czwartej Księdze Ezdrasza (4 Ezd 14, 1-47) oraz w Talmudzie. W 4 Ezd jest przedstawiony Ezdrasz, który pod natchnieniem Bożym dyktuje księgi święte pisarzom i przekazuje ludowi do czytania księgi znajdujące się w kanonie żydowskim. Apokryf broni jednak autorytatywnego ustnego przekazu i trady­cji apokaliptycznych, dlatego mówi o przepisaniu pod natchnieniem Bożym 70 ksiąg przeznaczonych dla mędrców, w których „znajduje się żyła wodna i źródło mądrości i rzeka umiejętności" (4 Ezd 14, 47).
Dla Jana nie ma prywatnych objawień dla mędrców. Prolog uwydatnia uniwer­salny i obiektywny charakter objawienia. Objawienie się Słowa Przedwiecznego pod postacią światłości i człowieka Jezusa Chrystusa ma świadków. Ich świadec­two jest trwałe i stale aktualne. Jest ono podane jako przedmiot wiary.

Słowo Wcielone a monoteizm biblijny. Posługując się metaforami zaczerp­niętymi z języka egzystencjalnego (słowo, życie, światło, ojciec, dzieci, jedy­nak, narodzić się, opowiadać), prolog ukazuje fakt chrześcijaństwa na tle naj­wznioślejszych idei religijnych świata żydowskiego i pogańskiego końca I wieku. W twórczym dialogu z wypracowującą ortodoksję myślą żydowską prolog formu­łuje wiarę w Jezusa jako Boga, w niczym nie podważając wiary w jednego Boga. Stwierdza on, że w Jezusie objawił się Bóg działający w świecie, w porządku mo­ralnym i w człowieku.
Pod koniec I w. apokaliptyka żydowska i judeochrześcijańska, przyjmując absolutną transcendencję Boga, usiłowała w naiwny sposób ukazać Jego pozna-walność w świecie mitycznym (w zaświatach) lub w wątpliwej jakości doświad­czeniach mistycznych (wstępowanie do tronu Boga w rycie wtajemniczenia). Natomiast uczeni żydowscy, opracowujący reformę judaizmu i troszczący się o ortodoksję, akcentowali, że dostęp do Boga zapewnia instytucja narodu wybra­nego i jego Prawo.
Na tym tle prolog głosi, że Bóg był rzeczywiście obecny w tym świecie, w Je­zusie Chrystusie, i że to Słowo w ciele, tego prawdziwego Boga i prawdziwego człowieka wielu oglądało, wielu widziało Jego chwałę, wielu widziało Go takim, jakim On jest. To nie człowiek wstąpił do Boga, ale Bóg przyszedł do człowieka z całą swą mocą i z całym swym majestatem. Także nie instytucja zapewnia poznawalność i dostęp człowieka do Boga. To zbawcze wydarzenie, Słowo Wcielo­ne, dało każdemu możność stania się dzieckiem Boga. Ale „być dziećmi Boga - to nie los, który wszystkim przypada z samej racji naszego stworzenia. Do tego po­trzebny jest osobisty przyczynek wolnej naszej świadomości, akt woli, akt własnowolnego wyboru, i wysiłek całego życia" (J. Gawroński, Wielka zagadka, 63).
Pojęcie Jezusa Chrystusa jako Słowa Wcielonego pozwala w całej pełni za­chować treść objawienia Starego Testamentu na temat Boga transcendentnego i immanentnego. Z jednej strony ustawia osobę Chrystusa na płaszczyźnie abso­lutnej władzy Boga nad całym światem, a z drugiej strony ukazuje Jego działanie w konkretnym miejscu i konkretnym czasie. Równocześnie indywidualizuje i interioryzuje problem dostępu człowieka do Boga.
Pojęcie Słowa Wcielonego w Jezusie daje także wyjaśnienie chrystologii pneumatologicznej (pneumatycznej), która ukazuje miejsce Chrystusa w życiu wierzącego i w życiu Kościoła, ale nie wyjaśnia Jego suwerennej władzy w świe­cie, bo na podłożu biblijnym implikuje konflikt ducha i ciała, na podłożu apo­kaliptycznym walkę między dobrymi duchami a złymi duchami, na podłożu hellenistycznym - jeśli nie antagonizm, to przynajmniej napięcie między duchem i materią. Tymczasem prolog ukazuje kosmiczne znaczenie Jezusa i Jego słowa. Uroczyste stwierdzenie absolutnej władzy Chrystusa nad światem należało do modlitewnych i liturgicznych formuł w chrześcijaństwie pierwotnym (por. Flp 2,6n; 1 Kor 8,6; Kol 1,15n; Hbr 1,2n). Prolog wyjaśnia, że Ten, który przez swoje Słowo stwarza świat, przez Nie objawia się w tym świecie i w Nim świat zbawia (ww. 4-5). Stwórcze i zbawcze działanie Boga stanowi nierozłączną jedność.

Znaczenie osoby Jezusa. I. de la Potterie w swym studium na temat struktury prologu uważa, że tekst kładzie szczególny akcent na początki jako fundament: początek Jezusa Chrystusa w Słowie Przedwiecznym i początek chrześcijaństwa w przyjęciu objawienia, które przynosi Słowo (już w. 3: przez Nie wszystko się stało odnosi on do początków chrześcijaństwa); zaczyna się ono od świadectwa Jana Chrzciciela. Prolog ukazuje Jezusa jako Początek (w. 1) i jako Koniec (w. 18; por. Ap 22, 13). Tekst rozwija tę myśl na trzech płaszczyznach na kształt spi­rali. Według I. de la Potterie, prolog ukazuje transcendencję Jezusa; głównym tematem w 1,1-18 jest objawienie dokonane w Słowie Wcielonym, ukazanie się Słowa Bożego w historii, w Jezusie Chrystusie. Podmiotem całego prologu jest Jezus Chrystus.
Zdaniem Haackera, streszczeniem prologu i Ewangelii jest w. 17: porówna­nie Jezusa jako założyciela religii chrześcijańskiej z Mojżeszem jako założycie­lem religii żydowskiej i samarytańskiej. W związku z tym ewangelista uwydatnia boskie pochodzenie Jezusa, aby Go ukazać jako punkt zwrotny w czasie; wspól­nota wierzących wywodzi się z historycznego dzieła Jezusa i na nim się opiera; egzystencja wierzących w świecie wywodzi się nie z instytucji ani intuicji, lecz z reprezentacji ziemskiego Jezusa.
Cahill uważa, że w pojęciu Słowa w prologu znajduje się odniesienie do ogól­noludzkiego symbolu „środka". Stwierdza on, że w starożytnej literaturze religij­nej często spotykanym motywem jest pojęcie środka. Tym środkiem mogą być: oś łącząca ziemię z niebem, święta góra jako środek świata, gdzie ziemia styka się z niebem, świątynia, miasto święte, raj, a w jego środku drzewo życia (por. Rdz 2, 9; Ap 2, 7). Symbol środka może przybierać formy kosmiczne, organizacyjne, psychiczne i tym podobne. Środek skupia w sobie jakieś znaczenie, sens, z które­go wywodzą się wszystkie inne znaczenia. W historii religii podstawowe znacze­nia środka to: czystość, świętość, sakralność, transcendencja. Pojęcie środka ma odpowiedzieć na podstawowe pytanie religijne: jak coś, co jest święte, nieskończo­ne, wieczne staje się obecne w świecie, w ograniczonej historii ludzkiej?
Wspomniany autor dowodzi, że w w. 1 ewangelista przenosi czytelnika w pierwotny, archetypiczny czas, w którym istniał Logos i był Bogiem, a w w. 14 stwierdza, że ten to Logos staje się ciałem, aby Słowo Wcielone ukazać jako środek: centrum kosmosu i historii, porządku religijno-moralnego, psychiki ludz­kiej i wszelkiej myśli ludzkiej. W Nim łączy się wieczność i czas, niematerialne i materialne, boskie i ludzkie, święte i świeckie. Logos jest nie tylko ośrodkiem jednoczącym przeciwieństwa, lecz także sensem wypowiedzi, centralnym punk­tem zrozumienia dzieła. Wszystko inne w Ewangelii emanuje z programowych stwierdzeń zawartych w w. 1 i w. 14. Tak jak środkowe miejsca w innych syste­mach religijnych, Logos jest przedstawiony jako źródło energii; przez niego po­wstaje kosmos, przez niego przychodzi światło i życie dla ludzi. On jest źródłem energii psychicznej na płaszczyźnie rozumienia i miłości. Bogactwo symbolizmu Słowa Wcielonego jako środka pochodzi z ześrodkowania ontologicznego.